Język jawajski: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m MalarzBOT: WP:CHECK#64: poprawiam link tożsamy z tekstem linka
Nie podano opisu zmian
Linia 28: Linia 28:
Wykazuje znaczne wpływy [[sanskryt]]u i [[Języki Indii|języków indyjskich]]. Ma rozwiniętą tradycję literacką. W jego piśmiennictwie stosuje się [[alfabet łaciński]] i [[pismo jawajskie]]<ref name="PWN">{{encyklopedia PWN|id=3917312|tytuł=jawajski język|archiwum=http://archive.vn/20210815185507/https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/jawajski-jezyk;3917312.html|data dostępu=2021-08-15}}</ref>. Historycznie stał się źródłem słownictwa dla [[Język malajski|języka malajskiego]] (np. ''rusak'' – „zepsuty”, ''patut'' – „właściwy”) i innych języków [[Azja Południowo-Wschodnia|Azji Południowo-Wschodniej]]. Bardzo wczesne pożyczki jawajskie znalazły się w [[Języki Filipin|językach Filipin]], w pozostałych [[Języki Indonezji|językach Indonezji]] oraz w [[Język malgaski|języku malgaskim]]<ref name="Contactlang">{{Cytuj książkę |autor = [[Stephen A. Wurm]], [[Peter Mühlhäusler]], [[Darrell T. Tryon]] (red.) |autor r = [[K. Alexander Adelaar]] |rozdział = Contact languages in Indonesia and Malaysia other than Malay |tytuł = Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts |data = 2011 |data dostępu = 2022-08-30 |isbn = 978-3-11-081972-4 |seria = Trends in Linguistics. Documentation [TiLDOC] 13 |miejsce = Berlin |wydawca = Walter de Gruyter |strony = 695–711 |doi = 10.1515/9783110819724.2.695 |cytat = |język = en}}</ref>. Pod wpływem języka jawajskiego pozostaje dziś język indonezyjski, który czerpie z niego wiele elementów słownictwa i składni<ref name="Grammar">{{Cytuj książkę |autor = James Neil Sneddon |autor link = James Sneddon |autor2 = K. Alexander Adelaar |autor link2 = K. Alexander Adelaar |autor3 = Dwi N. Djenar |autor link3 = Dwi Noverini Djenar |autor4 = Michael Ewing |tytuł = Indonesian: A Comprehensive Grammar |url = https://books.google.com/books?id=ZhGZWSysEVEC&pg=PA2 |miejsce = London |oclc = 822561575 |rok = 2012 |isbn = 978-1-135-87351-6 |wydawca = Routledge |strony = 2 |język = en |data dostępu = 2021-08-15}}</ref> (np. słowa ''bisa'' – „móc”, ''pintar'' – „mądry”<ref>{{Cytuj książkę |tytuł = Communicating with Asia: The Future of English as a Global Language |url = https://books.google.com/books?id=ib0wCwAAQBAJ |inni = Gerhard Leitner, Azirah Hashim, Hans-Georg Wolf (red.) |autor r = Beng Soon Lim |autor2 r = Gloria R. Poedjosoedarmo |rozdział = Bahasa Indonesia and Bahasa Melayu: convergence and divergence of the official languages in contemporary Southeast Asia |data = 2016 |isbn = 978-1-107-06261-0 |oclc = 919041829 |miejsce = Cambridge, United Kingdom |wydawca = Cambridge University Press |strony = 170–187 |język = en |adres rozdziału = https://books.google.com/books?id=ib0wCwAAQBAJ&pg=PA182 |data dostępu = 2021-10-07}}</ref>).
Wykazuje znaczne wpływy [[sanskryt]]u i [[Języki Indii|języków indyjskich]]. Ma rozwiniętą tradycję literacką. W jego piśmiennictwie stosuje się [[alfabet łaciński]] i [[pismo jawajskie]]<ref name="PWN">{{encyklopedia PWN|id=3917312|tytuł=jawajski język|archiwum=http://archive.vn/20210815185507/https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/jawajski-jezyk;3917312.html|data dostępu=2021-08-15}}</ref>. Historycznie stał się źródłem słownictwa dla [[Język malajski|języka malajskiego]] (np. ''rusak'' – „zepsuty”, ''patut'' – „właściwy”) i innych języków [[Azja Południowo-Wschodnia|Azji Południowo-Wschodniej]]. Bardzo wczesne pożyczki jawajskie znalazły się w [[Języki Filipin|językach Filipin]], w pozostałych [[Języki Indonezji|językach Indonezji]] oraz w [[Język malgaski|języku malgaskim]]<ref name="Contactlang">{{Cytuj książkę |autor = [[Stephen A. Wurm]], [[Peter Mühlhäusler]], [[Darrell T. Tryon]] (red.) |autor r = [[K. Alexander Adelaar]] |rozdział = Contact languages in Indonesia and Malaysia other than Malay |tytuł = Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts |data = 2011 |data dostępu = 2022-08-30 |isbn = 978-3-11-081972-4 |seria = Trends in Linguistics. Documentation [TiLDOC] 13 |miejsce = Berlin |wydawca = Walter de Gruyter |strony = 695–711 |doi = 10.1515/9783110819724.2.695 |cytat = |język = en}}</ref>. Pod wpływem języka jawajskiego pozostaje dziś język indonezyjski, który czerpie z niego wiele elementów słownictwa i składni<ref name="Grammar">{{Cytuj książkę |autor = James Neil Sneddon |autor link = James Sneddon |autor2 = K. Alexander Adelaar |autor link2 = K. Alexander Adelaar |autor3 = Dwi N. Djenar |autor link3 = Dwi Noverini Djenar |autor4 = Michael Ewing |tytuł = Indonesian: A Comprehensive Grammar |url = https://books.google.com/books?id=ZhGZWSysEVEC&pg=PA2 |miejsce = London |oclc = 822561575 |rok = 2012 |isbn = 978-1-135-87351-6 |wydawca = Routledge |strony = 2 |język = en |data dostępu = 2021-08-15}}</ref> (np. słowa ''bisa'' – „móc”, ''pintar'' – „mądry”<ref>{{Cytuj książkę |tytuł = Communicating with Asia: The Future of English as a Global Language |url = https://books.google.com/books?id=ib0wCwAAQBAJ |inni = Gerhard Leitner, Azirah Hashim, Hans-Georg Wolf (red.) |autor r = Beng Soon Lim |autor2 r = Gloria R. Poedjosoedarmo |rozdział = Bahasa Indonesia and Bahasa Melayu: convergence and divergence of the official languages in contemporary Southeast Asia |data = 2016 |isbn = 978-1-107-06261-0 |oclc = 919041829 |miejsce = Cambridge, United Kingdom |wydawca = Cambridge University Press |strony = 170–187 |język = en |adres rozdziału = https://books.google.com/books?id=ib0wCwAAQBAJ&pg=PA182 |data dostępu = 2021-10-07}}</ref>).


Jego użytkownicy komunikują się również w języku indonezyjskim, który jest używany w urzędach i w handlu. We dzisiejszej Indonezji jest używany wśród Jawajczyków jako język kontaktów domowych, przy czym traci na znaczeniu (na korzyść indonezyjskiego) w przypadku małżeństw mieszanych bądź rodzin zamieszkujących inne regiony kraju. Zanika także znajomość rodzimego pisma jawajskiego i hierarchicznych poziomów mowy<ref>{{Cytuj książkę |autor = Mark Woodward |tytuł = Java, Indonesia and Islam |oclc = 682907520 |miejsce = Dordrecht |url = https://books.google.com/books?id=kHb-640Gfa4C&pg=PA18 |rok = 2010 |isbn = 978-94-007-0056-7 |wydawca = Springer Science & Business Media |strony = 18 |język = en |data dostępu = 2021-10-07}}</ref>. Jawajski pozostaje jednak głównym językiem centralnej i wschodniej Jawy, powszechnie wykorzystywanym w codziennej komunikacji<ref>{{Cytuj książkę |autor = Kenneth Katzner |autor2 = Kirk Miller |tytuł = The Languages of the World |oclc = 51322181 |miejsce = London |url = http://books.google.de/books?id=Lm8LFegafGIC&pg=PA230 |rok = 2002 |isbn = 978-1-134-53288-9 |wydawca = Routledge |strony = 230 |język = en |data dostępu = 2021-10-07}}</ref>.
Jego użytkownicy komunikują się również w języku indonezyjskim, który jest używany w urzędach i w handlu. We dzisiejszej Indonezji jest używany wśród Jawajczyków jako język kontaktów domowych, przy czym traci na znaczeniu (na korzyść indonezyjskiego) w przypadku małżeństw mieszanych bądź rodzin zamieszkujących inne regiony kraju. Zanika także znajomość rodzimego pisma jawajskiego i hierarchicznych poziomów mowy<ref>{{Cytuj książkę |autor = Mark Woodward |tytuł = Java, Indonesia and Islam |oclc = 682907520 |miejsce = Dordrecht |url = https://books.google.com/books?id=kHb-640Gfa4C&pg=PA18 |rok = 2010 |isbn = 978-94-007-0056-7 |wydawca = Springer Science & Business Media |strony = 18 |język = en |data dostępu = 2021-10-07}}</ref>. Jawajski pozostaje jednak głównym językiem centralnej i wschodniej Jawy, powszechnie wykorzystywanym w codziennej komunikacji<ref>{{Cytuj książkę |autor = Kenneth Katzner |autor2 = Kirk Miller |tytuł = The Languages of the World |oclc = 51322181 |miejsce = London |url = http://books.google.de/books?id=Lm8LFegafGIC&pg=PA230 |rok = 2002 |isbn = 978-1-134-53288-9 |wydawca = Routledge |strony = 230 |język = en |data dostępu = 2021-10-07}}</ref>. Nie jest zagrożony wymarciem<ref name="musgrave">{{Cytuj książkę |autor = P. Sercombe, R. Tupas (red.) |imię r = Simon |nazwisko r = Musgrave |rozdział = Language Shift and Language Maintenance in Indonesia |tytuł = Language, Education and Nation-building: Assimilation and Shift in Southeast Asia |rok = 2014 |data dostępu = 2022-08-31 |isbn = 978-1-137-45553-6 |miejsce = Basingstoke |wydawca = Palgrave Macmillan |strony = 87–105 |oclc = 888035738 |url = https://books.google.pl/books?id=mllvBAAAQBAJ |adres rozdziału = https://books.google.pl/books?id=mllvBAAAQBAJ&pg=PA87 |język = en}}</ref>.


[[Język jawajski Surinamu]] uległ znacznym zmianom w stosunku do języka wyjściowego. Przez redaktorów bazy danych [[Ethnologue]] został sklasyfikowany jako oddzielny język{{r|Ethnologue2}}. Odrębny jest również jawajski używany przez Jawajczyków w [[Nowa Kaledonia|Nowej Kaledonii]]{{r|Ethnologue}}.
[[Język jawajski Surinamu]] uległ znacznym zmianom w stosunku do języka wyjściowego. Przez redaktorów bazy danych [[Ethnologue]] został sklasyfikowany jako oddzielny język{{r|Ethnologue2}}. Odrębny jest również jawajski używany przez Jawajczyków w [[Nowa Kaledonia|Nowej Kaledonii]]{{r|Ethnologue}}.

Wersja z 01:57, 1 wrz 2022

basa Jawa
Obszar

wyspa Jawa (Indonezja), Surinam, Nowa Kaledonia

Liczba mówiących

ok. 68 mln (2015)[1]

Pismo/alfabet

łacińskie, jawajskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
UNESCO 1 bezpieczny↗
Ethnologue 4 edukacyjny↗
Kody języka
ISO 639-1 jv
ISO 639-2 jav
ISO 639-3 jav
IETF jv
Glottolog java1253, java1254
Ethnologue jav
GOST 7.75–97 ява 860
BPS 0088 3
WALS jav
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku jawajskim
Słownik języka jawajskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.
Tekst w piśmie jawajskim

Język jawajski (jaw. basa Jawa)[2] – język z rodziny austronezyjskiej, którym posługuje się ok. 68 mln osób zamieszkujących zwłaszcza środkową i wschodnią część wyspy Jawa. W Indonezji jest objęty statusem języka regionalnego[3]. Ma największą liczbę rodowitych użytkowników spośród języków austronezyjskich[2][3].

Jest jednym z głównych języków Indonezji, zarówno pod względem liczby użytkowników, jak i znaczenia kulturowego[4]. Posługuje się nim 40% mieszkańców tego kraju. Jest szerzony za pośrednictwem systemu edukacji i mediów, ale współistnieje z narodowym językiem indonezyjskim, przypuszczalnie wpływającym na jego żywotność. Dzieli się na szereg zróżnicowanych dialektów, przy czym dialekt kejawen, wywodzący się z historycznych ośrodków kultury jawajskiej (miast Surakarta i Yogyakarta), pełni funkcję języka standardowego[3].

Wykazuje znaczne wpływy sanskrytu i języków indyjskich. Ma rozwiniętą tradycję literacką. W jego piśmiennictwie stosuje się alfabet łaciński i pismo jawajskie[5]. Historycznie stał się źródłem słownictwa dla języka malajskiego (np. rusak – „zepsuty”, patut – „właściwy”) i innych języków Azji Południowo-Wschodniej. Bardzo wczesne pożyczki jawajskie znalazły się w językach Filipin, w pozostałych językach Indonezji oraz w języku malgaskim[6]. Pod wpływem języka jawajskiego pozostaje dziś język indonezyjski, który czerpie z niego wiele elementów słownictwa i składni[7] (np. słowa bisa – „móc”, pintar – „mądry”[8]).

Jego użytkownicy komunikują się również w języku indonezyjskim, który jest używany w urzędach i w handlu. We dzisiejszej Indonezji jest używany wśród Jawajczyków jako język kontaktów domowych, przy czym traci na znaczeniu (na korzyść indonezyjskiego) w przypadku małżeństw mieszanych bądź rodzin zamieszkujących inne regiony kraju. Zanika także znajomość rodzimego pisma jawajskiego i hierarchicznych poziomów mowy[9]. Jawajski pozostaje jednak głównym językiem centralnej i wschodniej Jawy, powszechnie wykorzystywanym w codziennej komunikacji[10]. Nie jest zagrożony wymarciem[11].

Język jawajski Surinamu uległ znacznym zmianom w stosunku do języka wyjściowego. Przez redaktorów bazy danych Ethnologue został sklasyfikowany jako oddzielny język[12]. Odrębny jest również jawajski używany przez Jawajczyków w Nowej Kaledonii[1].

Gramatyka

Rzeczownik

  • Rzeczowniki są zasadniczo nieodmienne, zaimki dzierżawcze często są doczepiane do rzeczownika, np. anak „córka”, anakku „moja córka”
  • W liczbie mnogiej rzeczownik ulega podwojeniu: anak-anakku „moje córki”

Przymiotnik

  • Przymiotniki są nieodmienne, stawia się je po określanym rzeczowniku np. mobil gedhe „duży samochód”

Czasownik

  • Czasowniki nie odmieniają się przez osoby, np. aku ngomong „mówię”, kowe ngomong „mówisz”, dheweke ngomong „mówi” itd.
  • Czasownik jest nieodmienny, np. aku ngomong „mówię”, aku ngomong „mówiłem”, lecz w czasie przyszłym poprzedzony jest partykułą arep: aku arep ngomong „powiem”

Składnia

Szyk zdania w języku jawajskim należy do typu SVO, czyli jest podobny do polskiego: Aku kadang-kadang moco buku „Czasami czytam książki”.

Słownictwo

Język jawajski ma trzy warianty społeczne (ang. speech levels), cechujące się przede wszystkim różnicami w słownictwie:

  • ngoko – język prosty, używany w sytuacjach swobodnych przez większą część społeczeństwa
  • krama – język formalny, używany w sytuacjach oficjalnych
  • madya – forma pośrednia, uprzejma, używana np. w rozmowie z nieznajomymi. Przykłady:

UWAGA: W poniższej tabelce można kliknąć symbol przy nazwie odmiany, by zmienić kolejność haseł.

Język polski Ngoko Kromo Język indonezyjski
Jak się masz? Piyé kabaré? Pripun wartanipun panjenengan? Apa kabar? lub Bagaimana kabar Anda?
Dobrze, a ty? Aku apik waé, piyé awakmu/sampèyan? Kula saé kémawòn, pripun kalian panjenengan? Saya baik-baik saja, bagaimana dengan Anda?
Jak masz na imię? Sapa jenengmu? Sinten asmanipun panjengenan? Siapa nama Anda?
Mam na imię John. Jenengku Jòhn Nami kula Jòhn Nama saya John
Dziękuję Suwun/Matur nuwun Matur sembah nuwun Terima kasih
Czego się napijesz? Kowé arep ngombé apa? Panjenengan kersa ngunjuk punapa? Anda mau minum apa?
Chcę się napić kawy. Aku arep ngombé kòpi waé, Mas/Pak! Kula badhé ngunjuk kòpi kémawòn, Pak! Saya ingin minum segelas kopi, Pak!

Liczebniki

Odmiana 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Język starojawajski sa rwa telu pat lima enem pitu walu sanga sapuluh
Kawi eka dwi tri catur panca sad sapta asta nawa dasa
Krama setunggal kalih tiga sekawan gangsal enem pitu wolu sanga sedasa
Ngoko siji loro telu papat lima enem pitu wolu sanga sepuluh

Przypisy

  1. ↑ a b David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Javanese, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2017-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-04] (ang.).
  2. ↑ a b Michael C. Ewing: Grammar and Inference in Conversation: Identifying clause structure in spoken Javanese. Amsterdam: John Benjamins Publishing, 2005, s. 4–5. ISBN 978-90-272-9390-9. OCLC 237390949. [dostęp 2022-03-07]. (ang.).
  3. ↑ a b c Michael P. Oakes: Javanese. W: Bernard Comrie: The World’s Major Languages. Wyd. 2. Abingdon–New York: Routledge, 2009, s. 819–832. ISBN 978-1-134-26156-7. (ang.).
  4. ↑ Jozef Genzor, Jazyky sveta: história a súčasnosť, wyd. 1, Bratislava: Lingea, 2015, s. 405–406, ISBN 978-80-8145-114-0, OCLC 950004358 (słow.).
  5. ↑ jawajski język, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-08-15] [zarchiwizowane z adresu 2021-08-15].
  6. ↑ K. Alexander Adelaar: Contact languages in Indonesia and Malaysia other than Malay. W: Stephen A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon (red.): Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts. Berlin: Walter de Gruyter, 2011, s. 695–711, seria: Trends in Linguistics. Documentation [TiLDOC] 13. DOI: 10.1515/9783110819724.2.695. ISBN 978-3-11-081972-4. (ang.).
  7. ↑ James Neil Sneddon, K. Alexander Adelaar, Dwi N. Djenar, Michael Ewing: Indonesian: A Comprehensive Grammar. London: Routledge, 2012, s. 2. ISBN 978-1-135-87351-6. OCLC 822561575. [dostęp 2021-08-15]. (ang.).
  8. ↑ Beng Soon Lim, Gloria R. Poedjosoedarmo: Bahasa Indonesia and Bahasa Melayu: convergence and divergence of the official languages in contemporary Southeast Asia. W: Communicating with Asia: The Future of English as a Global Language. Gerhard Leitner, Azirah Hashim, Hans-Georg Wolf (red.). Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press, 2016, s. 170–187. ISBN 978-1-107-06261-0. OCLC 919041829. [dostęp 2021-10-07]. (ang.).
  9. ↑ Mark Woodward: Java, Indonesia and Islam. Dordrecht: Springer Science & Business Media, 2010, s. 18. ISBN 978-94-007-0056-7. OCLC 682907520. [dostęp 2021-10-07]. (ang.).
  10. ↑ Kenneth Katzner, Kirk Miller: The Languages of the World. London: Routledge, 2002, s. 230. ISBN 978-1-134-53288-9. OCLC 51322181. [dostęp 2021-10-07]. (ang.).
  11. ↑ Simon Musgrave: Language Shift and Language Maintenance in Indonesia. W: P. Sercombe, R. Tupas (red.): Language, Education and Nation-building: Assimilation and Shift in Southeast Asia. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2014, s. 87–105. ISBN 978-1-137-45553-6. OCLC 888035738. [dostęp 2022-08-31]. (ang.).
  12. ↑ David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Javanese, Suriname, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2017-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-02] (ang.).

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_jawajski&oldid=67955338”