Glifosat
| |||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | |||||||||||||||||||||||||||||
| Wzór sumaryczny |
C3H8NO5P | ||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Masa molowa |
169,07 g/mol | ||||||||||||||||||||||||||||
| Wygląd |
biały proszek lub kryształy, bez zapachu[1] | ||||||||||||||||||||||||||||
| Identyfikacja | |||||||||||||||||||||||||||||
| Numer CAS |
1071-83-6 | ||||||||||||||||||||||||||||
| PubChem | |||||||||||||||||||||||||||||
| DrugBank | |||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | |||||||||||||||||||||||||||||
Glifosat – organiczny związek chemiczny z grupy fosfonianów. Jest aktywnym składnikiem niektórych nieselektywnych herbicydów. Hamuje działanie bardzo ważnego dla roślin enzymu syntazy EPSPS (syntaza 5-enolopirogroniano-szikimowo-3-fosforanowa)[6], który jest kluczowym enzymem na szlaku metabolicznym kwasu szikimowego, związanego z biosyntezą aromatycznych aminokwasów (fenyloalaniny, tyrozyny i tryptofanu).
Glifosat wprowadziła na rynek firma Monsanto w 1974 roku, jako składnik herbicydu totalnego (nieselektywnego) Roundup; stosowany jest w postaci soli amonowej lub izopropyloamoniowej. W środkach ochrony roślin glifosat występuje zazwyczaj w postaci zmodyfikowanej (soli amonowej, sodowej i innych), środki ochrony roślin zawierają także substancje ułatwiające jego przenikanie przez błony komórkowe[7]. Obecnie na rynku polskim dostępne jest kilkanaście generycznych środków zawierających w swoim składzie glifosat; niektóre z nich to: Avans Premium 360 SL, Glifocyd 360 SL, Klinik 360 SL, Kosmik 360 SL, Taifun 360 SL.
Zastosowania[edytuj | edytuj kod]
Preparaty oparte na glifosacie powodują zamieranie większości roślin, umożliwiając łatwe i tanie niszczenie chwastów, w tym wieloletnich, wcześniej bardzo trudnych do likwidacji. Stosowane są do zwalczania roślinności na torach kolejowych, likwidacji nieużytków, odchwaszczania upraw sadowniczych, desykacji zbóż i rzepaku[8]. Glifosat uzyskał szczególne znaczenie po opracowaniu roślin uprawnych modyfikowanych genetycznie, które zawierają gen kodujący syntazę EPSPS odporną na działanie glifosatu (pochodzi ona od bakterii[6]). Umożliwia to opryski upraw tym środkiem w celu selektywnego niszczenia chwastów.
Zwalcza niemal wszystkie chwasty; do nielicznych wyjątków należy skrzyp. Z biegiem czasu niektóre rośliny wykształciły jednak odporność na glifosat (dzięki powieleniu genów kodujących EPSPS lub zabezpieczeniu merystemu wierzchołkowego pędu)[6]. Znanych jest kilkanaście gatunków chwastów odpornych na glifosat, z czego w Polsce występują: życica wielokwiatowa, przymiotno kanadyjskie i babka lancetowata[9].
Bezpieczeństwo[edytuj | edytuj kod]
W 2014 roku metaanaliza ponad 1000 badań spełniających wymagane standardy przeprowadzona przez BfR wykazała, że glifosat nie wywołuje nowotworów, uszkodzeń płodu ani zaburzeń płodności[10]. Rok później z wnioskami tymi zgodziła się EFSA[11] [12] (co skrytykowało 96 naukowców w liście otwartym[13]), natomiast Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (MABR) zaklasyfikowała glifosat jako substancję prawdopodobnie rakotwórczą dla ludzi (grupa 2A) ze względu na względne dowody na zwiększanie ryzyka wystąpienia chłoniaka nieziarniczego[14]. Zgodnie z metodologią MABR, aby dana substancja została uznana za „prawdopodobnie rakotwórczą”, wystarczy, że część badań na to wskazuje, nawet jeśli inne temu przeczą[15]. Na tej podstawie Kalifornia zaklasyfikowała glifosat jako rakotwórczy, co Monsanto (producent tego herbicydu) zaskarżyło do sądu[16]. BfR skrytykowało MABR za przeanalizowanie tylko części prac naukowych[17][2], a wielu innych naukowców i organizacji wytknęło MABR błędy[18][19]. W 2016 roku na obradach FAO i WHO zaakceptowano wyniki badań na wielu organizmach zwierzęcych, wskazujące, że glifosat po podaniu doustnym nie powodował efektów genotoksycznych w dawkach do 2 g/kg masy ciała. Modele te uznano za właściwe do szacowania ryzyka genotoksyczności dla ludzi. Jako maksymalne dopuszczalne dzienne spożycie glifosatu i jego metabolitów ustalono dawkę 1 mg/kg m.c., a z powodu niskiej toksyczności glifosatu uznano, że nie ma potrzeby ustalania maksymalnej dopuszczalnej dawki jednorazowej (ARfD, z ang. acute reference dose)[20]. Analiza ta spotkała się z zarzutem „zbieżności interesów”, jako że przewodniczący obrad prowadzi instytut, który otrzymał dotację od Monsanto[21]. W tym samym roku EPA stwierdziła, że glifosat nie jest kancerogenny[12]. W 2017 roku Europejska Agencja Chemikaliów podtrzymała, że glifosat silnie uszkadza oczy i jest niebezpieczny dla organizmów wodnych. Jednocześnie skonkludowała, że obecne badania nie pozwalają sklasyfikować glifosatu jako kancerogen, mutagen czy związek chemiczny zagrażający reprodukcji[22].
Degradacja[edytuj | edytuj kod]
Glifosat jest odporny chemicznie, ale degradują go enzymy wytwarzane przez drobnoustroje glebowe. Produktami degradacji są sarkozyna, kwas aminometylofosfonowy (AMPA), amoniak, etanol, woda i fosforany. AMPA może ulegać w glebie wolniejszej degradacji niż glifosat[23]. Czas połowicznego zaniku (DT50) w glebie w obecności tlenu wynosi 12 dni[24].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h Glyphosate, [w:] PubChem, United States National Library of Medicine, CID: 3496 [dostęp 2022-06-07] (ang.).
- ↑ a b c Glyphosate, [w:] ChemIDplus, United States National Library of Medicine [dostęp 2022-06-07] (ang.).
- ↑ a b Glyphosate (nr 45521) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski. [dostęp 2022-06-07]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
- ↑ glyphosate, [w:] Classification and Labelling Inventory, Europejska Agencja Chemikaliów [dostęp 2015-04-07] (ang.).
- ↑ Rebecca L. Tominack i inni, Taiwan National Poison Center survey of glyphosate – surfactant herbicide ingestions, „Clinical toxicology”, 29 (1), 1991, DOI: 10.3109/15563659109038601, PMID: 2005670 [dostęp 2022-06-07] (ang.).
- ↑ a b c Jerry Adler. Ekspansja superchwastów. „Świat Nauki”. nr. 6 (238), s. 66–71, czerwiec 2011. Prószyński Media. ISSN 0867-6380.
- ↑ Marta Kwiatkowska, Paweł Jarosiewicz, Bożena Bukowska, Glifosat i jego preparaty – toksyczność, narażenie zawodowe i środowiskowe, „Medycyna Pracy”, 64 (5), 2013, s. 717–729, DOI: 10.13075/mp.5893.2013.0059.
- ↑ Glifosat Classic 360 SL [online], www.ochronasadu.pl [zarchiwizowane z adresu 2016-05-06].
- ↑ Agencja Promocji Rolnictwa i Agrobiznesu APRA, Odporność chwastów na herbicydy / Środki ochrony roślin ceny, rodzaje, zastosowanie / Agropolska [online], www.agropolska.pl, 12 grudnia 2013 [dostęp 2022-03-10].
- ↑ Glyphosate: no more poisonous than previously assumed, although a critical view should be taken of certain co-formulants [online], Bundesinstitut für Risikobewertung, 20 stycznia 2014 [dostęp 2022-06-07] (ang.).
- ↑ European Food Safety Authority, Conclusion on the peer review of the pesticide risk assessment of the active substance glyphosate, „EFSA Journal”, 13 (11), 2015, DOI: 10.2903/j.efsa.2015.4302 (ang.).
- ↑ a b Glyphosate Issue Paper: Evaluation of Carcinogenic Potential [online], EPA’s Office of Pesticide Programs, 12 września 2016 [dostęp 2022-06-07] (ang.).
- ↑ Gero Rueter, Ruby Russell, Independent scientists warn over Monsanto herbicide [online], Deutsche Welle, 1 grudnia 2015 [dostęp 2022-06-07] (ang.).
- ↑ Kathryn Z. Guyton i inni, Carcinogenicity of tetrachlorvinphos, parathion, malathion, diazinon, and glyphosate, „The Lancet. Oncology”, 16 (5), 2015, s. 490–491, DOI: 10.1016/S1470-2045(15)70134-8, PMID: 25801782 [dostęp 2022-06-05] (ang.).
- ↑ Andrew Pollack, Weed Killer, Long Cleared, Is Doubted, „The New York Times”, 27 marca 2015 [dostęp 2022-06-07] (ang.).
- ↑ Monsanto Sues California Over Herbicide Classification, „The New York Times”, 21 stycznia 2016 [dostęp 2022-06-05] (ang.).
- ↑ Löst Glyphosat Krebs aus? [online], Bundesinstitut für Risikobewertung, 23 marca 2015 [dostęp 2022-06-07] (niem.).
- ↑ IARC glyphosate cancer review fails on multiple fronts [online], Academics Review, 23 marca 2015 [dostęp 2022-06-07] (ang.).
- ↑ Martha Richmond, Development of IARC Monograph 112: Assessment Process, Review Panel Decisions, and Basis for Final Panel Decisions, Cham: Springer International Publishing, 2021, s. 71–93, DOI: 10.1007/978-3-030-81953-8_8, ISBN 978-3-030-81952-1 (ang.).
- ↑ Summary report, [w:] Joint FAO/WHO Meeting on Pesticide Residues, Geneva, 9–13 May 2016 [online], FAO/WHO, 16 maja 2016 [zarchiwizowane z adresu 2016-10-17] (ang.).
- ↑ Arthur Neslen, UN/WHO panel in conflict of interest row over glyphosate cancer risk [online], The Guardian, 17 maja 2016 [dostęp 2022-06-07] (ang.).
- ↑ Glyphosate not classified as a carcinogen by ECHA [online], European Chemicals Agency, 15 marca 2017 [dostęp 2022-06-07] (ang.).
- ↑ Teresa Krzyśko-Łupicka, Katarzyna Grata, Ekologiczne skutki działania herbicydu fosforoorganicznego na diafozy glebowe w okresie jesiennym, „Proceedings of ECOpole”, 1 (1/2), 2007, s. 169–173 [dostęp 2022-06-07].
- ↑ Glifocyd 360 SL. Karta charakterystyki [online], Zakłady Chemiczne „Organika-Sarzyna”, 28 czerwca 2012 [zarchiwizowane z adresu 2015-12-23].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Dorota Matelska: Syntaza EPSP jako kluczowy enzym pośredniczący w biosyntezie związków aromatycznych u roślin, bakterii i grzybów. Serwis „Student”. [dostęp 2010-04-28].[martwy link]