Olej rycynowy: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
to jest matematyczny minus, a nie jakiś znak interpunkcyjny
PMID->cytuj
Znacznik: Edytor kodu źródłowego 2017
Linia 14: Linia 14:


=== Przemysł spożywczy ===
=== Przemysł spożywczy ===
W przemyśle spożywczym, olej rycynowy (spożywczy) stosuje się jako dodatek do żywności<ref>[http://web.archive.org/web/20061101200953/http://www.kristinasoil.com/fyi.html Castor Oil Facts], dostęp przez web.archive.org 27.03.2015.</ref>, środków aromatyzujących oraz słodyczy (na przykład, [[polirycynooleinian poliglicerolu]] w czekoladzie)<ref>Wilson, R; Van Schie, BJ; Howes, D (1998). „Overview of the preparation, use and biological studies on polyglycerol polyricinoleate (PGPR)”. ''Food and Chemical Toxicology'' '''36''' (9–10): 711–8. doi:10.1016/S0278-6915(98)00057-X. PMID 9737417.</ref> jako inhibitor pleśni oraz w opakowaniu. Polioksyetylenowany olej rycynowy również jest stosowany w przemyśle spożywczym<ref>Busso, C; Castro-Prado, MA (March 2004). [http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0001-37652004000100005&lng=en&nrm=iso&tlng=en „Cremophor EL stimulates mitotic recombination in uvsH//uvsH diploid strain of Aspergillus nidulans”]. ''Anais da Academia Brasileira de Ciências'' '''76''' (1): 49–55. doi:10.1590/S0001-37652004000100005. PMID 15048194.</ref>. W Indiach, Pakistanie, Nepalu i Bangladeszu, ziarna spożywcze są konserwowane poprzez zastosowanie oleju rycynowego. Powstrzymuje ryż, pszenicę i strączkowe przed psuciem się. Na przykład [[nikla indyjska]] ([[Język hindi|hindi]] ''toor dal'') powszechnie dostępna jest pokrywana olejem dla zwiększenia czasu przechowywania.
W przemyśle spożywczym, olej rycynowy (spożywczy) stosuje się jako dodatek do żywności<ref>[http://web.archive.org/web/20061101200953/http://www.kristinasoil.com/fyi.html Castor Oil Facts], dostęp przez web.archive.org 27.03.2015.</ref>, środków aromatyzujących oraz słodyczy (na przykład, [[polirycynooleinian poliglicerolu]] w czekoladzie)<ref>{{Cytuj|autor=R. Wilson, B. J. van Schie, D. Howes|tytuł=Overview of the Preparation, Use and Biological Studies on Polyglycerol Polyricinoleate (PGPR)|czasopismo=Food and Chemical Toxicology|data=1998-09-01|wolumin=36|numer=9|s=711–718|doi=10.1016/s0278-6915(98)00057-x|pmid=9737417}}</ref> jako inhibitor pleśni oraz w opakowaniu. Polioksyetylenowany olej rycynowy również jest stosowany w przemyśle spożywczym<ref>{{Cytuj|autor=Cleverson Busso, Marialba A. A. Castro-Prado|tytuł=Cremophor EL stimulates mitotic recombination in uvsH//uvsH diploid strain of Aspergillus nidulans|czasopismo=Anais da Academia Brasileira de Ciências|data=marzec 2004|issn=0001-3765|wolumin=76|numer=1|s=49–55|doi=10.1590/s0001-37652004000100005|pmid=15048194}}</ref>. W Indiach, Pakistanie, Nepalu i Bangladeszu, ziarna spożywcze są konserwowane poprzez zastosowanie oleju rycynowego. Powstrzymuje ryż, pszenicę i strączkowe przed psuciem się. Na przykład [[nikla indyjska]] ([[Język hindi|hindi]] ''toor dal'') powszechnie dostępna jest pokrywana olejem dla zwiększenia czasu przechowywania.


=== Medycyna ===
=== Medycyna ===
Linia 22: Linia 22:


Olej rycynowy lub jego pochodne, takie jak Kolliphor EL (polietoksylowany olej rycynowy – niejonowy środek powierzchniowo czynny) dodaje się do wielu nowoczesnych leków, w tym:
Olej rycynowy lub jego pochodne, takie jak Kolliphor EL (polietoksylowany olej rycynowy – niejonowy środek powierzchniowo czynny) dodaje się do wielu nowoczesnych leków, w tym:
* Mikonazol, środek przeciwgrzybiczy<ref>Marmion, LC; Desser, KB; Lilly, RB; Stevens, DA (September 1976). [http://aac.asm.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=984785 „Reversible thrombocytosis and anemia due to miconazole therapy”]. ''Antimicrobial Agents and Chemotherapy'' '''10''' (3): 447–9. doi:10.1128/aac.10.3.447. PMC 429768. PMID 984785. strona 1: Methods and Materials.</ref><ref>Fromtling, RA (1 April 1988). [http://cmr.asm.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=3069196 „Overview of medically important antifungal azole derivatives”]. ''Clinical Microbiology Reviews'' '''1''' (2): 187–217. PMC 358042. PMID 3069196. See page 6, /192, Clinical studies.</ref>,
* Mikonazol, środek przeciwgrzybiczy<ref>{{Cytuj|autor=LeRoy C. Marmion, Kenneth B. Desser, Ralph B. Lilly, David A. Stevens|tytuł=Reversible Thrombocytosis and Anemia Due to Miconazole Therapy|czasopismo=Antimicrobial Agents and Chemotherapy|data=1976-09-01|data dostępu=2017-06-04|issn=0066-4804|wolumin=10|numer=3|s=447–449|doi=10.1128/aac.10.3.447|pmid=984785|pmc=429768|język=en}} Strona 1: Methods and Materials.</ref><ref>{{Cytuj|autor=R. A. Fromtling|tytuł=Overview of medically important antifungal azole derivatives|czasopismo=Clinical Microbiology Reviews|data=kwiecień 1988|issn=0893-8512|wolumin=1|numer=2|s=187–217|pmid=3069196|pmc=PMC358042}} See page 6, /192, Clinical studies.</ref>,


* Paklitaksel, inhibitor mitotyczny stosowany w chemioterapii nowotworów<ref>Micha, JP; Goldstein, BH; Birk, CL; Rettenmaier, MA et al. (February 2006). „Abraxane in the treatment of ovarian cancer: the absence of hypersensitivity reactions”. ''Gynecologic Oncology'' '''100''' (2): 437–8. doi:10.1016/j.ygyno.2005.09.012. PMID 16226797.</ref>,
* Paklitaksel, inhibitor mitotyczny stosowany w chemioterapii nowotworów<ref>{{Cytuj|autor=John P. Micha, Bram H. Goldstein, Connie L. Birk, Mark A. Rettenmaier, John V. Brown|tytuł=Abraxane in the treatment of ovarian cancer: The absence of hypersensitivity reactions|czasopismo=Gynecologic Oncology|data=2006-02-01|issn=0090-8258|wolumin=100|numer=2|s=437–438|doi=10.1016/j.ygyno.2005.09.012|pmid=16226797|język=en}}</ref>,
* Sandimmune, lek immunosupresyjny powszechnie stosowany w związku z przeszczepem narządu w celu zmniejszenia aktywności układu immunologicznego pacjenta<ref>[http://web.archive.org/web/20110205095246/http://dailymed.nlm.nih.gov/dailymed/drugInfo.cfm?id=16649&CFID=17573921&CFTOKEN=1c1c1ac02d0ce9b7-F53CD68F-9E85-C653-3F3092389E90DABF&jsessionid=ca30f8f9b2af17631352 „Sandimmune ingredients”]. DailyMed. dostęp przez web.archive,org 27.03.2015.</ref>,
* Sandimmune, lek immunosupresyjny powszechnie stosowany w związku z przeszczepem narządu w celu zmniejszenia aktywności układu immunologicznego pacjenta<ref>[http://web.archive.org/web/20110205095246/http://dailymed.nlm.nih.gov/dailymed/drugInfo.cfm?id=16649&CFID=17573921&CFTOKEN=1c1c1ac02d0ce9b7-F53CD68F-9E85-C653-3F3092389E90DABF&jsessionid=ca30f8f9b2af17631352 „Sandimmune ingredients”]. DailyMed. dostęp przez web.archive,org 27.03.2015.</ref>,
* Mesylan nelfinawiru, inhibitor proteazy HIV<ref>Zhang, KE; Wu, E et al. (April 2001). [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC90428 „Circulating metabolites of the human immunodeficiency virus protease inhibitor nelfinavir in humans: Structural identification, levels in plasma, and antiviral activities”]. ''Antimicrobial Agents and Chemotherapy'' '''45''' (4): 1086–93. doi:10.1128/AAC.45.4.1086-1093.2001. PMC 90428. PMID 11257019.</ref>
* Mesylan nelfinawiru, inhibitor proteazy HIV<ref>{{Cytuj|autor=Kanyin E. Zhang, Ellen Wu, Amy K. Patick, Bradley Kerr, Mark Zorbas, Angela Lankford, Takuo Kobayashi, Yuki Maeda, Bhasker Shetty, Stephanie Webber|tytuł=Circulating Metabolites of the Human Immunodeficiency Virus Protease Inhibitor Nelfinavir in Humans: Structural Identification, Levels in Plasma, and Antiviral Activities|czasopismo=Antimicrobial Agents and Chemotherapy|data=2001-04-01|issn=0066-4804|wolumin=45|numer=4|s=1086–1093|doi=10.1128/aac.45.4.1086-1093.2001|pmid=11257019|pmc=90428|język=en}}</ref>
* Maść Xenaderm, do miejscowego leczenia owrzodzeń skóry; jest mieszaniną balsamu peruwiańskiego, oleju rycynowego i trypsyny<ref>[http://web.archive.org/web/20070831031827/http://www.healthpoint.com/divisions/tm/prodXenaderm.cfm „Product Information: Xendaderm topical ointment, balsam Peru, castor oil and trypsin topical ointment”]. San Antonio, TX: Healthpoint, Ltd. 2002. zarchiwizowany na archive.org 2007-08-31. dostęp 2015-03-27.</ref><ref>Beitz, JM (June 2005). „Heparin-induced thrombocytopenia syndrome bullous lesions treated with trypsin-balsam of peru-castor oil ointment: A case study”. ''Ostomy Wound Manage'' '''51''' (6): 52–4, 56–8. PMID 16014993.</ref>,
* Maść Xenaderm, do miejscowego leczenia owrzodzeń skóry; jest mieszaniną balsamu peruwiańskiego, oleju rycynowego i trypsyny<ref>[http://web.archive.org/web/20070831031827/http://www.healthpoint.com/divisions/tm/prodXenaderm.cfm „Product Information: Xendaderm topical ointment, balsam Peru, castor oil and trypsin topical ointment”]. San Antonio, TX: Healthpoint, Ltd. 2002. zarchiwizowany na archive.org 2007-08-31. dostęp 2015-03-27.</ref><ref>{{Cytuj|autor=Janice M. Beitz|tytuł=Heparin-induced thrombocytopenia syndrome bullous lesions treated with trypsin-balsam of peru-castor oil ointment: a case study|czasopismo=Ostomy/Wound Management|data=czerwiec 2005|issn=0889-5899|wolumin=51|numer=6|s=52–54, 56–58|pmid=16014993}}</ref>,
* Aci-Jel (złożony z kwasu rycynolowego z oleju rycynowego, z kwasem octowym i 8-hydroksychinoliny) służy do utrzymania kwasowości pochwy<ref>[http://www.rxlist.com/aci-jel-drug.htm „Aci-Jel (Vaginal Jelly) drug description”]. ''RxList''. dostęp 2015-03-27.</ref>.
* Aci-Jel (złożony z kwasu rycynolowego z oleju rycynowego, z kwasem octowym i 8-hydroksychinoliny) służy do utrzymania kwasowości pochwy<ref>[http://www.rxlist.com/aci-jel-drug.htm „Aci-Jel (Vaginal Jelly) drug description”]. ''RxList''. dostęp 2015-03-27.</ref>.


Wersja z 20:40, 4 cze 2017

Olej rycynowy

Olej rycynowy, olej rącznikowy (łac. Oleum Ricini, Oleum Palmae Christi) – produkt roślinny, otrzymywany z nasion byliny (w Polsce roślina roczna) – rącznika pospolitego przez wyciskanie oleju na zimno i wygotowywanie z wodą. Takie postępowanie pozwala na rozkład toksycznej toksoalbuminy – rycyny, której obecność w nasionach sprawia, że ich zażycie może wywołać śmiertelne zatrucie.

Skład i właściwości

Głównym (ok. 80%[1]) składnikiem oleju rycynowego jest gliceryd 18-węglowego kwasu rycynolowego. W jego składzie znajdują się również mniejsze ilości glicerydów kwasów oleinowego (7%), linolowego (3%), palmitynowego (2%), stearynowego (1%)[2].

Olej rycynowy jest gęstą, białą do jasnożółtej[2] cieczą. Gęstość mieści się w przedziale 0,947–0,970 g/cm³[1]. Niemal nierozpuszczalny w wodzie. Zamarza w temperaturze -24 °C[2].

Zastosowanie

Rocznie 270 000 – 360 000 ton oleju rycynowego jest produkowane dla różnych zastosowań[3].

Olej rycynowy i jego pochodne są wykorzystywane w produkcji mydeł, smarów, płynów hydraulicznych i hamulcowych, farb, farb drukarskich, odpornych na zimno tworzyw sztucznych, wosków i past, nylonu, farmaceutyków i perfum[4]. Do tego znajduje zastosowanie jako plastyfikator w lakierach nitrocelulozowych, w wyrobie maści, kremów, detergentów[1], barwników oraz środków nawilżających[2].

Przemysł spożywczy

W przemyśle spożywczym, olej rycynowy (spożywczy) stosuje się jako dodatek do żywności[5], środków aromatyzujących oraz słodyczy (na przykład, polirycynooleinian poliglicerolu w czekoladzie)[6] jako inhibitor pleśni oraz w opakowaniu. Polioksyetylenowany olej rycynowy również jest stosowany w przemyśle spożywczym[7]. W Indiach, Pakistanie, Nepalu i Bangladeszu, ziarna spożywcze są konserwowane poprzez zastosowanie oleju rycynowego. Powstrzymuje ryż, pszenicę i strączkowe przed psuciem się. Na przykład nikla indyjska (hindi toor dal) powszechnie dostępna jest pokrywana olejem dla zwiększenia czasu przechowywania.

Medycyna

Od czasów starożytnych olej rycynowy jest używany jako środek przeczyszczający (wykorzystywany również w weterynarii[2]). Amerykańska Food and Drug Administration (FDA) zaklasyfikowała olej rycynowy jako „ogólnie znany jako bezpieczny i skuteczny” do stosowania bez recepty środek przeczyszczający o głównym miejscu działania w jelicie cienkim, gdzie strawieniu ulega kwas rycynolowy[8].

Pomimo że olej rycynowy jest szeroko stosowany w celu rozpoczęcia porodu u ciężarnych, nie przeprowadzono wystarczających badań w celu wykazania jego skuteczności[9].

Olej rycynowy lub jego pochodne, takie jak Kolliphor EL (polietoksylowany olej rycynowy – niejonowy środek powierzchniowo czynny) dodaje się do wielu nowoczesnych leków, w tym:

  • Mikonazol, środek przeciwgrzybiczy[10][11],
  • Paklitaksel, inhibitor mitotyczny stosowany w chemioterapii nowotworów[12],
  • Sandimmune, lek immunosupresyjny powszechnie stosowany w związku z przeszczepem narządu w celu zmniejszenia aktywności układu immunologicznego pacjenta[13],
  • Mesylan nelfinawiru, inhibitor proteazy HIV[14]
  • Maść Xenaderm, do miejscowego leczenia owrzodzeń skóry; jest mieszaniną balsamu peruwiańskiego, oleju rycynowego i trypsyny[15][16],
  • Aci-Jel (złożony z kwasu rycynolowego z oleju rycynowego, z kwasem octowym i 8-hydroksychinoliny) służy do utrzymania kwasowości pochwy[17].

Medycyna alternatywna

W naturopatii olej rycynowy promowany jest jako środek leczniczy w różnych przypadłościach. Istnieje opinia, że nakładanie oleju rycynowego na skórę może pomóc w leczeniu raka. Zauważyć należy, że zgodnie z American Cancer Society „dostępne dowody naukowe nie potwierdzają tezy, że olej rycynowy stosowany na skórę leczy nowotwory lub jakąkolwiek inną chorobę”[18].

Środek represyjny

Rodzice często karali dzieci dawką oleju rycynowego[19][20]. Lekarze potępiają stosowanie takiej praktyki, ponieważ niedopuszczalne jest stosowanie leku w celu wymierzenia kary[21].

Duże dawki oleju rycynowego były w przeszłości stosowane jako upokarzające kary dla osób dorosłych, szczególnie dysydentów politycznych. Urzędnicy kolonialni stosowali go w Indiach Brytyjskich jako środek represyjny wobec opornych pracowników[22].

Najsłynniejsze zastosowanie oleju rycynowego jako kary miało miejsce we faszystowskich Włoszech pod rządami Benito Mussoliniego. Był on ulubionym narzędziem wykorzystywanym przez Czarne koszule w celu upokorzenia swoich przeciwników[23][24][25]. Dysydenci polityczni byli karmieni siłą przez faszystowskie oddziały dużymi ilościami oleju rycynowego. Uważa się, że technika ta została zapoczątkowana przez Gabriele D’Annunzio. Ofiary takiego „leczenia” czasami umierały w wyniku odwadniającej biegunki wywołanej olejem, często komplikowanej przez skutki pobicia pałką policyjną, które miało miejsce jako uzupełnienie pojenia olejem rycynowym. Niemniej jednak te ofiary, które przeżyły, musiały ponosić upokarzające skutki przeczyszczające wynikające z nadmiernego użycia leku[26].

Mówi się, że władza Mussoliniego była wspierana przez „pałki i olej rycynowy”[27]. W mniejszych ilościach, olej rycynowy był również używany jako instrument zastraszania, na przykład aby zniechęcić cywilów i żołnierzy, którzy symulują choroby w zakładzie pracy lub wojsku. Musiało minąć kilkadziesiąt lat od śmierci Mussoliniego, aby mit oleju rycynowego jako panaceum został ostatecznie obalony. Był on również szeroko stosowany w szpitalach u kobiet w ciąży, pacjentów w podeszłym wieku lub psychicznie chorych w fałszywym przekonaniu, że nie ma on negatywnych efektów ubocznych.

Dzisiaj włoskie zwroty manganello oraz olio di ricino, nawet używane oddzielnie, wciąż posiadają silne konotacje polityczne (zwłaszcza ten drugi). Słowa te są nadal używane w karykaturowaniu polityków lub autorów niepopularnych aktów prawnych i powinny być stosowane ostrożnie podczas rozmowy. Zwroty Usare l’olio di ricino (pol. użyć oleju rycynowego) oraz usare il manganello (pol. użyć pałki) oznaczają „zmusić lub prześladować” i mogą zostać źle zrozumiane w przypadku braku odpowiedniego kontekstu[28].

  1. ↑ a b c Encyklopedia Powszechna PWN. T. 4. R-Z. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 98.
  2. ↑ a b c d e Castor oil. GESTIS Substance Database. [dostęp 16 sierpnia 2014].
  3. ↑ Mutlu, H; Meier, MAR (January 2010). „Castor oil as a renewable resource for the chemical industry”. European Journal of Lipid Science and Technology 112 (1): 10–30. doi:10.1002/ejlt.200900138.
  4. ↑ Mutlu, H; Meier, MAR (January 2010). „Castor oil as a renewable resource for the chemical industry”. European Journal of Lipid Science and Technology 112 (1): 10–30. doi:10.1002/ejlt.200900138.
  5. ↑ Castor Oil Facts, dostęp przez web.archive.org 27.03.2015.
  6. ↑ R. Wilson, B.J. van Schie, D. Howes, Overview of the Preparation, Use and Biological Studies on Polyglycerol Polyricinoleate (PGPR), „Food and Chemical Toxicology”, 36 (9), 1998, s. 711–718, DOI: 10.1016/s0278-6915(98)00057-x, PMID: 9737417.
  7. ↑ Cleverson Busso, Marialba A.A. Castro-Prado, Cremophor EL stimulates mitotic recombination in uvsH//uvsH diploid strain of Aspergillus nidulans, „Anais da Academia Brasileira de Ciências”, 76 (1), 2004, s. 49–55, DOI: 10.1590/s0001-37652004000100005, ISSN 0001-3765, PMID: 15048194.
  8. ↑ „Ingredient List A-C”. FDA (strona 52). Zarchiwizowane na web.archive.org 17.12.2007 dostęp 2015-03-27.
  9. ↑ Kelly, AJ; Kavanagh, J; Thomas, J (2013). „Castor oil, bath and/or enema for cervical priming and induction of labour”. Cochrane Database of Systematic Reviews (7): CD003099. doi:10.1002/14651858.CD003099.pub2.
  10. ↑ LeRoy C. Marmion i inni, Reversible Thrombocytosis and Anemia Due to Miconazole Therapy, „Antimicrobial Agents and Chemotherapy”, 10 (3), 1976, s. 447–449, DOI: 10.1128/aac.10.3.447, ISSN 0066-4804, PMID: 984785, PMCID: PMC429768 [dostęp 2017-06-04] (ang.). Strona 1: Methods and Materials.
  11. ↑ R.A. Fromtling, Overview of medically important antifungal azole derivatives, „Clinical Microbiology Reviews”, 1 (2), 1988, s. 187–217, ISSN 0893-8512, PMID: 3069196, PMCID: PMC358042. See page 6, /192, Clinical studies.
  12. ↑ John P. Micha i inni, Abraxane in the treatment of ovarian cancer: The absence of hypersensitivity reactions, „Gynecologic Oncology”, 100 (2), 2006, s. 437–438, DOI: 10.1016/j.ygyno.2005.09.012, ISSN 0090-8258, PMID: 16226797 (ang.).
  13. ↑ „Sandimmune ingredients”. DailyMed. dostęp przez web.archive,org 27.03.2015.
  14. ↑ Kanyin E. Zhang i inni, Circulating Metabolites of the Human Immunodeficiency Virus Protease Inhibitor Nelfinavir in Humans: Structural Identification, Levels in Plasma, and Antiviral Activities, „Antimicrobial Agents and Chemotherapy”, 45 (4), 2001, s. 1086–1093, DOI: 10.1128/aac.45.4.1086-1093.2001, ISSN 0066-4804, PMID: 11257019, PMCID: PMC90428 (ang.).
  15. ↑ „Product Information: Xendaderm topical ointment, balsam Peru, castor oil and trypsin topical ointment”. San Antonio, TX: Healthpoint, Ltd. 2002. zarchiwizowany na archive.org 2007-08-31. dostęp 2015-03-27.
  16. ↑ Janice M. Beitz, Heparin-induced thrombocytopenia syndrome bullous lesions treated with trypsin-balsam of peru-castor oil ointment: a case study, „Ostomy/Wound Management”, 51 (6), 2005, s. 52–54, 56–58, ISSN 0889-5899, PMID: 16014993.
  17. ↑ „Aci-Jel (Vaginal Jelly) drug description”. RxList. dostęp 2015-03-27.
  18. ↑ „Castor Oil”. American Cancer Society. March 2011. dostęp 2015-03-27.
  19. ↑ For an American example see David J. Rothman (1980). Conscience and Convenience: The Asylum and Its Alternatives in Progressive America. Transaction Publishers. s. 279. dostęp 2105-03-27.
  20. ↑ For a Canadian examples see Neil Sutherland (1997). Growing Up: Childhood in English Canada from the Great War to the Age of Television. University of Toronto Press. s. 87. dostęp 2015-03-27.
  21. ↑ Journal of the American Medical Association. American Medical Association. 1919. p. 1699. dostęp 2015-03-27.
  22. ↑ Cecilia Leong-Salobir (2011). Food Culture in Colonial Asia: A Taste of Empire. Taylor & Francis. s. 66. dostęp 2015-03-23.
  23. ↑ „Italy The rise of Mussolini”. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica. 2007. dostęp przez archive.org 27.03.2015.
  24. ↑ „Benito’s Birthday”. Time, in partnership with CNN. 6 sierpnia 1923. dostęp 2015-03-27.
  25. ↑ Bosworth, R. J. B. (2002). Mussolini. New York: Arnold/Oxford Univ. Press. ISBN 0-340-73144-3.
  26. ↑ Cecil Adams (1994-04-22). „Did Mussolini use castor oil as an instrument of torture?”. The Straight Dope. dostęp 2015-03-27.
  27. ↑ Joe Schwarcz. Monkeys, Myths and Molecules. Separating Fact from Fiction in the Science of Everyday Life: The many faces of the castor oil. ECW Press, 2015, dostęp 2015-01-15.
  28. ↑ Italian Fascists and Their Coercive Use of Laxatives as Political Weapons. toilet-guru.com, dostęp 2016-01-15.
{{Przypisy}} Nieprawidłowe pola: przypisy.

Zobacz też

Substancja lecznicza w klasyfikacji anatomiczno-terapeutyczno-chemicznej (ATC)
A06: Leki przeczyszczające
A06AA – Leki zmiękczające masy kałowe
A06AB – Kontaktowe leki przeczyszczające
A06AC – Leki zwiększające objętość mas kałowych
A06AD – Leki przeczyszczające działające osmotycznie
A06AG – Wlewki doodbytnicze
A06AH – Antagonisty opioidowe o wybiórczym działaniu obwodowym
A06AX – Inne leki przeczyszczające

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Olej_rycynowy&oldid=49508502”