Ziemia chełmińska: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 11:27, 2 wrz 2011

Położenie ziemi chełmińskiej z michałowską (ciemniejszy zielony) na mapie Polski z zaznaczonymi województwami i powiatami

Ziemia chełmińska (łac. Terra Culmensis, niem. Kulmerland) – jednostka terytorialna dawnej Polski, do których początkowo zaliczano obszar leżący w łuku Wisły pomiędzy jej prawym, wschodnim brzegiem a Drwęcą na południu i Osą aż do jej ujścia na północy. Dwa główne i najstarsze (prawa miejskie 1233 r.) miasta Ziemi Chełmińskiej to położone nad Wisłą Chełmno – od którego pochodzi nazwa regionu i Toruń.

Na początku XI wieku w czasach panowania Mieszka II na Górze Św. Wawrzyńca w Kałdusie istniał gród będący jednym z najważniejszych ośrodków władzy administracyjnej i kościelnej w państwie pierwszych Piastów. Do 1. poł. XIII w. Ziemia Chełmińska społecznie i językowo związana była z Kujawami, należąc do Mazowsza, dla której stanowiła obszar nadgraniczny wobec Prus.

Od 2. poł. XIII w. do ziemi chełmińskiej zaczęto zaliczać także ziemię lubawską – powiaty nowomiejski, iławski wokół Lubawy i działdowski wokół Lidzbarka oraz ziemię michałowską (część ziemi dobrzyńskiej naprzeciwko Brodnicy). Administracyjne centrum stanowiło miasto Chełmno leżące nad Wisłą, na północnym zachodzie.

W okresie rozdrobnienia feudalnego stąd rozpoczęła się intensywna akcja misyjna zapoczątkowana przez Konrada Mazowieckiego. Za podjęcie akcji misyjnych nadał on biskupowi pruskiemu Chrystianowi (1222) dobra w zachodniej części Ziemi Chełmińskiej. Odbyło się kilka wypraw krzyżowych, które wywołały niszczycielskie wyprawy odwetowe na Ziemię Chełmińską ze strony pogańskich plemion pruskich.

Ziemia chełmińska była historycznie pierwszą, na którą w 1230 r. sprowadzeni zostali Krzyżacy dla obrony przed Prusami; w 1231 r. założono pierwszy gród krzyżacki - Toruń; tutaj rozpoczęto tworzenie państwa krzyżackiego z pierwotnie planowaną stolicą - Chełmnem. Po powrocie tego obszaru do Królestwa Polskiego na mocy II pokoju toruńskiego w 1466 r. należał on do Prus Królewskich.

Tereny te, z wyjątkiem Torunia, podczas I rozbioru Polski w 1772 r. znalazły się w Królestwie Pruskim. W latach 1807-1815 Ziemia Chełmińska znajdowała się w Księstwie Warszawskim i następnie ponownie w Królestwie Prus. Po I wojnie światowej, w 1920 roku, cała Ziemia Chełmińska znalazła się z powrotem w państwie polskim na obszarze województwa pomorskiego. Okres międzywojenny przyczynił się do rozwoju regionu, jednak nadejście II wojny światowej spowodowało zniszczenia, jakich od dawna nie zaznał. Bardzo poważnie został zniszczony Grudziądz. Reszta miast ucierpiała również w mniejszym lub większym stopniu, praktycznie bez szwanku przetrwały dwa najcenniejsze miasta - Toruń i Chełmno.

W PRL ziemia chełmińska znalazła się w województwie bydgoskim. W 1975 r. po reformie administracyjnej ponad 90% terytorium ziemi chełmińskiej znalazło się w województwie toruńskim (historycznie rzecz biorąc można powiedzieć, że Toruń stał się stolicą województwa chełmińskiego - ziemi chełmińskiej). Obecnie wchodzi w skład województwa kujawsko-pomorskiego oraz w mniejszym stopniu województwa warmińsko-mazurskiego. Jest podzielona na 11 powiatów leżących w mniejszej lub większej części na terenie ziemi chełmińskiej.

Obecnie ziemię chełmińską zamieszkuje ok. 650 tysięcy ludzi.^{[potrzebny przypis]}

Większe miasta: Toruń, Grudziądz, Brodnica, Chełmno, Golub-Dobrzyń, Chełmża, Wąbrzeźno, Nowe Miasto Lubawskie, Lubawa i Lidzbark.

Zobacz też

Bibliografia

Ziemia Chełmińska w przeszłości: wybór tekstów źródłowych, pod red. Mariana Biskupa. Toruń 1961 (kopia cyfrowa)

Linki zewnętrzne

Opis ziemi chełmińskiej w Toruńskim Serwisie Turystycznym

@@ Linia 6: / Linia 6: @@
 '''Ziemia chełmińska''' ([[łacina|łac.]] ''Terra Culmensis'', [[Język niemiecki|niem.]] ''Kulmerland'') – [[ziemia (administracja)|jednostka terytorialna]] dawnej Polski, do których początkowo zaliczano obszar leżący w łuku [[Wisła|Wisły]] pomiędzy jej prawym, wschodnim brzegiem a [[Drwęca|Drwęcą]] na południu i [[Osa (rzeka)|Osą]] aż do jej ujścia na północy.
 Dwa główne i najstarsze (prawa miejskie 1233 r.) miasta Ziemi Chełmińskiej to położone nad Wisłą [[Chełmno]] – od którego pochodzi nazwa regionu i [[Toruń]].
+Na początku XI wieku w czasach panowania [[Mieszko II|Mieszka II]] na [[Góra Świętego Wawrzyńca (Kałdus)|Górze Św. Wawrzyńca]] w [[Kałdus]]ie istniał gród będący jednym z najważniejszych ośrodków władzy administracyjnej i kościelnej w państwie pierwszych Piastów. Do 1. poł. XIII w. Ziemia Chełmińska społecznie i językowo związana była z [[Kujawy|Kujawami]], należąc do [[Mazowsze|Mazowsza]], dla której stanowiła obszar nadgraniczny wobec [[Prusy (kraina historyczna)|Prus]].
-Od 2. poł. [[XIII wiek|XIII]] w. do ziemi chełmińskiej zaczęto zaliczać także [[ziemia lubawska|ziemię lubawską]] – powiaty nowomiejski, iławski wokół [[Lubawa|Lubawy]] i działdowski wokół [[Lidzbark]]a oraz [[ziemia michałowska|ziemię michałowską]] (część [[ziemia dobrzyńska|ziemi dobrzyńskiej]] naprzeciwko [[Brodnica|Brodnicy]]). Administracyjne centrum stanowiło miasto [[Chełmno]] leżące nad Wisłą, na północnym zachodzie.
+Od 2. poł. [[XIII wiek|XIII]] w. do ziemi chełmińskiej zaczęto zaliczać także [[ziemia lubawska|ziemię lubawską]] – [[Powiat nowomiejski|powiaty nowomiejski]], iławski wokół [[Lubawa|Lubawy]] i działdowski wokół [[Lidzbark]]a oraz [[ziemia michałowska|ziemię michałowską]] (część [[ziemia dobrzyńska|ziemi dobrzyńskiej]] naprzeciwko [[Brodnica|Brodnicy]]). Administracyjne centrum stanowiło miasto [[Chełmno]] leżące nad Wisłą, na północnym zachodzie.
-Do 1. poł. XIII w. Ziemia Chełmińska społecznie i językowo związana była z [[Kujawy|Kujawami]], należąc do [[Mazowsze|dzielnicy mazowieckiej]], dla której stanowiła obszar nadgraniczny wobec [[Prusy (kraina historyczna)|Prus]].
-W okresie rozdrobnienia feudalnego stąd rozpoczęła się intensywna akcja misyjna zapoczątkowana przez [[Konrad I mazowiecki|Konrada Mazowieckiego]]. Za podjęcie akcji misyjnych nadał on biskupowi pruskiemu [[Chrystian (biskup)|Chrystianowi]] ([[1222]]) dobra w zachodniej części Ziemi Chełmińskiej. Odbyło się kilka [[wyprawy krzyżowe|wypraw krzyżowych]], które wywołały niszczycielskie wyprawy odwetowe ze strony [[Poganie|pogańskich]] plemion [[Prusowie|pruskich]].
+W okresie rozdrobnienia feudalnego stąd rozpoczęła się intensywna akcja misyjna zapoczątkowana przez [[Konrad I mazowiecki|Konrada Mazowieckiego]]. Za podjęcie akcji misyjnych nadał on biskupowi pruskiemu [[Chrystian (biskup)|Chrystianowi]] ([[1222]]) dobra w zachodniej części Ziemi Chełmińskiej. Odbyło się kilka [[wyprawy krzyżowe|wypraw krzyżowych]], które wywołały niszczycielskie wyprawy odwetowe na Ziemię Chełmińską ze strony [[Poganie|pogańskich]] plemion [[Prusowie|pruskich]].
-Ziemia chełmińska była historycznie pierwszą, na którą w 1230 r. sprowadzeni zostali [[zakon krzyżacki|Krzyżacy]] dla obrony przed [[Prusowie|Prusami]]; w 1231 r. założono pierwszy gród krzyżacki - Toruń; tutaj rozpoczynało się tworzenie potężnego państwa krzyżackiego z pierwotnie planowaną stolicą - Chełmnem. Po przejściu tego obszaru do Królestwa Polskiego na mocy [[II pokój toruński|II pokoju toruńskiego w 1466 r.]] należał on do [[Prusy Królewskie|Prus Królewskich]].
+Ziemia chełmińska była historycznie pierwszą, na którą w 1230 r. sprowadzeni zostali [[zakon krzyżacki|Krzyżacy]] dla obrony przed [[Prusowie|Prusami]]; w 1231 r. założono pierwszy gród krzyżacki - Toruń; tutaj rozpoczęto tworzenie państwa krzyżackiego z pierwotnie planowaną stolicą - Chełmnem. Po powrocie tego obszaru do Królestwa Polskiego na mocy [[II pokój toruński|II pokoju toruńskiego w 1466 r.]] należał on do [[Prusy Królewskie|Prus Królewskich]].
-Tereny te, z wyjątkiem Torunia, już podczas [[I rozbiór Polski|I rozbioru polski]] w 1772 r. znalazły się w państwie [[Prusy (kraina historyczna)|pruskim]]. Przez krótki okres znajdowały się w [[Księstwo Warszawskie|Księstwie Warszawskim]]. Po I wojnie światowej cała Ziemia Chełmińska znalazła się z powrotem w państwie polskim na obszarze [[Województwo pomorskie (II Rzeczpospolita)|województwa pomorskiego]]. Okres międzywojenny przyczynił się do rozwoju regionu, jednak nadejście II wojny światowej spowodowało zniszczenia, jakich od dawna nie zaznał. Został zniszczony praktycznie doszczętnie [[Grudziądz]]. Reszta miast ucierpiała również w mniejszym lub większym stopniu, praktycznie bez szwanku przetrwały dwa najcenniejsze miasta - [[Toruń]] i [[Chełmno]].
+Tereny te, z wyjątkiem Torunia, podczas [[I rozbiór Polski|I rozbioru Polski]] w 1772 r. znalazły się w [[Królestwo Prus|Królestwie Pruskim]]. W latach 1807-1815 Ziemia Chełmińska znajdowała się w [[Księstwo Warszawskie|Księstwie Warszawskim]] i następnie ponownie w Królestwie Prus. Po I wojnie światowej, w 1920 roku, cała Ziemia Chełmińska znalazła się z powrotem w państwie polskim na obszarze [[Województwo pomorskie (II Rzeczpospolita)|województwa pomorskiego]]. Okres międzywojenny przyczynił się do rozwoju regionu, jednak nadejście II wojny światowej spowodowało zniszczenia, jakich od dawna nie zaznał. Bardzo poważnie został zniszczony [[Grudziądz]]. Reszta miast ucierpiała również w mniejszym lub większym stopniu, praktycznie bez szwanku przetrwały dwa najcenniejsze miasta - [[Toruń]] i [[Chełmno]].
 W [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|PRL]] ziemia chełmińska znalazła się w [[województwo bydgoskie|województwie bydgoskim]]. W 1975 r. po reformie administracyjnej ponad 90% terytorium ziemi chełmińskiej znalazło się w [[województwo toruńskie|województwie toruńskim]] (historycznie rzecz biorąc można powiedzieć, że [[Toruń]] stał się stolicą województwa chełmińskiego - ziemi chełmińskiej). Obecnie wchodzi w skład [[województwo kujawsko-pomorskie|województwa kujawsko-pomorskiego]] oraz w mniejszym stopniu [[województwo warmińsko-mazurskie|województwa warmińsko-mazurskiego]]. Jest podzielona na 11 powiatów leżących w mniejszej lub większej części na terenie ziemi chełmińskiej.