Promieniści (Gwardia Ludowa)
Promieniści – łódzka grupa partyzancka, oddział młodzieżowy Gwardii Ludowej, powstały w 1941 roku[1].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Grupa partyzancka „Promieniści” zawiązała się 1 września 1941 podczas II wojny światowej. Jej twórcami byli nastoletni mężczyźni: Stanisław „Leszek” Gajek – komendant zastępca komendanta, Franciszek Prożek, Eugeniusz Lisiak i Mieczysław Wołos, członkowie 16 Łódzkiej Drużyny Harcerskiej na Bałutach. Redaktorem gazetki grupy „Promienisty” był Stanisław Gajek. Latem 1942 roku organizacja weszła w skład Gwardii Ludowej, będąc oddziałem młodzieżowym. W ramach grupy działało 6 grup dzielnicowych, złożonych z 40 członków. Z czasem przekształcono je w 3 11-osobowe grupy oraz specjalną grupę wypadową – jedną z ważniejszych grup bojowych GL na terenie Łodzi, w której skład wchodzili: Stanisław Gajek, Franciszek Prożek, Eugeniusz Lisiak, M. Wolski, Tadeusz Dominiak, Marian Witulski, R. Cieślak, Tadeusz Cioch, Antoni Grabowski, W. Krzyżaniak i J. Solarek[1].
Od 1942 oddział organizował akcje bojowe.
W połowie 1942 r. organizacja „Promienistych” liczyła 40 członków. Grupy posiadały stałe punkty kontaktowe:
-Kierownictwo (mieszkanie przy ul. Porzeczkowej 5)
-Marysin (mieszkanie Gacha i rezerwowe Krakowiaka)
-Bałuty (mieszkanie Witulskiego przy ulicy Kochanowskiego)
-Julianów (mieszkanie Lisiaka przy ulicy Włościjańskiej)
-Śródmieście (mieszkanie Fibaków przy ulicy Żeligowskiego)
-Chojny (mieszkanie przy ulicy Rzgowskiej)
-Doły (mieszkanie przy ulicy Brzezińskiej)[2]
W 1943 dowództwo nad oddziałem przejął Czesław Szymański. 8 maja 1943[1] oddział został ostrzelany w lasach psarskich w gminie Bielawy[3], gdzie zginęła znaczna część oddziału. W lipcu 1943 aresztowano Franciszka Prożka i rozstrzelano za zamach na gestapowca. 13 lipca 1943 aresztowano Stanisława Gajka i wywieziono do obozu koncentracyjnego, a dowództwo przejęła Henryka „Hania” Fibak[1], która również została zamordowana przez Niemców, wraz z bratem i siostrą, będącymi członkami Promienistych[4]. Do początku 1944 tylko kilkoro członków Promienistych pozostało przy życiu[1]. W bezpośredniej walce i w katowniach Gestapo zginęło 18 Promienistych[2]. Po wyzwoleniu ziem polskich spod okupacji niemieckiej, oddziały partyzanckie uległy reorganizacji, wcielano je do Wojska Polskiego, kierowano na przeszkolenie bojowo-dywersyjne lub do pracy w Milicji Obywatelskiej i radach narodowych[1].
Niektóre akcje bojowe[edytuj | edytuj kod]
- podpalenie stodoły we wsi Klęki k. Łodzi (jesień 1942),
- podpalenie 4 stodół ze zbożem w Srebrnej zamieszkałej przez Niemców (grudzień 1942),
- rozkręcenie szyn kolejowych na trasie Stryków – Zgierz, skutkujące wykolejeniem pociągu wojskowego,
- zajęcie składu broni przy ul. Piotrkowskiej 83, obezwładnienie personelu, zdobycie 10 pistoletów i 18 tys. nabojów, magazynki i przybory do czyszczenia broni (17–18 kwietnia 1943),
- zdobycie pistoletu i 200 marek w sklepie w Pabianicach oraz karabinu i 1500 marek w mieszkaniu żandarma (24 kwietnia 1943),
- zdobycie 2 pistoletów, 160 nabojów w sklepie przy ul. Srebrzyńskiej w Łodzi oraz konfiskata karabinów z amunicją i 1500 marek w mieszkaniu gestapowców[1].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
- 30 kwietnia 1960 Komendant Chorągwi łódzkiej nadał Hufcowi Łódź-Bałuty prawo posiadania sztandaru i nazwę „Hufiec Łódź – Bałuty Promienistych”[5].
- W 1963 ul. Głucha Wieś przemianowano na ul. Franciszka Prożka[6], będącego zastępcą komendanta Promienistych[1]. Po dekomunizacji w 2018 przemianowano ją na ul. Wojciecha Killara[7].
- W 1963 imię Promienistych nadano parkowi w Łodzi (obecnie park im. Szarych Szeregów)[6]. W parku znajduje się głaz, który upamiętnia działalność Promienistych[8].
- W 1971 nową ulicę na osiedlu Doły w Łodzi nazwano ul. Rodzeństwa Fibaków[9]. Po dekomunizacji w 2018 przemianowano ją na ul. Strajku Łódzkich Studentów 1981 r.[7]
- W gminie Bielawy znajduje się pomnik upamiętniający 5 poległych członków oddziału w walkach z okupantem 8 maja 1943[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i Stanisław Gajek, Młodzi z garnizonu Łódź: Promieniści, Iskry, 1972 [dostęp 2023-05-02] (pol.).
- ↑ a b Jerzy Jachocki, Łódź walcząca - „Promieniści”, „Głos Kombatanta Armii Ludowej”, 12 (145), Warszawa, grudzień 2005, s. 21, 22, 23, 24, 25, ISSN 1233-6076.
- ↑ a b Kartka z kalendarza II wojny światowej [online], Lowicz24.eu, 10 maja 2013 [dostęp 2023-05-02] (pol.).
- ↑ Fibak Henryka, „Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej w Toruniu” [dostęp 2023-05-02].
- ↑ Piotr Spanialski, Hufiec Łódź-Bałuty [online], Chorągiew Łódzka ZHP [dostęp 2023-05-02] (pol.).
- ↑ a b Słownik nazewnictwa miejskiego Łodzi [online], log.lodz.pl [dostęp 2023-05-02].
- ↑ a b Nowe nazwy ulic i przystanków [online], Urząd Miasta Łodzi [dostęp 2023-05-02] (pol.).
- ↑ Łódzkie parki: Park im. Szarych Szeregów [online], Telewizja Polska SA [dostęp 2023-05-02] (pol.).
- ↑ Słownik nazewnictwa miejskiego Łodzi [online], log.lodz.pl [dostęp 2023-05-02].
