Olimpiada Chemiczna

Olimpiada Chemiczna – przedmiotowa olimpiada szkolna z zakresu chemii, organizowana od 1954. Działa pod patronatem Polskiego Towarzystwa Chemicznego oraz Ministerstwa Edukacji Narodowej. Olimpiada skierowana jest przede wszystkim do uczniów szkół średnich lecz w wyjątkowych przypadkach uczniowie szkół podstawowych również mogą brać w niej udział. Konkurs stanowi też krajowe eliminacje do Międzynarodowej Olimpiady Chemicznej.

Struktura organizacyjna

Komitet Główny

Komitet Główny Olimpiady Chemicznej, powoływany przez Polskie Towarzystwo Chemiczne, jest odpowiedzialny za organizowanie i koordynowanie wszystkich etapów konkursu. Członkami Komitetu Głównego są nauczyciele akademiccy, nauczyciele szkół ponadgimnazjalnych oraz przedstawiciele Komitetów Okręgowych. Sprawami bieżącymi dotyczącymi Olimpiady zajmuje się Prezydium Komitetu Głównego Olimpiady Chemicznej, którego członkami w roku szkolnym 2015/2016 są:

prof. dr hab. Marek Orlik – Przewodniczący

prof. dr hab. Aleksandra Misicka-Kęsik – Wiceprzewodniczący

dr hab. Ewa Poboży – Sekretarz Naukowy

mgr Wanda Szelągowska – Kierownik Organizacyjny

Komitety Okręgowe

Organizacją rejonowych etapów Olimpiady zajmują się Komitety Okręgowe. Obszar Polski podzielony jest na 13 okręgów:

• Okręg Białostocki obejmuje województwo podlaskie i część województwa warmińsko-mazurskiego (powiaty: Ełk, Giżycko, Olecko, Pisz). Przewodniczący: dr hab. Barbara Starczewska, prof. UwB.
• Okręg Gdański obejmuje województwo pomorskie i część województwa warmińsko-mazurskiego (wszystkie powiaty oprócz wymienionych czterech powiatów należących do Okręgu Białostockiego). Przewodniczący: prof. dr hab. Zygmunt Warnke.
• Okręg Kielecki obejmuje województwo świętokrzyskie i część woj. śląskiego (powiaty: Częstochowa, Kłobuck, Lubliniec, Myszków). Przewodniczący: dr Krystyna Kurdziel.
• Okręg Katowicki obejmuje województwo śląskie (wszystkie powiaty oprócz wymienionych czterech powiatów należących do Okręgu Kieleckiego). Przewodniczący: prof. dr hab. inż. Stanisław Krompiec.
• Okręg Krakowski obejmuje województwo małopolskie. Przewodniczący: dr Zofia Kluz.
• Okręg Lubelski obejmuje województwo lubelskie. Przewodniczący: prof. dr hab. Wanda Brzyska.
• Okręg Warszawski obejmuje województwo mazowieckie (wszystkie powiaty oprócz pięciu powiatów należących do Okręgu Łódzkiego) oraz część województwa łódzkiego (powiaty: Łowicz, Skierniewice). Przewodniczący: prof. dr hab. Józef Mieczkowski.
• Okręg Łódzki obejmuje województwo łódzkie (wszystkie powiaty oprócz wymienionych dwu powiatów należących do Okręgu Warszawskiego) oraz część województwa mazowieckiego (powiaty: Lipsko, Przysucha, Radom, Szydłowiec, Zwoleń). Przewodniczący: prof. dr hab. Stanisław Romanowski.
• Okręg Poznański obejmuje województwo wielkopolskie oraz część województwa lubuskiego (wszystkie powiaty oprócz pięciu powiatów należących do Okręgu Szczecińskiego). Przewodniczący: dr hab. Romualda Bregier-Jarzębowska.
• Okręg Rzeszowski obejmuje województwo podkarpackie. Przewodniczący: prof. dr hab. inż. Andrzej Sobkowiak.
• Okręg Szczeciński obejmuje województwo zachodniopomorskie oraz część województwa lubuskiego (powiaty: Gorzów Wielkopolski, Międzyrzecz, Słubice, Strzelce Krajeńskie, Sulęcin). Przewodniczący: dr hab. inż. Elżbieta Filipek, prof. ZUT.
• Okręg Toruński obejmuje województwo kujawsko-pomorskie. Przewodniczący: prof. dr hab. Edward Szłyk.
• Okręg Wrocławski obejmuje województwo dolnośląskie i opolskie. Przewodniczący: prof. dr hab. Kazimierz Orzechowski.

Przebieg Olimpiady

Olimpiada Chemiczna podzielona jest na cztery etapy:

Etap wstępny

Co roku, na oficjalnym zakończeniu Olimpiady Chemicznej, do wiadomości publicznej zostają przekazane zadania wstępne na rok następny. Zadania te dzielą się na dwie części – A (obowiązkowe) i B (fakultatywne). By zostać zakwalifikowanym do I etapu olimpiady należy rozwiązać zadania obowiązkowe w określonym terminie (najczęściej jest to koniec października). Kolejne etapy olimpiady poruszają treści nakreślone w zadaniach wstępnych.

I etap

I etap olimpiady odbywa się w drugiej połowie listopada w każdym z 13 okręgów osobno. Składa się z zadań teoretycznych. Prace są sprawdzane i oceniane w komitetach okręgowych. Uczestnik ma prawo do odwołania się od oceny swojej pracy. Na przestrzeni lat wynik konieczny do klasyfikacji do następnego etapu był różny, np. ok. 50% punktów możliwych do zdobycia. Do następnego etapu przechodzi zwykle ok. 300–500 osób.

II etap

II etap odbywa się zazwyczaj na przełomie stycznia i lutego i trwa 2 dni. Jednostką, która zapewnia organizację tej części jest komitet okręgowy. W pierwszym dniu zawodnicy rozwiązują zadania teoretyczne, a w drugim wykonują zadanie laboratoryjne. Wstępnej selekcji najlepszych prac dokonują komitety okręgowe, lecz o zakwalifikowaniu się do finału olimpiady decyduje superrecenzja, czyli ocena zadań przeprowadzona przez samych autorów. Punkty zdobyte w II etapie są brane pod uwagę przy wyłanianiu składu na Międzynarodową Olimpiadę Chemiczną.

III etap (finał)

III etap jest finałem olimpiady chemicznej. Kwalifikuje się do niego blisko 100 uczestników z całej Polski, którzy uzyskali najlepsze wyniki w II etapie i przekroczyli zadany próg punktowy. Podobnie jak w II etapie, finał podzielony jest na dwa dni. W pierwszym uczestnicy rozwiązują zadanie laboratoryjne składające się z dwóch części: ilościowej i jakościowej. W drugim dniu zawodnicy rozwiązują zadania teoretyczne. Zadania są sprawdzane przez ich autorów. Część laboratoryjna finału odbywa się na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej, część teoretyczna na Wydziale Chemii Uniwersytetu Warszawskiego. Punkty zdobyte w III etapie mają wpływ przy wyłanianiu składu na Międzynarodową Olimpiadę Chemiczną.

Zwycięzcy

Spośród finalistów wyłaniany jest zwycięzca oraz grupa laureatów i wyróżnionych. Spośród nich tworzona jest czteroosobowa drużyna na olimpiadę międzynarodową. W jej skład wchodzi zwycięzca i 3 osoby które uzyskały najwięcej punktów obliczonych według wzoru L = 3N_III + N_II + Pm + Pl + Pw, gdzie L to całkowita liczba punktów, N – liczba punktów odpowiadająca procentowemu wynikowi uzyskanemu odpowiednio w III i II etapie, Pm – punkty za medalowe miejsce w poprzednich olimpiadach międzynarodowych (20 punktów za każdy medal), Pl – punkty za tytuł laureata w poprzednich olimpiadach (20 punktów za każdy tytuł), Pw – punkty za tytuł wyróżnionego w poprzednich olimpiadach (10 punktów za każdy tytuł).

Przykładowe zadanie

Zadanie 1A, zadania wstępne LI Olimpiady Chemicznej

Wiele substancji stałych ulega roztworzeniu w wyniku określonych reakcji chemicznych ze składnikami roztworu. Dla wymienionych niżej procesów rozpuszczania zapisz jonowo zbilansowane równania reakcji chemicznych. Jaki typ zjawisk jest odpowiedzialny za roztworzenie w każdym przypadku?

• Cu w stężonym roztworze HNO₃
• Cu w stężonym roztworze CuCl₂
• Au w roztworze NaCN zawierającym tlen
• I₂ w roztworze KI
• stały AgBr w roztworze Na₂S₂O₃
• stały CaCO₃ w wodzie zawierającej rozpuszczony CO₂.

Spis zalecanej literatury

1. Podręczniki do chemii i biologii dla liceów ogólnokształcących przygotowujące do matury w zakresie rozszerzonym
2. A. Bielański, „Podstawy chemii nieorganicznej”, PWN, Warszawa 2002, lub 2005;
3. J. McMurry, „Chemia organiczna”, PWN, Warszawa 2003 lub t.1–5, 2005;
4. R.T. Morrison, R. N. Boyd, „Chemia organiczna”, PWN Warszawa 1996;
5. P. W. Atkins, „Podstawy chemii fizycznej”. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002;
6. Z. Galus (red.), „Ćwiczenia rachunkowe z chemii analitycznej” PWN Warszawa 2005;
7. A. Hulanicki, „Reakcje kwasów i zasad w chemii analitycznej”, PWN Warszawa 1992;
8. Polskie Towarzystwo Chem., „Nomenklatura związków nieorganicznych”, Ossolineum 1988;
9. Z. Szmal, T. Lipiec, „Chemia analityczna z elementami analizy instr.” PZWL, Warszawa 1988;
10. J. Woliński, J. Terpiński, „Organiczna analiza jakościowa”, Warszawa 1985;
11. A.Vogel „Preparatyka Organiczna”, Rozdział VII, WNT, Warszawa 1984 lub 2006;
12. J.M. Berg, L. Stryer, J.L. Tymoczko, „Biochemia” PWN 2011;
13. B. Filipowicz, W. Więckowski „Biochemia”, t. 1,2 PWN 1990;
14. „Obliczenia chemiczne. Zbiór zadań z chemii ogólnej i analitycznej nieorganicznej”, Praca zbiorowa pod red. A. Śliwy, Wydanie II, PWN, Warszawa 1987;
15. J. Minczewski, Z. Marczenko, „Chemia Analityczna”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, 2005;
16. A. Kołodziejczyk, „Naturalne Związki Organiczne”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003;
17. K. Pigoń, Z. Ruziewicz, „Chemia Fizyczna”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005;
18. J. Clayden, N. Greeves, S. Warren, P. Wothers, „Chemia organiczna”, t. 1–4, WNT, Warszawa 2010

Startujących w zawodach obowiązuje znajomość analizy jakościowej i całego materiału objętego programem klas o profilu biologiczno-chemicznym liceum ogólnokształcącego, niezależnie od klasy, do której uczęszcza zawodnik (od finalistów wymagana jest także znajomość podstaw analizy ilościowej, oraz elementarne wiadomości z podstaw analizy spektralnej IR, ¹H NMR).

Zwycięzcy olimpiad od XLI edycji

• LIX Olimpiada Chemiczna 2012/2013 – Michał Magott, uczeń III Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Opolu
• LVIII Olimpiada Chemiczna 2011/2012 – Karolina Trocka, uczennica III klasy Społecznego LO w Żarach
• LVII Olimpiada Chemiczna 2010/2011 – Szymon Rzeźwicki, uczeń III klasy V L.O. im. A. Witkowskiego w Krakowie
• LVI Olimpiada Chemiczna 2009/2010 – Marcin Malinowski, uczeń III klasy V LO im. Ks. J. Poniatowskiego w Warszawie
• LV Olimpiada Chemiczna 2008/2009 – Marcin Warmiński, uczeń III klasy V LO im. Ks. J. Poniatowskiego w Warszawie
• LIV Olimpiada Chemiczna 2007/2008 – Łukasz Krawiec, uczeń III klasy VI LO im. J. Kochanowskiego w Radomiu
• LIII Olimpiada Chemiczna 2006/2007 – Krzysztof Kosiński, uczeń III klasy LXIV LO im. St. I. Witkiewicza w Warszawie
• LII Olimpiada Chemiczna 2005/2006 – Krzysztof Władysław Budny-Godlewski, uczeń III klasy V LO im. Ks. J. Poniatowskiego w Warszawie
• LI Olimpiada Chemiczna 2004/2005 – Jędrzej Kaniewski, uczeń II klasy V LO im. Ks. J. Poniatowskiego w Warszawie
• L Olimpiada Chemiczna 2003/2004 – Paweł Śledź, uczeń IV klasy XIII LO w Szczecinie
• XLIX Olimpiada Chemiczna 2002/2003 – Łukasz Jaremko, uczeń IV klasy VII LO im. K. K. Baczyńskiego we Wrocławiu
• XLVIII Olimpiada Chemiczna 2001/2002 – Wojciech Skomorowski, uczeń IV klasy VI LO im. J. Kochanowskiego w Radomiu
• XLVII Olimpiada Chemiczna 2000/2001 – Zbigniew Pianowski, uczeń IV klasy KLO im. St. Konarskiego w Krakowie
• XLVI Olimpiada Chemiczna 1999/2000 – Maciej Gorzkowski, uczeń IV klasy LO im. B. Prusa w Skierniewicach
• XLV Olimpiada Chemiczna 1998/1999 – Anna Waszczuk, uczennica IV klasy LO im. J. Chełmońskiego w Łowiczu oraz Łukasz Kowalik, uczeń III klasy I LO im. T. Kościuszki w Legnicy
• XLIV Olimpiada Chemiczna 1997/1998 – Piotr Mikłaszewicz, uczeń IV klasy I LO im. S. Żeromskiego w Lęborku
• XLIII Olimpiada Chemiczna 1996/1997 – Rafał Loska, uczeń IV klasy II LO im. Jana III Sobieskiego w Krakowie
• XLII Olimpiada Chemiczna 1995/1996 – Piotr Kwiatkowski, uczeń III klasy III LO im. T. Kościuszki w Łodzi
• XLI Olimpiada Chemiczna 1994/1995 – Piotr Lipiec, uczeń IV klasy I LO im. M. Kopernika w Łodzi

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona olimpiady chemicznej