Przejdź do zawartości

Humanizm: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
rozbudowa
Linia 1: Linia 1:
{{disambigR|humanizmu jako prądu filozoficznego|[[humanizm renesansowy]] - ruch kulturalny okresu Odrodzenia}}
{{disambigR|humanizmu jako prądu filozoficznego|[[humanizm renesansowy]] - ruch kulturalny okresu Odrodzenia}}
{{dopracować|dodać polski punkt widzenia do tego tłumaczenia z en-wiki, np. polską bibliografię, historię organizacji humanistycznych w Polsce. Brak też Sartra, Heideggera, Fromma i wielu innych.}}
{{dopracować|dodać polski punkt widzenia do tego tłumaczenia z en-wiki, np. polską bibliografię, historię organizacji humanistycznych w Polsce. Brak też wzmianki o wielu ważnych humanistach.}}
[[Grafika:Michelangelo Buonarroti 017.jpg|thumb|250px|[[Michał Anioł]]: Stworzenie Adama]]
[[Grafika:Michelangelo Buonarroti 017.jpg|thumb|250px|[[Michał Anioł]]: Stworzenie Adama]]
'''Humanizm''' – prąd [[filozofia|filozoficzny]], [[etyka|etyczny]] i [[kultura|kulturowy]], uznający człowieka za najwyższą [[wartości|wartość]], podkreślający jego [[godność]], i postulujący rozstrzyganie dylematów [[etyka|etycznych]] poprzez odwoływanie się do pojęć uniwersalnych, wspólnych wszystkim ludziom, zarówno wierzącym jak i niewierzącym.
'''Humanizm''' – prąd [[filozofia|filozoficzny]], [[etyka|etyczny]] i [[kultura|kulturowy]], uznający człowieka za najwyższą [[wartości|wartość]], podkreślający jego [[godność]], i postulujący rozstrzyganie dylematów etycznych poprzez odwoływanie się do pojęć uniwersalnych, wspólnych wszystkim ludziom, zarówno wierzącym jak i niewierzącym.


Humanizm stanowi składnik wielu systemów filozoficznych, także religijnych. Poszukuje on jednak źródła [[prawda|prawdy]] i [[moralność|moralności]] w człowieku i w imię ludzkich interesów. Skupiając się na zdolności człowieka do samookreślenia, humanizm odrzuca [[transcendencja (filozofia)|transcendentalne]] uzasadnienia zasad moralnych, takie jak [[wiara]] nie mająca oparcia w [[rozum]]ie, autorytet sił nadprzyrodzonych, czy słowa [[święte księgi|świętych ksiąg]].
Humanizm stanowi składnik wielu systemów filozoficznych, także religijnych. Poszukuje on jednak źródła [[prawda|prawdy]] i [[moralność|moralności]] w człowieku i w imię ludzkich interesów. Skupiając się na zdolności człowieka do samookreślenia, większość humanistów odrzuca [[transcendencja (filozofia)|transcendentalne]] uzasadnienia zasad moralnych, takie jak [[wiara]] nie mająca oparcia w [[rozum]]ie, autorytet sił nadprzyrodzonych, czy słowa [[święte księgi|świętych ksiąg]].


Niektórzy rozumieją jednak humanizm nieco inaczej, jako afirmację wartości ludzkiej istoty<ref>http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=4657946</ref>. W tak pojętym humanizmie mieści się także wiele koncepcji czysto religijnych.
Humanizm jest blisko spokrewniony z [[uniwersalizm moralny|uniwersalizmem moralnym]], podkreślającym wspólnotę ludzkiej egzystencji, i sugerującym, że problemy społeczne nie powinny być rozpatrywane w ciasnym kontekście drobnomieszczańskim<ref>
{{cytuj stronę
|tytuł = Definitions of humanism (podsekcja)
|autor = Institute for Humanist Studies
|url = http://humaniststudies.org/humphil.html
|miesiąc = [[16 Jan]]
|rok = [[2007]]
|język=en}}</ref>.


== Prądy humanizmu ==
== Prądy humanizmu ==
Linia 22: Linia 15:
=== Humanizm świecki ===
=== Humanizm świecki ===
[[Humanizm świecki]] jest gałęzią humanizmu, która odrzuca teistyczne wierzenia religijne jak i wierzenia w istnienie jakiegokolwiek świata nadprzyrodzonego. Humanizm świecki twierdzi, że poglądy humanistyczne prowadzą do [[sekularyzm]]u, gdyż wierzenia w świat nadprzyrodzony nie mogą być poparte racjonalnymi argumentami i tym samym nie można sensownie uzasadnić tradycyjnych praktyk religijnych.
[[Humanizm świecki]] jest gałęzią humanizmu, która odrzuca teistyczne wierzenia religijne jak i wierzenia w istnienie jakiegokolwiek świata nadprzyrodzonego. Humanizm świecki twierdzi, że poglądy humanistyczne prowadzą do [[sekularyzm]]u, gdyż wierzenia w świat nadprzyrodzony nie mogą być poparte racjonalnymi argumentami i tym samym nie można sensownie uzasadnić tradycyjnych praktyk religijnych.

Humanizm świecki jest blisko spokrewniony z [[uniwersalizm moralny|uniwersalizmem moralnym]], podkreślającym wspólnotę ludzkiej egzystencji, i sugerującym, że problemy społeczne nie powinny być rozpatrywane w ciasnym kontekście drobnomieszczańskim<ref>
{{cytuj stronę
|tytuł = Definitions of humanism (podsekcja)
|autor = Institute for Humanist Studies
|url = http://humaniststudies.org/humphil.html
|miesiąc = [[16 Jan]]
|rok = [[2007]]
|język=en}}</ref>.


Kiedy ludzie mówią ogólnie o humanizmie, zwykle mają na myśli humanizm świecki. Niektórzy humaniści świeccy idą dalej i uważają, że tzw. humaniści religijni nie powinni być w ogóle uważani za prawdziwych humanistów. Inni czują, że etyczna strona humanizmu przekracza kwestie religijne, gdyż bycie dobrym człowiekiem jest ważniejsze niż przyjmowanie bądź odrzucanie religii. Manifesty Humanistyczne, które reprezentują consensus poglądów humanistycznych, ukazują humanizm jako proces etyczny, przez który możemy przekroczyć zarówno podziały wprowadzane przez religie, jak i ich negację.
Kiedy ludzie mówią ogólnie o humanizmie, zwykle mają na myśli humanizm świecki. Niektórzy humaniści świeccy idą dalej i uważają, że tzw. humaniści religijni nie powinni być w ogóle uważani za prawdziwych humanistów. Inni czują, że etyczna strona humanizmu przekracza kwestie religijne, gdyż bycie dobrym człowiekiem jest ważniejsze niż przyjmowanie bądź odrzucanie religii. Manifesty Humanistyczne, które reprezentują consensus poglądów humanistycznych, ukazują humanizm jako proces etyczny, przez który możemy przekroczyć zarówno podziały wprowadzane przez religie, jak i ich negację.
Linia 31: Linia 33:


Wielu humanistów religijnych czuje, że humanizm świecki jest zbyt chłodno-logiczny i odrzucający pełnię emocjonalnych doświadczeń, które sprawiają, że ludzie są ludźmi. Zauważają też, że humanizm świecki jest nieadekwatny do ludzkich potrzeb społecznego spełnienia filozofii życiowej. Niezgoda w tych kwestiach tworzy rozdźwięk między świeckimi i religijnymi humanistami, pomimo ich w dużej mierze wspólnych poglądów.
Wielu humanistów religijnych czuje, że humanizm świecki jest zbyt chłodno-logiczny i odrzucający pełnię emocjonalnych doświadczeń, które sprawiają, że ludzie są ludźmi. Zauważają też, że humanizm świecki jest nieadekwatny do ludzkich potrzeb społecznego spełnienia filozofii życiowej. Niezgoda w tych kwestiach tworzy rozdźwięk między świeckimi i religijnymi humanistami, pomimo ich w dużej mierze wspólnych poglądów.

Humanizm nawet jeśli odrzuca zastosowanie boskiego autorytetu do rozwiązywania ludzkich spraw, to już niekoniecznie samą wiarę religijną. Niektóre prądy humanizmu są zgodne z poglądami niektórych religii. Humanizm jest też zgodny z [[ateizm]]em i [[agnostycyzm]]em, ale nie wymaga przyjęcia żadnego z nich. Czasem stosowane jest w odniesieniu do niego słowo [[ignostycyzm]], dla podkreślenia, że humanizm jest procesem etycznym, nie wypowiadającym się w ogóle na temat istnienia bądź nieistnienia bogów. Humaniści po prostu nie mają potrzeby zajmować się tymi kwestiami. Z drugiej strony istnieje wiele prądów ateizmu i agnostycyzmu, niezgodnych ze sobą wzajemnie, których nie można zaliczyć do humanizmu.<ref>
{{cytuj książkę
| nazwisko = Baggini
| imię = Julian
| autorlink = Julian Baggini
| tytuł = Atheism: A Very Short Introduction
| strony = 3&ndash;4
| cytat = The atheist's rejection of belief in God is usually accompanied by a broader rejection of any [[supernatural]] or [[transcendence (religion)|transcendental]] reality. For example, an atheist does not usually believe in the existence of immortal [[soul]]s, [[afterlife|life after death]], [[ghost]]s, or supernatural powers. Although strictly speaking an atheist could believe in any of these things and still remain an atheist... the arguments and ideas that sustain atheism tend naturally to rule out other beliefs in the supernatural or transcendental.
| wydawca = Oxford: Oxford University Press
| rok = 2003
| id = ISBN 0-19-280424-3}}</ref><ref>
{{cytuj książkę
| nazwisko = Winston
| imię = Robert (Ed.)
| tytuł = Human
| strony = 299
| cytat = Neither atheism nor agnosticism is a full belief system, because they have no fundamental philosophy or lifestyle requirements. These forms of thought are simply the absence of belief in, or denial of, the existence of deities.
| wydawca = New York: DK Publishing, Inc
| rok = 2004
| id = ISBN 0-7566-1901-7}}</ref>

===Humanizm jako religia===
Z jednej strony humanizm jest kierunkiem wielu prądów intelektualnych przebiegających szerokie spektrum myśli religijnej i filozoficznej, z drugiej strony niekiedy humanizm sam spełnia bądź uzupełnia rolę religii, dostarczając kompletnej i spójnej filozofii życiowej.

Poglądy humanizmu jako religii oddał pierwszy Manifest Humanistyczny<ref name="manifest1">[http://www.americanhumanist.org/about/manifesto1.html Manifest Humanistyczny I]</ref>. W szczególności:
* Wszechświat nie posiada Stwórcy.
* Człowiek jest częścią natury i powstał w skutek ciągłego procesu.
* Humanizm odrzuca tradycyjny dualizm ciała i ducha.
* Kultura (także religia) jest produktem człowieka oddziaływującego ze środowiskiem i innymi ludźmi.
* Religie powinny formułować swoje prawdy w duchu i metodzie nauki.
* Humanizm odrzuca [[teizm]], [[deizm]] i [[modernizm]].
* Religia składa się ze wszystkiego co jest istotne dla ludzi, więc nic co ludzkie nie powinno jej być obce. Nie powinien istnieć podział na sacrum i profanum.
* Humanizm dąży do pełnego rozwoju człowieczeństwa tu i teraz.
* Religijne uczucia lepiej wyrażać poprzez swoje życie i pracę na rzecz społeczeństwa, niż przez modlitwy i kult.
* Religijny humanizm powinien dążyć do radości życia, stąd nacisk na rozwój kreatywności.
* Humanizm powinien afirmować życie, a nie uciekać od niego.

W wielu krajach [[prawo]] wspierając rozmaite religie, uznaje jednocześnie świecką postawę życiową za prawny ekwiwalent religii. W [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]] [[Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych|Sąd Najwyższy]] uznał, że humanizm jest równoważny religii w tym sensie, że wyznaczeni humaniści mogą odprawiać ceremonie, będące odpowiednikami obrzędów religijnych<ref>Sprawa Torcaso v. Watkins (1961)</ref>. Krytycy humanizmu często podnoszą ten fakt jako "uznanie przez Sąd Najwyższy humanizmu za religię", choć w rzeczywistości Sąd nigdy nie poszedł tak daleko.


Żydowska forma humanizmu religijnego została stworzona przez rabbiego Sherwin Wine, który stworzył Stowarzyszenie Humanistycznego Judaizmu, obecnie ruch o zasięgu światowym z liczbą zwolenników sięgającą 40,000.
Żydowska forma humanizmu religijnego została stworzona przez rabbiego Sherwin Wine, który stworzył Stowarzyszenie Humanistycznego Judaizmu, obecnie ruch o zasięgu światowym z liczbą zwolenników sięgającą 40,000.

[[Humanizm renesansowy]], ze swym naciskiem na powrót do korzeni, miał swój wpływ na [[protestantyzm]], szczególnie na protestanckie tłumaczenia tekstów [[Biblia|biblijnych]].


=== Humanizm edukacyjny ===
=== Humanizm edukacyjny ===
Humanizm, jako prąd w [[szkolnictwo|szkolnictwie]], zaczął dominować w szkołach w [[XVII wiek]]u. Zakłada on, że to dziedziny, które pozwalają rozwijać ludzki intelekt, są tymi, które naprawdę czynią ludzi "w pełni ludźmi". Praktyczną podstawą jest przekonanie o istnieniu różnych możliwych do rozwijania rodzajów intelektu, takich jak zdolności analityczne, matematyczne, lingwistyczne, itp. Wzmocnienie jednego z rodzajów, jak uważano, rozwija także niektóre inne jego rodzaje. Ważną postacią końca XIX wieku w humanizmie edukacyjnym był stanowy minister do spraw edukacji W.T. Harris, który wyróżnił "pięć okien duszy" ([[matematyka]], [[geografia]], [[historia]], [[gramatyka]], i [[literatura]]/[[sztuka]]). Humaniści edukacyjni wierzyli, że podejście "najlepsza edukacja dla najlepszych studentów" oznacza najlepszą edukację dla wszystkich. Chociaż humanizm jako prąd edukacyjny został w dużej mierze zdyskredytowany przez innowacje początków XX wieku, jednak niektóre jego aspekty ciągle są w użyciu w niektórych szkołach (szczególnie w nauce literatury).
Humanizm jako prąd w [[szkolnictwo|szkolnictwie]], zaczął dominować w szkołach w [[XVII wiek]]u. Zakłada on, że to dziedziny, które pozwalają rozwijać ludzki intelekt, są tymi, które naprawdę czynią ludzi "w pełni ludźmi". Praktyczną podstawą jest przekonanie o istnieniu różnych możliwych do rozwijania rodzajów intelektu, takich jak zdolności analityczne, matematyczne, lingwistyczne, itp. Wzmocnienie jednego z rodzajów, jak uważano, rozwija także niektóre inne jego rodzaje. Ważną postacią końca XIX wieku w humanizmie edukacyjnym był stanowy minister do spraw edukacji W.T. Harris, który wyróżnił "pięć okien duszy" ([[matematyka]], [[geografia]], [[historia]], [[gramatyka]], i [[literatura]]/[[sztuka]]). Humaniści edukacyjni wierzyli, że podejście "najlepsza edukacja dla najlepszych studentów" oznacza najlepszą edukację dla wszystkich. Chociaż humanizm jako prąd edukacyjny został w dużej mierze wyparty przez innowacje początków XX wieku, jednak niektóre jego aspekty ciągle są w użyciu w niektórych szkołach (szczególnie w nauce literatury).


=== Inne formy humanizmu ===
=== Inne formy humanizmu ===
Linia 56: Linia 99:


== Aspekty ==
== Aspekty ==
=== Humanizm a religia ===
Humanizm jasno odrzuca wiarę w boski autorytet zastosowany do rozwiązywania ludzkich spraw, ale nie koniecznie samą wiarę religijną. Niektóre prądy humanizmu są zgodne z poglądami niektórych religii. Humanizm jest też zgodny z [[ateizm]]em i [[agnostycyzm]]em, ale nie wymaga przyjęcia żadnego z nich. Czasem stosowane jest w odniesieniu do niego słowo [[ignostycyzm]], dla podkreślenia, że humanizm jest procesem etycznym, nie wypowiadającym się w ogóle na temat istnienia bądź nieistnienia bogów. Humaniści po prostu nie mają potrzeby zajmować się tymi kwestiami. Z drugiej strony istnieje wiele prądów ateizmu i agnostycyzmu, niezgodnych ze sobą wzajemnie, których nie można zaliczyć do humanizmu.<ref>
{{cytuj książkę
| nazwisko = Baggini
| imię = Julian
| autorlink = Julian Baggini
| tytuł = Atheism: A Very Short Introduction
| strony = 3&ndash;4
| cytat = The atheist's rejection of belief in God is usually accompanied by a broader rejection of any [[supernatural]] or [[transcendence (religion)|transcendental]] reality. For example, an atheist does not usually believe in the existence of immortal [[soul]]s, [[afterlife|life after death]], [[ghost]]s, or supernatural powers. Although strictly speaking an atheist could believe in any of these things and still remain an atheist... the arguments and ideas that sustain atheism tend naturally to rule out other beliefs in the supernatural or transcendental.
| wydawca = Oxford: Oxford University Press
| rok = 2003
| id = ISBN 0-19-280424-3}}</ref><ref>
{{cytuj książkę
| nazwisko = Winston
| imię = Robert (Ed.)
| tytuł = Human
| strony = 299
| cytat = Neither atheism nor agnosticism is a full belief system, because they have no fundamental philosophy or lifestyle requirements. These forms of thought are simply the absence of belief in, or denial of, the existence of deities.
| wydawca = New York: DK Publishing, Inc
| rok = 2004
| id = ISBN 0-7566-1901-7}}</ref>
Z jednej strony humanizm jest kierunkiem wielu prądów intelektualnych przebiegających szerokie spektrum myśli religijnej i filozoficznej, z drugiej strony niekiedy humanizm sam spełnia bądź uzupełnia rolę religii, dostarczając kompletnej i spójnej filozofii życiowej. W wielu krajach [[prawo]] wspierając rozmaite religie, uznaje jednocześnie świecką postawę życiową za prawny ekwiwalent religii. W [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]] [[Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych|Sąd Najwyższy]] uznał, że humanizm jest równoważny religii w tym sensie, że wyznaczeni humaniści mogą odprawiać ceremonie, będące odpowiednikami obrzędów religijnych<ref>Sprawa Torcaso v. Watkins (1961)</ref>. Krytycy humanizmu często podnoszą ten fakt jako "uznanie przez Sąd Najwyższy humanizmu za religię", choć w rzeczywistości Sąd nigdy nie poszedł tak daleko.

[[Humanizm renesansowy]], ze swym naciskiem na powrót do korzeni, miał swój wpływ na [[protestantyzm]], szczególnie na protestanckie tłumaczenia tekstów [[Biblia|biblijnych]].
=== Odkrywanie prawdy ===
=== Odkrywanie prawdy ===
Zgodnie z humanizmem, samodzielne odkrywanie prawdy jest w zasięgu człowieka, w przeciwieństwie do znalezienia jej w [[objawienie|objawieniach]], [[mistycyzm]]ie, [[tradycja|tradycji]], czy czymkolwiek innym, co nie jest związane z zastosowaniem logiki do obserwowalnych faktów. W nawoływaniu do unikania ślepej akceptacji niepopartych niczym twierdzeń, humanizm jest zgodny ze [[sceptycyzm naukowy|sceptycyzmem naukowym]] i [[metoda naukowa|metodą naukową]], odrzucając [[autorytaryzm]] i skrajny filozoficzny [[sceptycyzm]], i odbierając wiarę jako nieakceptowalną podstawę do podejmowania decyzji. Podobnie humanizm uznaje znajomość dobra i zła jako pochodną dobrego zrozumienia indywidualnych i zbiorowych potrzeb, a nie transcendentalnie objawioną prawdę, albo efekt posłuszeństwa autorytetom.
Zgodnie z humanizmem, samodzielne odkrywanie prawdy jest w zasięgu człowieka, w przeciwieństwie do znalezienia jej w [[objawienie|objawieniach]], [[mistycyzm]]ie, [[tradycja|tradycji]], czy czymkolwiek innym, co nie jest związane z zastosowaniem logiki do obserwowalnych faktów. W nawoływaniu do unikania ślepej akceptacji niepopartych niczym twierdzeń, humanizm jest zgodny ze [[sceptycyzm naukowy|sceptycyzmem naukowym]] i [[metoda naukowa|metodą naukową]], odrzucając [[autorytaryzm]] i skrajny filozoficzny [[sceptycyzm]], i odbierając wiarę jako nieakceptowalną podstawę do podejmowania decyzji. Podobnie humanizm uznaje znajomość dobra i zła jako pochodną dobrego zrozumienia indywidualnych i zbiorowych potrzeb, a nie transcendentalnie objawioną prawdę, albo efekt posłuszeństwa autorytetom.
=== Gatunkizm ===
=== Szowinizm gatunkowy ===
Niektórzy interpretują humanizm jako formę [[szowinizm gatunkowy|szowinizmu gatunkowego]], uznającego gatunek Homo Sapiens za ważniejszy od innych gatunków istot żywych. Filozof [[Peter Singer]], sam humanista, twierdzi że "pomimo wielu wyjątków, humaniści jako całość są wciąż niezdolni do uwolnienia się od jednego z centralnych... [[dogmat]]ów [[chrześcijaństwo|chrześcijaństwa]]: uprzedzeń gatunkowych<ref name="singer">"despite many individual exceptions, Humanists have on the whole been unable to free themselves from one of the most central... Christian dogmas: the prejudice of speciesism". Źródło: {{cytuj stronę |url=http://www.utilitarian.net/singer/by/200410--.htm |tytuł=Taking Humanism Beyond Speciesism, by Peter Singer |autor=[[Peter Singer]] |dostęp=2007-01-11}}</ref>. Wezwał on humanistów do "sprzeciwu wobec bezlitosnej eksploatacji innych czujących istot", i skrytykował treść [[III Manifest Humanistyczny|III Manifestu Humanistycznego]], który w jego opinii "daje pierwszeństwo interesowi członków naszego własnego gatunku" <ref>"precedence to the interests of members of our own species."</ref><ref name="singer" /> Singer zauważył też jednak, że ten sam Manifest stwierdza, iż ludzie nie mają "żadnego danego przez Boga, ani wrodzonego prawa do podporządkowywania sobie innych zwierząt" <ref>"no God-given or inherent right to subdue other animals"</ref>, i and potwierdza, że "organizacje, które najwięcej robią dla zwierząt są niezależne od religii"<ref>"the organizations that have done the most for animals have been independent of religion."</ref><ref name="singer" />
Niektórzy interpretują humanizm jako formę [[szowinizm gatunkowy|szowinizmu gatunkowego]], uznającego gatunek Homo Sapiens za ważniejszy od innych gatunków istot żywych. Filozof [[Peter Singer]], sam humanista, twierdzi że "pomimo wielu wyjątków, humaniści jako całość są wciąż niezdolni do uwolnienia się od jednego z centralnych... [[dogmat]]ów [[chrześcijaństwo|chrześcijaństwa]]: uprzedzeń gatunkowych<ref name="singer">"despite many individual exceptions, Humanists have on the whole been unable to free themselves from one of the most central... Christian dogmas: the prejudice of speciesism". Źródło: {{cytuj stronę |url=http://www.utilitarian.net/singer/by/200410--.htm |tytuł=Taking Humanism Beyond Speciesism, by Peter Singer |autor=[[Peter Singer]] |dostęp=2007-01-11}}</ref>. Wezwał on humanistów do "sprzeciwu wobec bezlitosnej eksploatacji innych czujących istot", i skrytykował treść [[III Manifest Humanistyczny|III Manifestu Humanistycznego]], który w jego opinii "daje pierwszeństwo interesowi członków naszego własnego gatunku" <ref>"precedence to the interests of members of our own species."</ref><ref name="singer" /> Singer zauważył też jednak, że ten sam Manifest stwierdza, iż ludzie nie mają "żadnego danego przez Boga, ani wrodzonego prawa do podporządkowywania sobie innych zwierząt" <ref>"no God-given or inherent right to subdue other animals"</ref>, i and potwierdza, że "organizacje, które najwięcej robią dla zwierząt są niezależne od religii"<ref>"the organizations that have done the most for animals have been independent of religion."</ref><ref name="singer" />


Linia 95: Linia 112:


=== Humanizm grecki ===
=== Humanizm grecki ===
W [[VI wiek p.n.e.|VI wieku p.n.e.]] [[panteizm|panteiści]] [[Tales z Miletu]] i [[Ksenofanes|Ksenofanes z Kolofonu]] położyli podwaliny pod późniejszą grecką myśl humanistyczną. Tales jest uznawany za twórcę maksymy "poznaj siebie", a Ksenofanes odmówił wiary w bogów swoich czasów i rezerwował boskość dla koncepcji jedności wszechświata. Później [[Anaksagoras]], często wzmiankowany jako "pierwszy wolnomyśliciel", przyczynił się do rozwoju nauki jako metody poznawania świata. Ci Grecy byli pierwszymi myślicielami, którzy zauważyli, że natura może być studiowana niezależnie od jakiejkolwiek hipotetycznej rzeczywistości nadprzyrodzonej. [[Perykles]], przyjaciel Anaksagorasa, miał wpływ na rozwój demokracji, wolności myśli i odrzucenie przesądów. Jakkolwiek przetrwało niewiele z ich dzieł, [[Protagoras]] i [[Demokryt]] także łączyli agnostycyzm z duchową moralność nie opierającą się na nadprzyrodzonej wierze. Historyk [[Tukidydes]] jest także wart odnotowania ze względu na swoje naukowe i racjonalne podejście do historii<ref>{{cytuj książkę
W [[VI wiek p.n.e.|VI wieku p.n.e.]] [[panteizm|panteiści]] [[Tales z Miletu]] i [[Ksenofanes|Ksenofanes z Kolofonu]] położyli podwaliny pod późniejszą grecką myśl humanistyczną. Tales jest uznawany za twórcę maksymy "poznaj siebie", a Ksenofanes odmówił wiary w bogów swoich czasów i rezerwował boskość dla koncepcji jedności wszechświata. Później [[Anaksagoras]], często wzmiankowany jako "pierwszy wolnomyśliciel", przyczynił się do rozwoju nauki jako metody poznawania świata. Ci Grecy byli pierwszymi myślicielami, którzy zauważyli, że natura może być studiowana niezależnie od jakiejkolwiek hipotetycznej rzeczywistości nadprzyrodzonej. [[Protagoras]] stwierdził, że "[[Człowiek jest miarą wszechrzeczy]]". [[Perykles]], przyjaciel Anaksagorasa, miał wpływ na rozwój demokracji, wolności myśli i odrzucenie przesądów. Jakkolwiek przetrwało niewiele z ich dzieł, [[Protagoras]] i [[Demokryt]] także łączyli agnostycyzm z duchową moralność nie opierającą się na nadprzyrodzonej wierze. Historyk [[Tukidydes]] jest także wart odnotowania ze względu na swoje naukowe i racjonalne podejście do historii<ref>{{cytuj książkę
|nazwisko = Potter
|nazwisko = Potter
|imię = Charles
|imię = Charles
Linia 104: Linia 121:
|rok = 1930}}
|rok = 1930}}
</ref>.
</ref>.

=== Humanizm rzymski ===
[[Grafika:Thorvaldsen Cicero.jpg|thumb|right|200px|Marcus Tullius Cicero (Cyceron)]]
[[Cyceron]] stworzył termin '''[[humanitas]]''', oznaczający to, co sprawia, że człowiek jest człowiekiem.

[[Terencjusz]], rzymski komediopisarz wypowiedział słynne słowa "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce" ([[łacina|łac.]] ''Homo sum; humani nihil a me alienum puto.'')<ref>Heautontimorumenos, 1,1,25.</ref> Prawdopodobnie zdanie to było powtórzone przez Terencjusza za zaginioną komedią Menandra pod tym samym tytułem. W starożytności zacytowane m. in. przez [[Seneka Młodszy|Senekę Młodszego]] w Listach moralnych do Lucyliusza. Przez Terencjusza użyte w sensie ironicznym. Szeroko spopularyzowane w dobie renesansu, stało się dewizą humanistów.

=== Humaniści średniowieczni ===
W [[średniowiecze|średniowieczu]] niektórzy myśliciele głosili poglądy, które dziś określilibyśmy jako humanistyczne. Zaliczali się do nich np.
* [[Dante Alighieri]] (ur. 1265 we [[Florencja|Florencji]], zm. 1321 w [[Rawenna|Rawennie]]);
* [[Mistrz Bogumił]] (żył w [[XIII wiek]]u w [[Praga|Pradze]])


=== Humanizm renesansowy ===
=== Humanizm renesansowy ===
Linia 111: Linia 139:


Studia obejmowały interpretacje rzymskich i klasycznych tekstów, których nacisk sztukę i zmysły kontrastował z kontemplacją biblijnych wartości [[poświęcenie|poświęcenia]], introspekcji i [[pokora|pokory]]. To odejście od ortodoksyjnego chrześcijaństwa zostało potępione przez [[Hieronim ze Strydonu|św. Hieronima]] i [[Augustyn z Hippony|św. Augustyna]] wraz z [[pelagianizm]]em. Tak jak humaniści, [[Pelagiusz]] uważał ludzi za posiadających wewnętrzne zdolności do rozwijania w sobie jakości, które według Kościoła mogły zostać udzielone jedynie przez samego Boga. Pelagiusz odrzucał doktrynę [[grzech pierworodny|grzechu pierworodnego]]. Humaniści podobnie uznawali ludzi za urodzonych nie z brzemieniem grzechu odziedziczonym po przodkach, lecz z potencjałem zarówno do dobrych jak i złych cech, które mogą się rozwinąć podczas formowania ich charakteru. Humaniści tym samym odrzucali także [[kalwinizm|kalwińską]] doktrynę [[predystynacja|predystynacji]] i co zrozumiałe wzbudzali tym nienawiść fundamentalistów protestanckich.
Studia obejmowały interpretacje rzymskich i klasycznych tekstów, których nacisk sztukę i zmysły kontrastował z kontemplacją biblijnych wartości [[poświęcenie|poświęcenia]], introspekcji i [[pokora|pokory]]. To odejście od ortodoksyjnego chrześcijaństwa zostało potępione przez [[Hieronim ze Strydonu|św. Hieronima]] i [[Augustyn z Hippony|św. Augustyna]] wraz z [[pelagianizm]]em. Tak jak humaniści, [[Pelagiusz]] uważał ludzi za posiadających wewnętrzne zdolności do rozwijania w sobie jakości, które według Kościoła mogły zostać udzielone jedynie przez samego Boga. Pelagiusz odrzucał doktrynę [[grzech pierworodny|grzechu pierworodnego]]. Humaniści podobnie uznawali ludzi za urodzonych nie z brzemieniem grzechu odziedziczonym po przodkach, lecz z potencjałem zarówno do dobrych jak i złych cech, które mogą się rozwinąć podczas formowania ich charakteru. Humaniści tym samym odrzucali także [[kalwinizm|kalwińską]] doktrynę [[predystynacja|predystynacji]] i co zrozumiałe wzbudzali tym nienawiść fundamentalistów protestanckich.

Humanizm renesansowy wypracował wzorzec "[[polihistor|człowieka renesansu]]", który swoją kreatywność rozwija w wielu różnych dziedzinach, osiągając w ten sposób pełnię człowieczeństwa. Najbardziej znanym, wręcz archetypowym przykładem był [[Leonardo da Vinci]].


Kryzys renesansowego humanizmu nadszedł wraz z procesem [[Galileusz]]a, który pokazał szerokiej publice rozdźwięk między autorytetem naukowej obserwacji i nauczaniem religijnym. Proces unaocznił różnice między humanizmem a tradycją religijną i tak humanizm stał się "doktryną niebezpieczną".
Kryzys renesansowego humanizmu nadszedł wraz z procesem [[Galileusz]]a, który pokazał szerokiej publice rozdźwięk między autorytetem naukowej obserwacji i nauczaniem religijnym. Proces unaocznił różnice między humanizmem a tradycją religijną i tak humanizm stał się "doktryną niebezpieczną".
Linia 117: Linia 147:


[[Grafika:Holbein-erasmus.jpg|thumb|right|[[Erazm z Rotterdamu]]]]
[[Grafika:Holbein-erasmus.jpg|thumb|right|[[Erazm z Rotterdamu]]]]
Znanymi reprezentantami humanizmu renesansowego byli m.in. holenderski teolog [[Erazm z Rotterdamu]], angielski autor (i święty kościoła rzymskiego) [[Thomas More]], francuski pisarz [[François Rabelais]], włoski poeta [[Francesco Petrarch|Petrarka]] i włoch [[Giovanni Pico della Mirandola]].
Znanymi reprezentantami humanizmu renesansowego byli m.in. holenderski teolog [[Erazm z Rotterdamu]], angielski autor (i święty kościoła rzymskiego) [[Thomas More]], francuski pisarz [[François Rabelais]], włoski poeta [[Francesco Petrarch|Petrarka]] i Włoch [[Giovanni Pico della Mirandola]], twórca maksymy "Człowiek jest kowalem swojego losu".


=== Czasy współczesne ===
=== Czasy współczesne ===
We wczesnych latach dwudziestych XX wieku filozof [[Ferdinand Canning Scott Schiller|F.C.S. Schiller]] uznał, że jego praca jest związana z ruchem humanistycznym. Na dzieła Schillera wpływ miał [[pragmatyzm]] [[William James|Williama Jamesa]]. W [[1929]] [[Charles Francis Potter]] stworzył ''the First Humanist Society of New York'' (Pierwsze Stowarzyszenie Humanistyczne Nowego Jorku), wśród doradców którego byli m.in. [[Julian Huxley]], [[John Dewey]], [[Albert Einstein]] i [[Thomas Mann]]. Potter był kapłanem [[unitarianizm]]u. W [[1930]] on i jego żona, Clara Cook Potter, opublikowali książkę ''[[Humanism: A New Religion]]'' (Humanizm: nowa religia). W latach trzydziestych Potter był znanym adwokatem [[prawa kobiet|praw kobiet]], dostępu do [[antykoncepcja|środków antykoncepcyjnych]], prawa do [[rozwód|rozwodu]], i przeciwnikiem [[kara śmierci|kary śmierci]].
Jedną z pierwszych organizacji humanistycznych była Humanistyczna Organizacja Religijna (''Humanistic Religious Association''), założona w roku [[1853]] w [[Londyn]]ie. Była zorganizowana demokratycznie, z władzami wybieranymi zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety. Promowała znajomość nauki, filozofii i sztuk pięknych.


[[Raymond B. Bragg]], współredaktor ''The New Humanist'', próbował powiązać poglądy L. M. Birkheada, Charlesa Francisa Pottera, i kilku innych członków Zachodniej Konferencji Unitariańskiej. Bragg poprosił [[Roy Wood Sellars|Roy'a Wooda Sellarsa]] o sporządzenie ich streszczenia, co zaowocowało powstaniem pierwszego ''[[Manifest Humanistyczny|Manifestu Humanistycznego]]'' w [[1933]]. Manifest i książka Pottera stały się kamieniami węgielnymi nowoczesnego humanizmu. Obydwa te źródła ujmują humanizm jako religię.
W lutym [[1877]] słowo "humanizm" zostało po raz pierwszy publicznie użyte w dzisiejszym znaczeniu w Ameryce, jako pejoratywne określenie ruchu [[Felix Adler|Feliksa Adlera]]. Adler jednak nie przyjął tej etykietki i nadal nazywał swój ruch (istniejący nota bene do dziś<ref>[http://www.nysec.org New York Society for Ethical Culture]</ref>) "Kulturą Etyczną".


Później w [[1973]] i [[2003]] powstały dwa kolejne Manifesty Humanistyczne, ujmujące humanizm bardziej jako filozofię niż religię. Na zakończenie Światowego Kongresu Humanistycznego, [[3 lipca|3]]-[[6 lipca]] [[2002]] w [[Noordwijkerhout]] ([[Holandia]]) przyjęta została przez 300 uczestników (w tym 6 z Polski) tzw. [[Deklaracja amsterdamska]].
We wczesnych latach dwudziestych filozof [[Ferdinand Canning Scott Schiller|F.C.S. Schiller]] uznał, że jego praca jest związana z ruchem humanistycznym. Na dzieła Schillera wpływ miał [[pragmatyzm]] [[William James|Williama Jamesa]]. W [[1929]] [[Charles Francis Potter]] stworzył ''the First Humanist Society of New York'' (Pierwsze Stowarzyszenie Humanistyczne Nowego Jorku), wśród doradców którego byli m.in. [[Julian Huxley]], [[John Dewey]], [[Albert Einstein]] i [[Thomas Mann]]. Potter był kapłanem [[unitarianizm]]u. W [[1930]] on i jego żona, Clara Cook Potter, opublikowali książkę ''[[Humanism: A New Religion]]'' (Humanizm: nowa religia). W latach trzydziestych Potter był znanym adwokatem [[prawa kobiet|praw kobiet]], dostępu do [[antykoncepcja|środków antykoncepcyjnych]], prawa do [[rozwód|rozwodu]], i przeciwnikiem [[kara śmierci|kary śmierci]].


== Organizacje ==
[[Raymond B. Bragg]], współredaktor ''The New Humanist'', próbował powiązać poglądy L. M. Birkheada, Charlesa Francisa Pottera, i kilku innych członków Zachodniej Konferencji Unitariańskiej. Bragg poprosił [[Roy Wood Sellars|Roy'a Wooda Sellarsa]] o sporządzenie ich streszczenia, co zaowocowało powstaniem pierwszego ''[[Manifest Humanistyczny|Manifestu Humanistycznego]]'' w [[1933]]. Manifest i książka Pottera stały się kamieniami węgielnymi nowoczesnego humanizmu. Obydwa te źródła ujmują humanizm jako religię.
=== Historia ===
Jedną z pierwszych organizacji humanistycznych była Humanistyczna Organizacja Religijna (''Humanistic Religious Association''), założona w roku [[1853]] w [[Londyn]]ie. Była zorganizowana demokratycznie, z władzami wybieranymi zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety. Promowała znajomość nauki, filozofii i sztuk pięknych.

W lutym [[1877]] słowo "humanizm" zostało po raz pierwszy publicznie użyte w dzisiejszym znaczeniu w Ameryce, jako pejoratywne określenie ruchu [[Felix Adler|Feliksa Adlera]]. Adler jednak nie przyjął tej etykietki i nadal nazywał swój ruch (istniejący nota bene do dziś<ref>[http://www.nysec.org New York Society for Ethical Culture]</ref>) "Kulturą Etyczną".


W [[1941]] powstało [[Amerykańskie Stowarzyszenie Humanistyczne]] (American Humanist Association). Do jego znanych członków należał pisarz [[Isaac Asimov]], który do swojej śmierci był prezydentem Stowarzyszenia, oraz pisarz [[Kurt Vonnegut]], który był kolejnym prezydentem także do swojej śmierci (w [[2007]]). [[Robert Buckman]] był głową stowarzyszenia w Kanadzie, a obecnie jest honorowym prezydentem.
W [[1941]] powstało [[Amerykańskie Stowarzyszenie Humanistyczne]] (American Humanist Association). Do jego znanych członków należał pisarz [[Isaac Asimov]], który do swojej śmierci był prezydentem Stowarzyszenia, oraz pisarz [[Kurt Vonnegut]], który był kolejnym prezydentem także do swojej śmierci (w [[2007]]). [[Robert Buckman]] był głową stowarzyszenia w Kanadzie, a obecnie jest honorowym prezydentem.
Linia 132: Linia 166:
W [[1995]] powstała Federacja Polskich Stowarzyszeń Humanistycznych, która potem zmieniła nazwę na [[Polska Federacja Humanistyczna|Polską Federację Humanistyczną]].
W [[1995]] powstała Federacja Polskich Stowarzyszeń Humanistycznych, która potem zmieniła nazwę na [[Polska Federacja Humanistyczna|Polską Federację Humanistyczną]].


== Organizacje ==
=== Polska ===
=== Polska ===
W Polsce niektóre organizacje humanistyczne są zjednoczone w [[Polska Federacja Humanistyczna|Polskiej Federacji Humanistycznej]]. W jej skład wchodzą obecnie:
W Polsce niektóre organizacje humanistyczne są zjednoczone w [[Polska Federacja Humanistyczna|Polskiej Federacji Humanistycznej]]. W jej skład wchodzą obecnie:
Linia 198: Linia 231:
* {{lang|en}} [http://www.secularhumanism.org/index.php?section=main&page=declaration Deklaracja Świeckiego Humanisty] (1980)
* {{lang|en}} [http://www.secularhumanism.org/index.php?section=main&page=declaration Deklaracja Świeckiego Humanisty] (1980)
* {{lang|en}} [http://www.iheu.org/amsterdamdeclaration Deklaracja Amsterdamska] (2002) i jej [http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,1231/q,Deklaracja.amsterdamska.2002 polskie tłumaczenie]
* {{lang|en}} [http://www.iheu.org/amsterdamdeclaration Deklaracja Amsterdamska] (2002) i jej [http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,1231/q,Deklaracja.amsterdamska.2002 polskie tłumaczenie]
* [http://www.americanhumanist.org/3/HumandItsAspirations.php Manifest Humanistyczny III] (2003)
* {{lang|en}} [http://www.americanhumanist.org/3/HumandItsAspirations.php Manifest Humanistyczny III] (2003)


=== Wprowadzenia do humanizmu ===
=== Wprowadzenia do humanizmu ===

Wersja z 18:54, 26 gru 2007

Michał Anioł: Stworzenie Adama

Humanizm – prąd filozoficzny, etyczny i kulturowy, uznający człowieka za najwyższą wartość, podkreślający jego godność, i postulujący rozstrzyganie dylematów etycznych poprzez odwoływanie się do pojęć uniwersalnych, wspólnych wszystkim ludziom, zarówno wierzącym jak i niewierzącym.

Humanizm stanowi składnik wielu systemów filozoficznych, także religijnych. Poszukuje on jednak źródła prawdy i moralności w człowieku i w imię ludzkich interesów. Skupiając się na zdolności człowieka do samookreślenia, większość humanistów odrzuca transcendentalne uzasadnienia zasad moralnych, takie jak wiara nie mająca oparcia w rozumie, autorytet sił nadprzyrodzonych, czy słowa świętych ksiąg.

Niektórzy rozumieją jednak humanizm nieco inaczej, jako afirmację wartości ludzkiej istoty[1]. W tak pojętym humanizmie mieści się także wiele koncepcji czysto religijnych.

Prądy humanizmu

Wielu ludzi uważa się za humanistów i wiele jest znaczeń, jakie nadają temu słowu. Istnieje pewna niezgoda co do terminologii i definicji, gdyż niektórzy używają węższych, a inni szerszych interpretacji. Nie wszyscy ludzie nazywający się humanistami żywią poglądy ogólnie uznawane za humanistyczne, tak jak nie wszyscy ludzie wyznający humanistyczne poglądy zgodziliby się na etykietkę humanisty.

Poza tym humanizm może być podzielony na świecki i religijny, choć niektórzy humaniści, w tym członkowie Międzynarodowej Unii Humanistycznej i Etycznej, odrzucają dodawanie do słowa humanizm jakichkolwiek dodatkowych przymiotników, gdyż uważają to pojęcie za uniwersalne i niepodzielne.

Humanizm świecki

Humanizm świecki jest gałęzią humanizmu, która odrzuca teistyczne wierzenia religijne jak i wierzenia w istnienie jakiegokolwiek świata nadprzyrodzonego. Humanizm świecki twierdzi, że poglądy humanistyczne prowadzą do sekularyzmu, gdyż wierzenia w świat nadprzyrodzony nie mogą być poparte racjonalnymi argumentami i tym samym nie można sensownie uzasadnić tradycyjnych praktyk religijnych.

Humanizm świecki jest blisko spokrewniony z uniwersalizmem moralnym, podkreślającym wspólnotę ludzkiej egzystencji, i sugerującym, że problemy społeczne nie powinny być rozpatrywane w ciasnym kontekście drobnomieszczańskim[2].

Kiedy ludzie mówią ogólnie o humanizmie, zwykle mają na myśli humanizm świecki. Niektórzy humaniści świeccy idą dalej i uważają, że tzw. humaniści religijni nie powinni być w ogóle uważani za prawdziwych humanistów. Inni czują, że etyczna strona humanizmu przekracza kwestie religijne, gdyż bycie dobrym człowiekiem jest ważniejsze niż przyjmowanie bądź odrzucanie religii. Manifesty Humanistyczne, które reprezentują consensus poglądów humanistycznych, ukazują humanizm jako proces etyczny, przez który możemy przekroczyć zarówno podziały wprowadzane przez religie, jak i ich negację.

Ruch humanizmu świeckiego pod tą nazwą praktycznie nie istniał przed rokiem 1980. W 1979 Paul Kurtz stracił stanowisko redaktora The Humanist. Opuszczając Amerykańskie Stowarzyszenie Humanistyczne, stworzył nowe czasopismo, Free Inquiry (Wolne Dociekania), i stworzył Radę Świeckiego Humanizmu (Council for Secular Humanism) niezależną od Amerykańskiego Stowarzyszenia Humanistycznego, choć mającą podobne cele.

Humanizm religijny

Humanizm religijny jest gałęzią obejmującą odmiany humanizmu, które same określają się tym przymiotnikiem (według funkcjonalnej definicji religii), lub zawierają pewną formę teizmu, deizmu albo wierzeń nadprzyrodzonych, nawet jeśli nie są związane z żadną zorganizowaną religią. Tego typu humanizm cechuje wielu religijnych ludzi, którzy nie uważają, że ich wartości moralne muszą mięć nadprzyrodzone potwierdzenie. Centralne miejsce w filozofii humanizmu istota ludzka dzieli z humanitarną moralnością. Humanitarysta, który swoją moralność wyprowadza z religii nie jest jednak humanistą religijnym.

Wielu humanistów religijnych czuje, że humanizm świecki jest zbyt chłodno-logiczny i odrzucający pełnię emocjonalnych doświadczeń, które sprawiają, że ludzie są ludźmi. Zauważają też, że humanizm świecki jest nieadekwatny do ludzkich potrzeb społecznego spełnienia filozofii życiowej. Niezgoda w tych kwestiach tworzy rozdźwięk między świeckimi i religijnymi humanistami, pomimo ich w dużej mierze wspólnych poglądów.

Humanizm nawet jeśli odrzuca zastosowanie boskiego autorytetu do rozwiązywania ludzkich spraw, to już niekoniecznie samą wiarę religijną. Niektóre prądy humanizmu są zgodne z poglądami niektórych religii. Humanizm jest też zgodny z ateizmem i agnostycyzmem, ale nie wymaga przyjęcia żadnego z nich. Czasem stosowane jest w odniesieniu do niego słowo ignostycyzm, dla podkreślenia, że humanizm jest procesem etycznym, nie wypowiadającym się w ogóle na temat istnienia bądź nieistnienia bogów. Humaniści po prostu nie mają potrzeby zajmować się tymi kwestiami. Z drugiej strony istnieje wiele prądów ateizmu i agnostycyzmu, niezgodnych ze sobą wzajemnie, których nie można zaliczyć do humanizmu.[3][4]

Humanizm jako religia

Z jednej strony humanizm jest kierunkiem wielu prądów intelektualnych przebiegających szerokie spektrum myśli religijnej i filozoficznej, z drugiej strony niekiedy humanizm sam spełnia bądź uzupełnia rolę religii, dostarczając kompletnej i spójnej filozofii życiowej.

Poglądy humanizmu jako religii oddał pierwszy Manifest Humanistyczny[5]. W szczególności:

  • Wszechświat nie posiada Stwórcy.
  • Człowiek jest częścią natury i powstał w skutek ciągłego procesu.
  • Humanizm odrzuca tradycyjny dualizm ciała i ducha.
  • Kultura (także religia) jest produktem człowieka oddziaływującego ze środowiskiem i innymi ludźmi.
  • Religie powinny formułować swoje prawdy w duchu i metodzie nauki.
  • Humanizm odrzuca teizm, deizm i modernizm.
  • Religia składa się ze wszystkiego co jest istotne dla ludzi, więc nic co ludzkie nie powinno jej być obce. Nie powinien istnieć podział na sacrum i profanum.
  • Humanizm dąży do pełnego rozwoju człowieczeństwa tu i teraz.
  • Religijne uczucia lepiej wyrażać poprzez swoje życie i pracę na rzecz społeczeństwa, niż przez modlitwy i kult.
  • Religijny humanizm powinien dążyć do radości życia, stąd nacisk na rozwój kreatywności.
  • Humanizm powinien afirmować życie, a nie uciekać od niego.

W wielu krajach prawo wspierając rozmaite religie, uznaje jednocześnie świecką postawę życiową za prawny ekwiwalent religii. W Stanach Zjednoczonych Sąd Najwyższy uznał, że humanizm jest równoważny religii w tym sensie, że wyznaczeni humaniści mogą odprawiać ceremonie, będące odpowiednikami obrzędów religijnych[6]. Krytycy humanizmu często podnoszą ten fakt jako "uznanie przez Sąd Najwyższy humanizmu za religię", choć w rzeczywistości Sąd nigdy nie poszedł tak daleko.

Żydowska forma humanizmu religijnego została stworzona przez rabbiego Sherwin Wine, który stworzył Stowarzyszenie Humanistycznego Judaizmu, obecnie ruch o zasięgu światowym z liczbą zwolenników sięgającą 40,000.

Humanizm renesansowy, ze swym naciskiem na powrót do korzeni, miał swój wpływ na protestantyzm, szczególnie na protestanckie tłumaczenia tekstów biblijnych.

Humanizm edukacyjny

Humanizm jako prąd w szkolnictwie, zaczął dominować w szkołach w XVII wieku. Zakłada on, że to dziedziny, które pozwalają rozwijać ludzki intelekt, są tymi, które naprawdę czynią ludzi "w pełni ludźmi". Praktyczną podstawą jest przekonanie o istnieniu różnych możliwych do rozwijania rodzajów intelektu, takich jak zdolności analityczne, matematyczne, lingwistyczne, itp. Wzmocnienie jednego z rodzajów, jak uważano, rozwija także niektóre inne jego rodzaje. Ważną postacią końca XIX wieku w humanizmie edukacyjnym był stanowy minister do spraw edukacji W.T. Harris, który wyróżnił "pięć okien duszy" (matematyka, geografia, historia, gramatyka, i literatura/sztuka). Humaniści edukacyjni wierzyli, że podejście "najlepsza edukacja dla najlepszych studentów" oznacza najlepszą edukację dla wszystkich. Chociaż humanizm jako prąd edukacyjny został w dużej mierze wyparty przez innowacje początków XX wieku, jednak niektóre jego aspekty ciągle są w użyciu w niektórych szkołach (szczególnie w nauce literatury).

Inne formy humanizmu

Humanizm jest też czasem używany w starym znaczeniu filologii klasycznej. Czasem to słowo staje się synonimem humanitaryzmu. Istnieje też kierunek psychologii humanistycznej i humanistyczna metoda nauczania.

Etymologia

Słowo humanizm powstało wraz z humanizmem renesansowym, nie obejmowało jednak istniejących od czasów starożytnych prądów filozoficznych dziś zwanych humanistycznymi, a jedynie dążenie do poznania klasycznej literatury i sztuki. Pierwotne znaczenie włoskiego XV-wiecznego słowa umanista to student bądź nauczyciel literatury klasycznej[7].

Określenie "humanizm" jako zbiorcza nazwa znanych od czasów starożytnych prądów filozoficznych wystąpiło dopiero w początkach XIX wieku[7]. Jeszcze encyklopedia Orgelbranda z 1863 roku podaje następujące definicje:

Szablon:CytatD

Szablon:CytatD

Aspekty

Odkrywanie prawdy

Zgodnie z humanizmem, samodzielne odkrywanie prawdy jest w zasięgu człowieka, w przeciwieństwie do znalezienia jej w objawieniach, mistycyzmie, tradycji, czy czymkolwiek innym, co nie jest związane z zastosowaniem logiki do obserwowalnych faktów. W nawoływaniu do unikania ślepej akceptacji niepopartych niczym twierdzeń, humanizm jest zgodny ze sceptycyzmem naukowym i metodą naukową, odrzucając autorytaryzm i skrajny filozoficzny sceptycyzm, i odbierając wiarę jako nieakceptowalną podstawę do podejmowania decyzji. Podobnie humanizm uznaje znajomość dobra i zła jako pochodną dobrego zrozumienia indywidualnych i zbiorowych potrzeb, a nie transcendentalnie objawioną prawdę, albo efekt posłuszeństwa autorytetom.

Szowinizm gatunkowy

Niektórzy interpretują humanizm jako formę szowinizmu gatunkowego, uznającego gatunek Homo Sapiens za ważniejszy od innych gatunków istot żywych. Filozof Peter Singer, sam humanista, twierdzi że "pomimo wielu wyjątków, humaniści jako całość są wciąż niezdolni do uwolnienia się od jednego z centralnych... dogmatów chrześcijaństwa: uprzedzeń gatunkowych[8]. Wezwał on humanistów do "sprzeciwu wobec bezlitosnej eksploatacji innych czujących istot", i skrytykował treść III Manifestu Humanistycznego, który w jego opinii "daje pierwszeństwo interesowi członków naszego własnego gatunku" [9][8] Singer zauważył też jednak, że ten sam Manifest stwierdza, iż ludzie nie mają "żadnego danego przez Boga, ani wrodzonego prawa do podporządkowywania sobie innych zwierząt" [10], i and potwierdza, że "organizacje, które najwięcej robią dla zwierząt są niezależne od religii"[11][8]

Optymizm

Humanizm cechuje optymistyczne nastawienie względem ludzkich możliwości, lecz nie oznacza to wiary, że ludzka natura jest czysto dobra, bądź że każdy człowiek jest w stanie żyć w zgodzie z humanistycznymi ideałami rozumu i moralności. W każdym razie, już samo dążenie do wykorzystania w pełni własnego potencjału jest ciężką pracą, wymagającą pomocy innych. Celem ostatecznym jest rozkwit człowieczeństwa; uczynienie życia lepszym dla wszystkich ludzi. Nacisk kładziony jest na czynienie dobra, dobre życie tu i teraz, i pozostawienie świata lepszym dla tych, którzy przyjdą po nas, a nie na cierpienie za życia dla uzyskania nagrody po śmierci.

Historia

Współczesny humanizm ma swoje korzenie w starożytnej Grecji. Jeszcze wcześniej podobne koncepcje powstawały w czasach Buddy (563-483 p.n.e. i Konfucjusza (551–479 p.n.e.) oraz w Okresie Walczących Królestw, jednak termin "humanizm" jest najczęściej stosowany w odniesieniu do filozofii Zachodu.

Humanizm grecki

W VI wieku p.n.e. panteiści Tales z Miletu i Ksenofanes z Kolofonu położyli podwaliny pod późniejszą grecką myśl humanistyczną. Tales jest uznawany za twórcę maksymy "poznaj siebie", a Ksenofanes odmówił wiary w bogów swoich czasów i rezerwował boskość dla koncepcji jedności wszechświata. Później Anaksagoras, często wzmiankowany jako "pierwszy wolnomyśliciel", przyczynił się do rozwoju nauki jako metody poznawania świata. Ci Grecy byli pierwszymi myślicielami, którzy zauważyli, że natura może być studiowana niezależnie od jakiejkolwiek hipotetycznej rzeczywistości nadprzyrodzonej. Protagoras stwierdził, że "Człowiek jest miarą wszechrzeczy". Perykles, przyjaciel Anaksagorasa, miał wpływ na rozwój demokracji, wolności myśli i odrzucenie przesądów. Jakkolwiek przetrwało niewiele z ich dzieł, Protagoras i Demokryt także łączyli agnostycyzm z duchową moralność nie opierającą się na nadprzyrodzonej wierze. Historyk Tukidydes jest także wart odnotowania ze względu na swoje naukowe i racjonalne podejście do historii[12].

Humanizm rzymski

Marcus Tullius Cicero (Cyceron)

Cyceron stworzył termin humanitas, oznaczający to, co sprawia, że człowiek jest człowiekiem.

Terencjusz, rzymski komediopisarz wypowiedział słynne słowa "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce" (łac. Homo sum; humani nihil a me alienum puto.)[13] Prawdopodobnie zdanie to było powtórzone przez Terencjusza za zaginioną komedią Menandra pod tym samym tytułem. W starożytności zacytowane m. in. przez Senekę Młodszego w Listach moralnych do Lucyliusza. Przez Terencjusza użyte w sensie ironicznym. Szeroko spopularyzowane w dobie renesansu, stało się dewizą humanistów.

Humaniści średniowieczni

W średniowieczu niektórzy myśliciele głosili poglądy, które dziś określilibyśmy jako humanistyczne. Zaliczali się do nich np.

Humanizm renesansowy

 Osobny artykuł: Humanizm renesansowy.

Humanizm renesansowy był ruchem, który wywarł wpływ na kulturalny, polityczny, społeczny i literacki krajobraz Europy. Swój początek miał we Florencji w ostatnich dziesięcioleciach XIV wieku. Humanizm renesansowy ożywił studia klasycznej łaciny i greki, co spowodowało odnowę naukowej i filozoficznej myśli greckiej, a także klasycznej poezji i sztuki.

Studia obejmowały interpretacje rzymskich i klasycznych tekstów, których nacisk sztukę i zmysły kontrastował z kontemplacją biblijnych wartości poświęcenia, introspekcji i pokory. To odejście od ortodoksyjnego chrześcijaństwa zostało potępione przez św. Hieronima i św. Augustyna wraz z pelagianizmem. Tak jak humaniści, Pelagiusz uważał ludzi za posiadających wewnętrzne zdolności do rozwijania w sobie jakości, które według Kościoła mogły zostać udzielone jedynie przez samego Boga. Pelagiusz odrzucał doktrynę grzechu pierworodnego. Humaniści podobnie uznawali ludzi za urodzonych nie z brzemieniem grzechu odziedziczonym po przodkach, lecz z potencjałem zarówno do dobrych jak i złych cech, które mogą się rozwinąć podczas formowania ich charakteru. Humaniści tym samym odrzucali także kalwińską doktrynę predystynacji i co zrozumiałe wzbudzali tym nienawiść fundamentalistów protestanckich.

Humanizm renesansowy wypracował wzorzec "człowieka renesansu", który swoją kreatywność rozwija w wielu różnych dziedzinach, osiągając w ten sposób pełnię człowieczeństwa. Najbardziej znanym, wręcz archetypowym przykładem był Leonardo da Vinci.

Kryzys renesansowego humanizmu nadszedł wraz z procesem Galileusza, który pokazał szerokiej publice rozdźwięk między autorytetem naukowej obserwacji i nauczaniem religijnym. Proces unaocznił różnice między humanizmem a tradycją religijną i tak humanizm stał się "doktryną niebezpieczną".

Renesansowi humaniści wierzyli, że sztuki wyzwolone (muzyka, sztuka, gramatyka, retoryka, oratorstwo, historia, poezja klasyczna) powinny być uprawiane niezależnie od stanu majątkowego. Podkreślali także wartość istoty ludzkiej i indywidualną godność.

Erazm z Rotterdamu

Znanymi reprezentantami humanizmu renesansowego byli m.in. holenderski teolog Erazm z Rotterdamu, angielski autor (i święty kościoła rzymskiego) Thomas More, francuski pisarz François Rabelais, włoski poeta Petrarka i Włoch Giovanni Pico della Mirandola, twórca maksymy "Człowiek jest kowalem swojego losu".

Czasy współczesne

We wczesnych latach dwudziestych XX wieku filozof F.C.S. Schiller uznał, że jego praca jest związana z ruchem humanistycznym. Na dzieła Schillera wpływ miał pragmatyzm Williama Jamesa. W 1929 Charles Francis Potter stworzył the First Humanist Society of New York (Pierwsze Stowarzyszenie Humanistyczne Nowego Jorku), wśród doradców którego byli m.in. Julian Huxley, John Dewey, Albert Einstein i Thomas Mann. Potter był kapłanem unitarianizmu. W 1930 on i jego żona, Clara Cook Potter, opublikowali książkę Humanism: A New Religion (Humanizm: nowa religia). W latach trzydziestych Potter był znanym adwokatem praw kobiet, dostępu do środków antykoncepcyjnych, prawa do rozwodu, i przeciwnikiem kary śmierci.

Raymond B. Bragg, współredaktor The New Humanist, próbował powiązać poglądy L. M. Birkheada, Charlesa Francisa Pottera, i kilku innych członków Zachodniej Konferencji Unitariańskiej. Bragg poprosił Roy'a Wooda Sellarsa o sporządzenie ich streszczenia, co zaowocowało powstaniem pierwszego Manifestu Humanistycznego w 1933. Manifest i książka Pottera stały się kamieniami węgielnymi nowoczesnego humanizmu. Obydwa te źródła ujmują humanizm jako religię.

Później w 1973 i 2003 powstały dwa kolejne Manifesty Humanistyczne, ujmujące humanizm bardziej jako filozofię niż religię. Na zakończenie Światowego Kongresu Humanistycznego, 3-6 lipca 2002 w Noordwijkerhout (Holandia) przyjęta została przez 300 uczestników (w tym 6 z Polski) tzw. Deklaracja amsterdamska.

Organizacje

Historia

Jedną z pierwszych organizacji humanistycznych była Humanistyczna Organizacja Religijna (Humanistic Religious Association), założona w roku 1853 w Londynie. Była zorganizowana demokratycznie, z władzami wybieranymi zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety. Promowała znajomość nauki, filozofii i sztuk pięknych.

W lutym 1877 słowo "humanizm" zostało po raz pierwszy publicznie użyte w dzisiejszym znaczeniu w Ameryce, jako pejoratywne określenie ruchu Feliksa Adlera. Adler jednak nie przyjął tej etykietki i nadal nazywał swój ruch (istniejący nota bene do dziś[14]) "Kulturą Etyczną".

W 1941 powstało Amerykańskie Stowarzyszenie Humanistyczne (American Humanist Association). Do jego znanych członków należał pisarz Isaac Asimov, który do swojej śmierci był prezydentem Stowarzyszenia, oraz pisarz Kurt Vonnegut, który był kolejnym prezydentem także do swojej śmierci (w 2007). Robert Buckman był głową stowarzyszenia w Kanadzie, a obecnie jest honorowym prezydentem.

W 1995 powstała Federacja Polskich Stowarzyszeń Humanistycznych, która potem zmieniła nazwę na Polską Federację Humanistyczną.

Polska

W Polsce niektóre organizacje humanistyczne są zjednoczone w Polskiej Federacji Humanistycznej. W jej skład wchodzą obecnie:

Świat

Zobacz też

Zbliżone prądy filozoficzne

  1. ↑ http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=4657946
  2. ↑ Institute for Humanist Studies: Definitions of humanism (podsekcja). 16 Jan 2007. (ang.).
  3. ↑ Julian Baggini: Atheism: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press, 2003, s. 3–4. ISBN 0-19-280424-3. Cytat: The atheist's rejection of belief in God is usually accompanied by a broader rejection of any supernatural or transcendental reality. For example, an atheist does not usually believe in the existence of immortal souls, life after death, ghosts, or supernatural powers. Although strictly speaking an atheist could believe in any of these things and still remain an atheist... the arguments and ideas that sustain atheism tend naturally to rule out other beliefs in the supernatural or transcendental..
  4. ↑ Robert (Ed.) Winston: Human. New York: DK Publishing, Inc, 2004, s. 299. ISBN 0-7566-1901-7. Cytat: Neither atheism nor agnosticism is a full belief system, because they have no fundamental philosophy or lifestyle requirements. These forms of thought are simply the absence of belief in, or denial of, the existence of deities..
  5. ↑ Manifest Humanistyczny I
  6. ↑ Sprawa Torcaso v. Watkins (1961)
  7. ↑ a b Nicolas Walter: Humanism — What's in the Word. London: Rationalist Press Association, 1997. ISBN 0-301-97001-7.
  8. ↑ a b c "despite many individual exceptions, Humanists have on the whole been unable to free themselves from one of the most central... Christian dogmas: the prejudice of speciesism". Źródło: Peter Singer: Taking Humanism Beyond Speciesism, by Peter Singer.
  9. ↑ "precedence to the interests of members of our own species."
  10. ↑ "no God-given or inherent right to subdue other animals"
  11. ↑ "the organizations that have done the most for animals have been independent of religion."
  12. ↑ Charles Potter: Humanism A new Religion. Simon and Schuster, 1930, s. 64–69.
  13. ↑ Heautontimorumenos, 1,1,25.
  14. ↑ New York Society for Ethical Culture

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Manifesty i deklaracje humanistyczne

Wprowadzenia do humanizmu

Artykuły w internecie

Książki w internecie

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Humanizm&oldid=10734471”