Szałwia hiszpańska: Różnice pomiędzy wersjami

Szałwia hiszpańska
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	szałwia
Gatunek	szałwia hiszpańska
	Nazwa systematyczna
	Salvia hispanica L.; Sp. pl. 1:25. 1753
	Hasło w Wikisłowniku

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 00:14, 15 cze 2022

Szałwia hiszpańska (Salvia hispanica L.), zwana też chia – gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych, pochodzący z centralnej i południowej części Meksyku oraz z Gwatemali^[3]. Bardzo ceniony ze względu na swoje nasiona. Uprawiany przez Azteków już w czasach prekolumbijskich. Obecnie nadal powszechny w Meksyku i Gwatemali. Nasiona służą do przygotowywania odżywczych napojów i żywności. Słowo chia pochodzi od słowa chian w języku nahuatl, znaczącego „oleisty”. Obecna nazwa meksykańskiego stanu Chiapas pochodzi od chia – wody lub rzeki w języku nahuatl.

Morfologia

Pokrój: Roślina jednoroczna osiągająca 1 m wysokości^[4].
Liście: Naprzeciwległe, o blaszce piłkowanej długości od 4 do 8 cm i szerokości od 3 do 5 cm^[4].
Kwiaty: Fioletowe lub białe zebrane w okółkach na szczytach pędów^[5].
Owoce: Rozłupnie zawierające owalne nasiona o długości około 2 mm. Mają one powierzchnię nakrapianą w kolorze czarnym, ciemnoszarym oraz białym^[5].

Właściwości odżywcze

Wartość energetyczna 100 g nasion szałwii hiszpańskiej wynosi 486 kcal. Nasiona zawierają od 15 do 35% (najczęściej od 18,8 do 21,5%) białka, od 30 do 33% tłuszczy, 41% węglowodanów, 18–30% błonnika pokarmowego i 4–5% składników mineralnych^[4]. Zawierają znaczny poziom przeciwutleniaczy (kwas chlorogenowy i kawowy oraz flawonoidy, w tym myrycetynę, kwercetynę i kemferol). Ponadto zawierają cenne dla zdrowia człowieka składniki mineralne: żelazo, magnez, cynk, fosfor, a także wapń i witaminy: E, B1, B3^[6]. Olej z nasion chia zawiera bardzo wysokie stężenie kwasów tłuszczowych omega-3 – około 64%, a także kwasy tłuszczowe omega-6, które występują w korzystnym dla zdrowia i prewencji chorób stosunku do omega-3^[5].

Nasiona chia nie zawierają glutenu, mykotoksyn i metali ciężkich. Sód zawierają w ilości 16 μg/100 g^[4].

Zastosowanie

Szałwia hiszpańska odgrywała ogromną rolę w okresie przedkolumbijskim w społecznościach Indian, w tym Majów i Azteków. Nasiona spożywane były już co najmniej przed 5500 laty. Wykorzystywane były także do leczenia, do wyrobu kosmetyków i podczas rytuałów religijnych^[4].

Z uwagi na wysoką wartość odżywczą, a w szczególności na znaczącą zawartość kwasu omega-3 α-linolenowego oraz cenne właściwości antyoksydacyjne, ziarna chia poleca się stosować w codziennej diecie^[7]. Najczęściej są wykorzystywane jako składnik sałatek, jogurtów, pieczywa, deserów oraz koktajli.

Uprawa

Chia jest uprawiana w celach handlowych dla nasion bogatych w kwasy tłuszczowe omega-3. Uzyskuje się z nich około 25–30% oleju, w większości kwasu α-linolenowego. Obecnie szałwia hiszpańska uprawiana jest głównie w Australii, Meksyku, Paragwaju, Boliwii, Argentynie, Ekwadorze i Gwatemali. W 2008 r. Australia była największym na świecie producentem chia. Nasiona szałwii hiszpańskiej są sprzedawane najczęściej pod nazwą zwyczajową „Chia”, występują także pod kilkoma znakami towarowymi, w tym „Cheela Brand”, „Sachia”, „Anutra”, „Chia Sage”, „Salba”, „Tresalbio” i „Mila”. W 2009 r. Unia Europejska zatwierdziła nasiona chia jako produkt spożywczy, pozwalając na stosowanie ich jako dodatek stanowiący do 5% całkowitej masy chleba.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Rahman Ullah1 & M. Nadeem, A. Khalique, M. Imran, S. Mehmood, A. Javid, J. Hussain. Nutritional and therapeutic perspectives of Chia (Salvia hispanica L.): a review. „Journal of Food Science and Technology”. 53, s. 1750–1758, 2016.
↑ ^a ^b ^c WayneW. Coates WayneW., Chia. Wszystko, co musisz wiedzieć o najbardziej odżywczej roślinie na świecie, 2016, ISBN 978-83-65442-22-2 .
↑ AleksandraA. Musiał AleksandraA., Nasiona Chia – kalorie, zastosowanie i cudowne właściwości pokarmu Azteków, „BonaVita” [dostęp 2017-06-14] .
↑ Kargulewicz A. i inni. „Ziarna chia jako wartościowy produkt racjonalnej diety – zastosowanie w profilaktyce chorób metabolicznych”. Pielęgniarstwo polskie nr 1 (59) 2016.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].

[rahman-4] Rahman Ullah1 & M. Nadeem, A. Khalique, M. Imran, S. Mehmood, A. Javid, J. Hussain. Nutritional and therapeutic perspectives of Chia (Salvia hispanica L.): a review. „Journal of Food Science and Technology”. 53, s. 1750–1758, 2016.

[Coates-5] WayneW. Coates WayneW., Chia. Wszystko, co musisz wiedzieć o najbardziej odżywczej roślinie na świecie, 2016, ISBN 978-83-65442-22-2 .

[6] AleksandraA. Musiał AleksandraA., Nasiona Chia – kalorie, zastosowanie i cudowne właściwości pokarmu Azteków, „BonaVita” [dostęp 2017-06-14] .

[7] Kargulewicz A. i inni. „Ziarna chia jako wartościowy produkt racjonalnej diety – zastosowanie w profilaktyce chorób metabolicznych”. Pielęgniarstwo polskie nr 1 (59) 2016.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

@@ Linia 29: / Linia 29: @@
 == Morfologia ==
-[[Roślina jednoroczna]] osiągająca 1 m wysokości, z naprzeciwległymi, długimi do 8 cm i szerokimi do 5 cm liśćmi. Jej kwiaty są fioletowe lub białe zebrane w okółkach na szczytach pędów. Owoce ([[rozłupnia|rozłupnie]]) zawierają liczne, owalne nasiona, o długości około 2 mm. Mają one powierzchnię nakrapianą w kolorze czarnym, ciemnoszarym oraz białym<ref name=Coates>{{Cytuj |autor = Wayne Coates |tytuł = Chia. Wszystko, co musisz wiedzieć o najbardziej odżywczej roślinie na świecie |data = 2016 |isbn = 9788365442222}}</ref>.
+; Pokrój: [[Roślina jednoroczna]] osiągająca 1 m wysokości<ref name=rahman/>.
+; [[Liść|Liście]]: Naprzeciwległe, o blaszce piłkowanej długości od 4 do 8 cm i szerokości od 3 do 5 cm<ref name=rahman/>.
+; [[Kwiat]]y: Fioletowe lub białe zebrane w okółkach na szczytach pędów<ref name=Coates/>.
+; [[Owoc]]e: [[rozłupnia|Rozłupnie]] zawierające owalne nasiona o długości około 2 mm. Mają one powierzchnię nakrapianą w kolorze czarnym, ciemnoszarym oraz białym<ref name=Coates>{{Cytuj |autor = Wayne Coates |tytuł = Chia. Wszystko, co musisz wiedzieć o najbardziej odżywczej roślinie na świecie |data = 2016 |isbn = 9788365442222}}</ref>.
 == Właściwości odżywcze ==
-Nasiona szałwii hiszpańskiej zawierają 20% białka, 34% tłuszczu, 25% błonnika pokarmowego (głównie rozpuszczalnego w wodzie, o wysokiej masie cząsteczkowej), znaczny poziom przeciwutleniaczy ([[kwas chlorogenowy]] i [[kwas kawowy|kawowy]] oraz [[flawonoidy]] w tym [[Mirycetyna|myrycetynę]], [[Kwercetyna|kwercetynę]] i [[kemferol]]). Ponadto zawierają cenne dla zdrowia człowieka składniki mineralne: [[żelazo]], [[magnez]], [[cynk]], [[fosfor]], a także [[wapń]] i witaminy: E, B1, B3<ref>{{Cytuj |autor = Aleksandra Musiał |tytuł = Nasiona Chia – kalorie, zastosowanie i cudowne właściwości pokarmu Azteków |czasopismo = BonaVita |data dostępu = 2017-06-14 |url = http://bonavita.pl/nasiona-chia-kalorie-zastosowanie-i-cudowne-wlasciwosci-pokarmu-aztekow}}</ref>. [[Olej z nasion chia]] zawiera bardzo wysokie stężenie kwasów tłuszczowych omega-3 – około 64%, a także kwasy tłuszczowe omega-6, które występują w korzystnym dla zdrowia i prewencji chorób stosunku do omega-3. Nasiona chia nie zawierają [[gluten]]u, natomiast zawierają śladowe ilości sodu. Nasiona szałwii hiszpańskiej wykazują właściwości wysoko antyalergiczne, dlatego są bezpieczne do spożycia nawet dla osób, które cierpią na alergie pokarmowe<ref name=Coates />.
+[[Wartość energetyczna]] 100 g nasion szałwii hiszpańskiej wynosi 486 kcal. Nasiona zawierają od 15 do 35% (najczęściej od 18,8 do 21,5%) [[białka]], od 30 do 33% [[Tłuszcze|tłuszczy]], 41% [[węglowowdany|węglowodanów]], 18–30% błonnika pokarmowego i 4–5% składników mineralnych<ref name=rahman/>. Zawierają znaczny poziom przeciwutleniaczy ([[kwas chlorogenowy]] i [[kwas kawowy|kawowy]] oraz [[flawonoidy]], w tym [[Mirycetyna|myrycetynę]], [[Kwercetyna|kwercetynę]] i [[kemferol]]). Ponadto zawierają cenne dla zdrowia człowieka składniki mineralne: [[żelazo]], [[magnez]], [[cynk]], [[fosfor]], a także [[wapń]] i witaminy: E, B1, B3<ref>{{Cytuj |autor = Aleksandra Musiał |tytuł = Nasiona Chia – kalorie, zastosowanie i cudowne właściwości pokarmu Azteków |czasopismo = BonaVita |data dostępu = 2017-06-14 |url = http://bonavita.pl/nasiona-chia-kalorie-zastosowanie-i-cudowne-wlasciwosci-pokarmu-aztekow}}</ref>. [[Olej z nasion chia]] zawiera bardzo wysokie stężenie kwasów tłuszczowych omega-3 – około 64%, a także kwasy tłuszczowe omega-6, które występują w korzystnym dla zdrowia i prewencji chorób stosunku do omega-3<ref name=Coates />.
+Nasiona chia nie zawierają [[gluten]]u, [[Mykotoksyny|mykotoksyn]] i [[Metale ciężkie|metali ciężkich]]. [[Sód]] zawierają w ilości 16 μg/100 g<ref name=rahman/>.
 == Zastosowanie ==
+Szałwia hiszpańska odgrywała ogromną rolę w okresie przedkolumbijskim w społecznościach Indian, w tym Majów i Azteków. Nasiona spożywane były już co najmniej przed 5500 laty. Wykorzystywane były także do leczenia, do wyrobu kosmetyków i podczas rytuałów religijnych<ref name=rahman>{{Cytuj pismo | autor = Rahman Ullah1 & M. Nadeem, A. Khalique, M. Imran, S. Mehmood, A. Javid, J. Hussain | tytuł = Nutritional and therapeutic perspectives of Chia (Salvia hispanica L.): a review | czasopismo = Journal of Food Science and Technology | wolumin = 53 | strony = 1750–1758 | data = 2016 | url = https://link.springer.com/article/10.1007/s13197-015-1967-0}}</ref>.
-Nasiona chia są tradycyjnie spożywane w Meksyku i południowo-zachodnich Stanach Zjednoczonych. Nie są popularne w Europie. Historycznie, nasiona chia służyły jako podstawowy artykuł spożywczy plemion Nahua (Azteków) w środkowym Meksyku. Kronikarze [[jezuici|jezuiccy]] opisują chia jako trzecią najważniejszą dla Azteków uprawę, zaraz po fasoli i kukurydzy, a przed [[szarłat]]em. Hołd i podatek dla kapłanów i szlachty azteckiej często płacony był w nasionach chia.
 Z uwagi na wysoką wartość odżywczą, a w szczególności na znaczącą zawartość kwasu omega-3 α-linolenowego oraz cenne właściwości antyoksydacyjne, ziarna chia poleca się stosować w codziennej diecie<ref>Kargulewicz A. i inni. ''„[http://en.calameo.com/read/0051521641750d8c9429d Ziarna chia jako wartościowy produkt racjonalnej diety – zastosowanie w profilaktyce chorób metabolicznych]”''. Pielęgniarstwo polskie nr 1 (59) 2016.</ref>. Najczęściej są wykorzystywane jako składnik sałatek, jogurtów, pieczywa, deserów oraz koktajli.