Trześcianka
52°56′21″N 23°26′55″E/52,939167 23,448611| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
135-144 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
85 |
| Kod pocztowy |
17-210[4] |
| Tablice rejestracyjne |
BHA |
| SIMC |
0036618[5] |
Położenie na mapie gminy Narew  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu hajnowskiego  | |
| 52°56′21″N 23°26′55″E/52,939167 23,448611[1]
| |
Trześcianka (ros. Тростяница, białorus. Трасьцянка, w miejsc. gwarze Trościanka[6] lub Tryścianka[7]) – wieś w Polsce, położona w województwie podlaskim, w powiecie hajnowskim, w gminie Narew[8][5]. Leży w dolinie rzek Rudnia i Małynka (prawe dopływy rzeki Narew), przy drodze wojewódzkiej nr 685, pomiędzy miejscowościami Żywkowo i Ancuty.
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0036624 | Stawek | kolonia |
Pierwotnie miejscowość nazywała się Trościanica. Tę historyczną nazwę zniesiono i zastąpiono sztuczną i obcą kulturowo Trześcianką dopiero w 1967 r.[9] Próba przywrócenia poprawnej historycznie nazwy spotkała się w 2009 z protestami społecznymi, w związku z czym od niej odstąpiono[10].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego, a w latach 1954–1972 stanowiła siedzibę gromady Trześcianka.
Wieś jest siedzibą prawosławnej parafii św. Michała Archanioła, a wierni kościoła rzymskokatolickiego podlegają parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Narwi[11].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- rozplanowanie wsi wraz z tradycyjną zabudową i unikatową architekturą drewnianą, XVI–XIX, nr rej.:691 z 25.03.1988
- drewniana parafialna cerkiew prawosławna pod wezwaniem św. Michała Archanioła, 1864–1867, nr rej.:784 z 9.03.1994
- drewniana prawosławna cerkiew cmentarna pod wezwaniem Ofiarowania Bogurodzicy, przeniesiona z Białowieży, 1. poł. XIX, nr rej.:412 z 12.11.1977[12].
- Obiekty niezachowane
- drewniany wiatrak koźlak z 1900 r., przeniesiony w 1987 r. do skansenu we wsi Stupniki, gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego[13]
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze informacje o miejscowości Trześcianka pochodzą z końca XV wieku, kiedy to istniał dwór Trościanica położony przy szlaku z Litwy do Korony. Założony został on między 1494 a 1504 rokiem, a obok niego osiedlono przed 1541 r. chłopów królewskich starostwa bielskiego, których osada dała początek dzisiejszej wsi[14]. Jedynym śladem istnienia dworu jest niewielkie wzniesienie w pobliżu wsi nazywane Zamczyskiem.
W XIX wieku wieś znana była jako prężnie działający ośrodek oświaty cerkiewnej. W pobliskim uroczysku Stawok mieścił się kompleks zabudowań szkolnych słynnego w całym Imperium Rosyjskim Seminarium im. Świętych Cyryla i Metodego. Placówka działała do wybuchu I wojny światowej[15]. Początkowo seminarium posiadało swą siedzibę w Trześciance, lecz po ukończeniu budowy rozległego kampusu szkolnego w uroczysku Stawok w 1893 r. uczelnię przeniesiono, zaś pokaźny budynek poseminaryjny w Trześciance przeznaczono dla potrzeb jednoklasowej szkoły cerkiewno-parafialnej z kursem rękodzielnictwa dla dziewcząt z prawosławnych, chłopskich rodzin. Placówki działały przy protekcji i nadzorze biskupa wileńskiego i litewskiego Aleksego, Diecezjalnej Rady Szkolnej w Wilnie oraz Rady Szkolnej przy Świątobliwym Synodzie z siedzibą w Sankt Petersburgu. Dyrektorem placówki w Trześciance i Stawku był do 1896 r. proboszcz cerkwi w Puchłach ks. Flor Sosnowski (cerkiew w Trześciance była do 1895 r. świątynią szkolną oraz filią parafii w Puchłach).
Z okolic Trześcianki pochodzi kamień, który stanowi podstawę pomnika Pomnika prawosławnych mieszkańców Białostocczyzny zabitych i zaginionych w latach 1939–1956 znajdującego się w Białymstoku[16][17].
Demografia[edytuj | edytuj kod]
W 1915 roku wszyscy mieszkańcy wsi zostali masowo ewakuowani przez władze carskie w głąb Rosji w ramach tzw. bieżeństwa. Powroty do rodzinnej wsi rozpoczęły się dopiero po 1919 roku i trwały z różną intensywnością przez następne dziesięciolecie. Należy zaznaczyć, że znaczna część mieszkańców już nigdy nie powróciła z Rosji. Podczas powszechnego spisu ludności przeprowadzonego w 1921 roku 98% mieszkańców Trześcianki (606 osób) zadeklarowało wyznanie prawosławne oraz białoruską przynależność narodową[9], pozostali stanowili wyznawcy religii mojżeszowej (życie religijne Żydów z Trześcianki skupiało się głównie wokół synagogi w Zabłudowie[18]). W latach 1944–1946 w ramach akcji deportacji ludności polskiej z terytorium Radzieckiej Białorusi i ludności białoruskiej z terytorium Polski Ludowej oraz w wyniku działalności wrogo nastawionego do miejscowej ludności białoruskiej polskiego podziemia zbrojnego kilkanaście rodzin z Trześcianki zdecydowało się na trwałą migrację do Związku Radzieckiego na zawsze opuszczając rodzinną wieś[19]. Wyjazdy do Związku Radzieckiego nasiliły się szczególnie po pacyfikacji niedalekiej białoruskiej wsi Potoka przez pierwszy szwadron V Brygady Wileńskiej Armii Krajowej pod dowództwem Zygmunta Błażejewicza[20] oraz po dokonaniu napadu na pobliską wieś Puchły przez oddział NSZ pod dowództwem Romulada Rajsa[21]. Społeczność żydowska Trześcianki po zakończeniu II wojny światowej stopniała do zaledwie jednej osoby[18]. W latach 60., 70. i 80. XX w. większość mieszkańców wsi emigrowała do aglomeracji miejskich. Na fali tych trendów demograficznych pod koniec lat 90. zlikwidowano w Trześciance szkołę podstawową. W 2011 roku wieś zamieszkiwało 265 osób[2][3].
Ponad 90 procent rdzennych mieszkańców Trześcianki nosi nazwiska patronimiczne zakończone przyrostkiem -uk[22]. Choć starsi mieszkańcy Trześcianki w większości deklarują białoruską tożsamość narodową, to określają się jako Tutejsi i w rzeczywistości używają unikatowego dialektu zachodniopoleskiego języka ukraińskiego (ukraińskiej gwary podlaskiej). Trześcianka, obok wsi Białki, stanowi najdalej wysuniętą na północ, a tym samym jedną z niewielu położonych na północ od rzeki Narew, miejscowości na mapie ziem ukraińskiego kręgu językowo-kulturowego[23][24][25]. Aktualnie język ten używany jest już jedynie przez starsze pokolenie mieszkańców Trześcianki, w związku z czym przewiduje się jego całkowite wyginięcie w najbliższej przyszłości.
Inne[edytuj | edytuj kod]
- Od 2001 w Trześciance działa Prawosławny Dom Opieki, mieszczący się w budynku dawnej szkoły podstawowej.
- Przez wieś przebiega droga wojewódzka nr 685.
- Przez Trześciankę przebiega Podlaski Szlak Bociani, Podlaski Szlak Kulturowy "Drzewo i Sacrum" oraz Szlak Świątyń Prawosławnych. Ponadto ze względu na częściowo zachowaną unikalną architekturę drewnianą wieś włączono do szlaku Krainy Otwartych Okiennic. Część drewnianych domów posiada znaczną wartość artystyczną.
- Dnia 21 listopada 2015 roku podczas święta parafialnego Michała Archanioła, niebiańskiego patrona cerkwi w Trześciance, odsłonięty został pomnik upamiętniający mieszkańców Trześcianki, którzy w 1915 roku zmuszeni zostali przez władze carską do ewakuacji w głąb Imperium Rosyjskiego w ramach Bieżeństwa. Pomnik stanowi polny kamień pochodzący z cerkiewnego placu, na którym osadzony został żeliwny krzyż ośmioramienny, jaki przed remontem cerkwi zwieńczał jedną z jej kopuł. Poświęcenia obelisku dokonał prawosławny metropolita warszawski i całej Polski Sawa[26].
Związani z Trześcianką[edytuj | edytuj kod]
- Piotr Tomaszuk – reżyser teatralny, dramaturg, scenarzysta. Założyciel i dyrektor Teatru Wierszalin. Z Trześcianką związany jest poprzez dziadków, którzy tu mieszkali i u których spędzał dzieciństwo. Sąsiadka dziadków z Trześcianki, będąca szeptuchą, była inspiracją dla wyreżyserowanej przez niego sztuki o nazwie Wziołowstąpienie[27][28][29].
- Wiktor Stachwiuk – malarz, poeta, były redaktor naczelny Radia Racja nadającego w języku białoruskim, autor książki Siva zozula napisanej w gwarze mieszkańców Trześcianki, stanowiącej gruntowny zapis historii, tradycji, obyczajów, świąt i folkloru mieszkańców wsi Trześcianka[30][31].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Parafia św. Michała Archanioła w Trześciance
- Soce
- Puchły
- Zdobnictwo drewnianych domów na Podlasiu
- Trościanka
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 141206
- ↑ a b Wieś Trześcianka w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-01-16], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1300 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, red. S. Glinka, A. Obrębska-Jabłonowska, J. Siatkowski, t. 1, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1980, s. 51. [dostęp 2019-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-03)].
- ↑ Joanna Szafrańska: Spotkanie pt. Nasza Tryścianicka gwara. [w:] Wydarzenia w Bibliotece 2013 [on-line]. Oficjalna Strona Internetowa Urzędu Gminy w Narwi. [dostęp 2015-11-03].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ a b Jarosław Janowicz: Likwidacja oficjalnego nazewnictwa miejscowości Białostocczyzny pochodzenia białoruskiego przez administrację rządową w latach 1921–2004. Dokumenty. Komentarze. Białystok: Scripta Manent, 2004, s. 98, 139, 214. ISBN 83-919340-1-2. [dostęp 2016-02-26].
- ↑ Aneta Boruch: Aż 62 podlaskie miejscowości mogą zmienić nazwy. Mieszkańcy mówią zdecydowane nie!. 2009-07-21. [dostęp 2020-01-13].
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 35 [dostęp 2015-09-07].
- ↑ Stupniki-historia miejscowości. bielskpodlaski.pl, 2019-05-10. [dostęp 2019-07-06].
- ↑ Urząd Gminy Narew: Plan odnowy miejscowości Trześcianka na lata 2010–2017, Narew 2010
- ↑ Białoruskie Zeszyty Historyczne: Życie i działalność księży Grzegorza i Flora Sosnowskich. [dostęp 2012-07-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-23)].
- ↑ Michał Bołtryk. Kapliczka-pomnik blisko finału. „Przegląd Prawosławny”. 8 (302), sierpień 2010. Fundacja im. Księcia Konstantego Ostrogskiego. [dostęp 2019-08-01].
- ↑ Michał Bołtryk. Kaplica zbudowana. „Przegląd Prawosławny”. 5 (323), sierpień 2012. Fundacja im. Księcia Konstantego Ostrogskiego. [dostęp 2019-08-01].
- ↑ a b Igor Żak. Dziecko holocaustu. „Czasopis”. 6 (161), s. 26–28, czerwiec 2004. ISSN 1230-1876. [dostęp 2015-10-06].
- ↑ Eugeniusz Mironowicz. Przesiedlenia ludności z Białorusi do Polski i z Polski do Białorusi w latach 1944–1946. „Беларускі Гістарычны Зборнік – Białoruskie Zeszyty Historyczne nr 19”. Białystok.
- ↑ Tragedia wsi Potoka. TVP Białystok, 2015-05-31. [dostęp 2015-09-07].
- ↑ Sławomimir Iwaniuk: Białorusini i stosunki polsko-białoruskie na Białostocczyźnie w latach 1944–1956. T. I: sierpień 1944 – grudzień 1946. Cz. 2: styczeń – grudzień 1946. Białystok: Białoruskie Towarzystwo Historyczne, 1998, s. 76, 77, 90. ISBN 83-909009-5-5. [dostęp 2015-10-22].
- ↑ Ludmiła Łabowicz (Filimoniuk). Podlaskie nazwiska. „Над Бугом і Нарвою”. 6 (112), listopad-grudzień 2010. Związek Ukraińców Podlasia. ISSN 1230-2759. [dostęp 2015-10-16]. (pol.).
- ↑ Andrzej Nikitorowicz: Procesy tworzenia się (konstruowania) małego narodu (kulturowego) na przykładzie mniejszości ukraińskiej w województwie podlaskim. Praca doktorska przygotowana pod kierunkiem prof. dr hab. Andrzeja Sadowskiego. Białystok: Wydział Historyczno-Socjologiczny Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 250–251.
- ↑ Jerzy Hawryluk: „Kraje ruskie Bielsk, Mielnik, Drohiczyn”. Rusini-Ukraińcy na Podlaszu – fakty i kontrowersje. Kraków: Fundacja Świętego Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej, 1999, s. 158, 162. ISBN 83-911205-1-1.
- ↑ Michał Sajewicz. Nasza mowa prosta, czyli o białorusko-ukraińskiej granicy językowej na Białostocczyźnie. „Над Бугом і Нарвою”. 3, maj-czerwiec 1992. Związek Ukraińców Podlasia. ISSN 1230-2759. [dostęp 2016-06-11]. (pol.).
- ↑ Uroczystości jubileuszowe cerkwi w Trześciance. Obiektyw TVP Białystok, 22 listopada 2015. [dostęp 2015-12-09].
- ↑ Monika Żmijewska: Szeptuchy w Wierszalinie. Wziołowstąpienie i okruchy z dzieciństwa. Gazeta Wyborcza, 2015-11-25. [dostęp 2020-04-20].
- ↑ Anna Kopeć: Teatr Wierszalin. Wziołowstąpienie (zdjęcia, wideo). Kurier Poranny, 2015-11-24. [dostęp 2020-04-20].
- ↑ Kamila Łapicka: Hribujem, ziołujem, szepczem. .teatr-pismo.pl, 2015-11-26. [dostęp 2020-04-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-07)].
- ↑ Emilia Jurewicz: Środy Literackie – Wiktor Stachwiuk w Białymstoku. Polska Press Sp. z o.o., 2011-03-11. [dostęp 2015-11-03].
- ↑ Siva zozula. [w:] Беларуская Інтэрнэт-Бібліятэка камунікат.org [on-line]. Białoruskie Towarzystwo Historyczne. [dostęp 2015-11-03].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Gmina Narew – Trześcianka
- Polska Drewniana – Trześcianka. polskadrewniana.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-10)].
- Szlak kulturowy „Drzewo i Sacrum” – Trześcianka. drzewoisacrum.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-22)].
| Wsie |
|
|---|---|
| Przysiółki | |
| Integralne części wsi |
|
.svg)