Tursko Małe

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tursko Małe
wieś
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

staszowski

Gmina

Połaniec

Wysokość

165,5 m n.p.m.

Liczba ludności (2009)

174[2]

Strefa numeracyjna

15

Kod pocztowy

28-230[3]

Tablice rejestracyjne

TSZ

SIMC

0803785[4]

Położenie na mapie gminy Połaniec
Mapa konturowa gminy Połaniec, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Tursko Małe”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Tursko Małe”
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Tursko Małe”
Położenie na mapie powiatu staszowskiego
Mapa konturowa powiatu staszowskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Tursko Małe”
Ziemia50°26′49″N 21°20′50″E/50,446944 21,347222[1]

Tursko Małewieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Połaniec[4][5].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego.

W latach 1867–1954 w granicach administracyjnych gminy Tursko (natenczas dzieliła się na: wioskę, osadę szkatułową i folwark); a w granicach obecnej gminy Połaniec dopiero od 1 stycznia 1973 roku po reaktywacji gmin w miejsce gromad.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Wieś Tursko była widownią jednej z ważniejszych walk z Tatarami, a mianowicie w 1241 roku, po zajęciu i zniszczeniu Sandomierza dnia 13 lutego, zwrócili się Tatarzy ku południowi, z zamiarem zajęcia grodu w Połańcu. W tym celu rozłożyli się obozem pod Turskiem. Hufiec małopolski, pod wodzą Włodzimierza wojewody krakowskiego, napadł niespodzianie na obóz tatarski i sprawił wielki zamęt. Korzystając z tego liczni jeńcy porozbiegali się, szukając schronienia w przyległych lasach puszczy strzegomskiej. Tatarzy widząc szczupłe siły atakujących, nabrali otuchy i utrzymali się na swoich stanowiskach, dzięki niekarności rycerstwa polskiego, którego część zajęła się zabieraniem łapów z taboru tatarskiego. Mężną śmiercią zginął między innemi Michał Przedwojowicz. Opowiadanie Długosza o bitwie pod Turskiem opiera się w części na relacyi katalogu biskupów krakowskich, w części na nieznanych źródłach[6]. Tu mamy dylemat historyczny, kiedy dokładnie dokonał się podział na Tursko większe i mniejsze. Bowiem król Kazimierz pozwala Bokszy (Boxae) z Janowic i bratu Janowi przenieść wieś Tursko Małe na prawo niemieckie[7]. „Bogssa” ten był świadkiem sprzedaży części wsi Zdanowa w roku 1362. Tenże Boksza podpisał się na akcie z roku 1371[7] i z roku 1381[7]. Ponadto w Spisie Beneficjów... w tomie II Tursko mniejsze wchodzi w skład ówczesnej parafii Połaniec jako samodzielna wioska. A obie wsie (tj. odpowiednio Tursko: minor i major, czyli mniejsze i większe) są starożytnemi osadami, położonemi przy starym trakcie handlowym i brodzie przez Wisłę, pomiędzy dwoma grodziskami pogranicznemi (w Osieku i Połańcu)[6].

Wieś wymieniana w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich w dwóch tomach, pod koniec XIX wieku i na początku XX wieku.

TURSKO MAŁE, wieś i folwark nad rzeką Wisłą, z lewego brzegu, o 2 wiorsty na zachód-południowy od Turska Wielkiego, należy do parafii Połaniec (o 4 wiorsty na zachód), ma 57 domów, 542 mieszkańców. W roku 1827 było (tu) 58 domów, 398 mieszkańców. Brzegi Wisty są obwałowane dla ochrony niziny nadbrzeżnej od wylewów. Obie wsi (tj. Trusko: minor i major, czyli Tursko: mniejsze i większe) są starożytnemi osadami, położonemi przy starym trakcie handlowym i brodzie przez Wisłę, pomiędzy dwoma grodziskami pogranicznemi (w Osieku i Połańcu).
(...) Tursko Małe, w parafii Połaniec, własność Noska i Spytka herbu Janina, miało 9 łanów kmiecych, 2 folwarki rycerskie, z których dziesięcinę, wartości 2 grzywien, płacono plebanowi w Połańcu (Długosz, L. B., II, 324, 325, 450).
(...) Tursko Małe w roku 1508 wraz z innemi płaciło gr. 22 (poboru). Część Turska należąca do Jana Turskiego płaciła 1 grzywnę (i). 1½ gr. W roku 1578 wieś Tursko (Małe) w parafii Połaniec, własność kasztelana radomskiego Stanisława Tarnowskiego, miało 14 osadników, 3 łany, 8 zagrodników z rolą, 4 zagrodników (bez roli), 5 komorników, 2 rzemieślników (Pawiński, Małp., 169, 458, 459).

Bronisław Chlebowski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego..., t. XII[6].

Tursko Małe w 1867 roku wchodziło w skład gminy Tursko, z urzędem gminy w Strużkach. Sądem okręgowym dla gminy był IV Sąd Okręgowy w Staszowie (tam też była stacya pocztowa). Gmina miała 8 781 mórg rozległości ogółem (w tym 5 083 mórg włościańskich) i 4 613 mieszkańców (w tym 1,4 proc. pochodzenia żydowskiego, tj. 63 żydów). W skład gminy wchodziły jeszcze: Antoszówka, Dąbrowa, Luszyca, Matyaszów, Nakol, Niekrasów, Niekurza, Okrągła, Ossala, Pióry, Rudniki, Szwagrów, Strużki, Sworoń, Trzcianka, Tursko Wielkie, Tursko Wola, Zaduska Kępa i Zawada[6].

W 1895 roku ówczesna parafia Połaniec należała do ówczesnego dekanatu sandomierskiego i liczyła wówczas 5 514 dusz[8].

Tursko Małe wieś nad rz. Wisłą, gm. Tursko Wlk. – dm. 61, mk. 386, w tem 6 wyzn. mojż.
Posiada 1-kl. Szkołę Powsz. Jest to starożytna osada. W pobliżu był bród przez Wisłę. W połowie XV w. własność Noska i Spytka h. Janina, zaś w połowie XVI wieku Jana Turskiego. Był tu zamek z kaplicą, z którego nic nie pozostało jedynie figura św. Michała przed kościołem w Niekrasowie (ob).
We wsi znajduje się oryginalna kapliczka drewniana.

Tursko Małe folw. gm. Tursko Wlk. – dm. 4. mk.126, w tem 9 wyzn. mojż.
Należy do dóbr ks. Radziwiłła.

Wacław Skarbimir Laskowski, Słownik krajoznawczy miejscowości powiatu sandomierskiego[9].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Współczesna struktura demograficzna wioski Tursko Małe na podstawie danych z lat 1995-2009 według roczników GUS, z prezentacją danych z 2002 roku[10]:

Tabela 1.1 Poziom populacji wioski w przedziałach wiekowych
WYSZCZEGÓLNIENIE J.
m.
POPULACJA MIESZKAŃCÓW
(w przedziałach wiekowych w 2002 roku)
OGÓŁEM 0-9 10-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 80+
I. OGÓŁEM os. 205 23 42 30 15 38 15 12 25 5
odsetek % 100 11,2 20,5 14,6 7,3 18,5 7,3 5,9 12,2 2,5
1. WEDŁUG PŁCI
A. Mężczyzn os. 100 10 22 13 6 21 9 5 13 1
odsetek % 48,8 4,9 10,7 6,3 2,9 10,2 4,4 2,6 6,3 0,5
B. Kobiet os. 105 13 20 17 9 17 6 7 12 4
odsetek % 51,2 6,3 9,8 8,3 4,4 8,3 2,9 3,3 5,9 2


Rysunek 1.1 Piramida populacji – struktura płci i wieku wioski
Tabela 1.2 Poziom populacji wioski w grupach wiekowych
WYSZCZEGÓLNIENIE J.
m.
POPULACJA MIESZKAŃCÓW
(w grupach wiekowych w 2002 roku)
OGÓŁEM Mężczyzn Kobiet
I. OGÓŁEM os. 205 100 105
odsetek % 100 48,8 51,2
1. W WIEKU
A. Przedprodukcyjnym os. 54 26 28
odsetek % 26,4 12,7 13,7
B. Produkcyjnym os. 111 57 54
odsetek % 54,1 27,8 26,3
a. mobilnym os. 77 37 40
odsetek % 37,5 18 19,5
b. niemobilnym os. 34 20 14
odsetek % 16,6 9,8 6,8
C. Poprodukcyjnym os. 40 17 23
odsetek % 19,5 8,3 11,2

Dawne części wsi – obiekty fizjograficzne[edytuj | edytuj kod]

W latach 70. ubiegłego wieku przyporządkowano i opracowano spis lokalnych części integralnych dla Turska Małego zawarty w tabeli 1[11].

Tabela 1. Wykaz urzędowych nazw miejscowych i obiektów fizjograficznych
Nazwa wsi – miasta Nazwy części wsi
– miasta
Nazwy obiektów fizjograficznych
– charakter obiektu
I. Gromada TURSKO WIELKIE
  1. Tursko Małe
  1. Kolonia
  2. Ogrody
  3. Rugałówka
  1. Góry – pole
  2. Karczmarówka – pole
  3. Kolonia – pole, łąka
  4. Kopaliny – pole, las
  5. Ogrody – pole
  6. Państwowe – pole, łąka
  7. Pasterniki – łąki
  8. Rugałówka – pole
  9. Tarło – pole, pastwisko
  10. Turski Las – las
  11. Tursko Małe – gaj
  12. Zamczysko – las
  13. Zwierzyniec – łąka
  14. Żabno – pole, łąka, bagno

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 141769
  2. Wieś Tursko Małe w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2022-03-16] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1303 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  5. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. a b c d Tursko (2) T. Małe, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 656.
  7. a b c Monumenta medii aevi historica res gestas poloniae illustrantia. Tomus X. Continet: Codicis diplomatici poloniae minoris. Partem tertiam. 1333 – 1386. Editionum Collegii Historici Academiae Literarum Cracoviensis Nr. 37. Cracoviae: Sumptibus Academiae Literarum Cracoviensis. E typographia “Czas”, Francisci Kluczycki et Soc. Provisore Josepho Łakociński, 1887, s. 90-91, 253, 337.
  8. Połaniec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 705. Bronisław Chlebowski (red. naczelny), Władysław Walewski (red.): Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Według planu Filipa Sulimierskiego i z pomocą zgromadzonych przez niego materyałów. Nakładem Władysława Walewskiego do końca tomu X. Od tomu XI, z zasiłku Kasy pomocy dla osób pracujących na polu naukowem imienia D-ra Mianowskiego. T. VIII. Warszawa: Druk „WIEKU” Nowy-Świat Nr. 61, 1887, s. 706.
  9. Wacław Skarbimir Laskowski: Słownik krajoznawczy miejscowości powiatu sandomierskiego. Wydane z częściowej zapomogi wydziału powiatowego. Sandomierz: Odbito w Diecezjalnym Zakładzie Graficzno-Drukarskim w Sandomierzu, 1929, s. 62-63.
  10. Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS, 2011, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2011-05-04]. (pol.).
  11. Leon Kaczmarek (red. nauk. zeszytu), Witold Taszycki (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970, s. 66, 77-96.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  1. Kaczmarek Leon (red. nauk. zeszytu), Taszycki Witold (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970.