Árpád Göncz

Árpád Göncz
Data i miejsce urodzenia	10 lutego 1922 ; Budapeszt
Data i miejsce śmierci	6 października 2015 ; Budapeszt
	Prezydent Węgier
Okres	od 2 maja 1990; do 4 sierpnia 2000
Przynależność polityczna	Związek Wolnych Demokratów
Pierwsza dama	Zsuzsanna Göntér
Poprzednik	Mátyás Szűrös (p.o.)
Następca	Ferenc Mádl
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Árpád Göncz (wym. [a ː r p a ː d g ø n ts]; ur. 10 lutego 1922 w Budapeszcie, zm. 6 października 2015 tamże^[2]^[3]) – węgierski polityk, prawnik, pisarz, tłumacz literatury angielskiej i amerykańskiej, działacz węgierskiej opozycji demokratycznej, więzień polityczny. W 1990 przewodniczący Zgromadzenia Narodowego, od 1990 do 2000 pierwszy po przemianach politycznych niekomunistyczny prezydent Węgier.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w rodzinie inteligenckiej. W 1944 ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Pétera Pázmánya. Od 1939 do 1944 pracował w instytucji kredytowej. W 1944 został powołany do wojska węgierskiego, z którego w 1945 zdezerterował. Po II wojnie światowej działał w antykomunistycznym ruchu oporu. Dołączył do Niezależnej Partii Drobnych Rolników (FKgP). Wydawał młodzieżową gazetę „Nemzedék. Był także sekretarzem partyjnej frakcji i osobistym sekretarzem Béli Kovácsa, jednego z liderów FKgP.

W 1952 podjął naukę na Uniwersytecie Rolniczym w Gödöllő, gdzie do 1956 ukończył cztery lata studiów. Brał udział w rewolucji z 1956, za swoją działalność w 1957 został aresztowany, a w 1958 skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności. W 1960 brał udział w proteście głodowym. W 1963 uzyskał zwolnienie na mocy amnestii.

Pracował w instytucie badawczym branży chemicznej i w przedsiębiorstwie ulepszania gleby. Podjął jednocześnie próbę ukończenia studiów rolniczych, jednak został skreślony z listy studentów. Od 1965 pracował jako niezależny tłumacz i pisarz. Tłumaczył dzieła m.in. Johna R.R. Tolkiena^[4], Williama Faulknera, Williama Goldinga, Ernesta Hemingwaya czy Edith Wharton. Napisał kilka sztuk scenicznych, był też autorem prozy^[5].

W 1988 powrócił do aktywności politycznej. Był wówczas współzałożycielem niezależnej organizacji Szabad Kezdeményezések Hálózata i następnie Związku Wolnych Demokratów, wchodził w skład kierownictwa tej partii. W 1990 został wybrany na posła do Zgromadzenia Narodowego. 2 maja 1990 został przewodniczącym parlamentu i tym samym pełniącym obowiązki prezydenta Węgier. 4 sierpnia tegoż roku Zgromadzenie Narodowe wybrało go na urząd prezydenta. W 1995 uzyskał reelekcję na drugą kadencję^[6], którą zakończył 4 sierpnia 2000.

Był żonaty z Zsuzsanną Göntér, miał czwórkę dzieci, w tym córkę Kingę Göncz, która również zaangażowała się w działalność polityczną.

Odznaczenia i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]

Krzyż Wielki z Łańcuchem Orderu Zasługi – 1991, Węgry, ex officio
Wielka Gwiazda Odznaki Honorowej za Zasługi dla Republiki Austrii – 1999, Austria
Order Lwa Białego I klasy – 2003, Czechy^[7]
Łańcuch Orderu Zasługi Cywilnej – 1999, Hiszpania
Krzyż Wielki Orderu Witolda Wielkiego – 1999, Litwa^[8]
Honorary Companion of Honour with Collar Orderu Narodowego Zasługi – 1995, Malta^[9]
Krzyż Wielki Klasy Specjalnej Orderu Zasługi RFN – 2000, Niemcy^[10]
Krzyż Wielki Orderu Świętego Olafa – 1999, Norwegia
Order Orła Białego – 1994, Polska^[11]
Krzyż Wielki Orderu Wolności – 1993, Portugalia^[12]
Krzyż Wielki z Łańcuchem Orderu Gwiazdy Rumunii – 2000, Rumunia
Krzyż Wielki Orderu Dobrej Nadziei – 1999, Południowa Afryka^[13]
Order Podwójnego Białego Krzyża I klasy – 2000, Słowacja^[14]
Order Królewski Serafinów – 1996, Szwecja
Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Zasługi Republiki Włoskiej Udekorowany Wielką Wstęgą – 1991, Włochy^[15]
Tytuł honorowego obywatela Poznania – 1996^[16]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Tymczasowo do 4 sierpnia 1990.
↑ Arpad Goncz nie żyje. Pierwszy postkomunistyczny prezydent Węgier miał 93 lata. wyborcza.pl, 6 października 2015. [dostęp 2017-09-01].
↑ Arpad Goncz: Hungary's first democratic president dies. bbc.com, 6 października 2015. [dostęp 2017-09-01]. (ang.).
↑ Göncz Árpád a kollégája betegsége miatt fordíthatta le A Gyűrűk Ura-trilógiát. blikk.hu, 6 października 2015. [dostęp 2017-09-01]. (węg.).
↑ A Writer Moves Up, This Time in Hungary. nytimes.com, 19 maja 1990. [dostęp 2017-09-01]. (ang.).
↑ Árpád Göncz, 1st freely elected president, dies aged 93. bbj.hu, 6 października 2015. [dostęp 2017-09-01]. (ang.).
↑ Seznam vyznamenaných. hrad.cz. [dostęp 2017-09-01]. (cz.).
↑ Apdovanotų asmenų duomenų bazė. prezidente.lt. [dostęp 2017-09-01]. (lit.).
↑ Past Recipients of Honorary Honours Awards. opm.gov.mt. s. 1. [dostęp 2017-09-01]. (ang.).
↑ Verleihung der Sonderstufe des Großkreuzes des Verdienstordens der Bundesrepublik Deutschland an den Präsidenten der Republik Ungarn, Dr. Arpad Göncz. bundespraesident.de, 28 czerwca 2000. [dostęp 2017-09-01]. (niem.).
↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 marca 1994 r. o nadaniu orderu (M.P. z 1994 r. nr 27, poz. 219).
↑ Cidadãos Estrangeiros Agraciados com Ordens Portuguesas. presidencia.pt. [dostęp 2017-09-01]. (port.).
↑ National Orders and Awards. sahistory.org.za. [dostęp 2017-09-01]. (ang.).
↑ Rad bieleho dvojkríža, I. trieda. prezident.sk. [dostęp 2017-09-01]. (słow.).
↑ Cavaliere di Gran Croce Ordine al Merito della Repubblica Italiana. quirinale.it, 15 lipca 1991. [dostęp 2017-09-01]. (wł.).
↑ Honorowi i zasłużeni obywatele Miasta Poznania: 1996. poznan.pl. [dostęp 2017-09-01].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Árpád Göncz. solyomlaszlo.hu. [dostęp 2017-09-01]. (ang.).

[1] Tymczasowo do 4 sierpnia 1990.

[2] Arpad Goncz nie żyje. Pierwszy postkomunistyczny prezydent Węgier miał 93 lata. wyborcza.pl, 6 października 2015. [dostęp 2017-09-01].

[3] Arpad Goncz: Hungary's first democratic president dies. bbc.com, 6 października 2015. [dostęp 2017-09-01]. (ang.).

[4] Göncz Árpád a kollégája betegsége miatt fordíthatta le A Gyűrűk Ura-trilógiát. blikk.hu, 6 października 2015. [dostęp 2017-09-01]. (węg.).

[5] A Writer Moves Up, This Time in Hungary. nytimes.com, 19 maja 1990. [dostęp 2017-09-01]. (ang.).

[6] Árpád Göncz, 1st freely elected president, dies aged 93. bbj.hu, 6 października 2015. [dostęp 2017-09-01]. (ang.).

[7] Seznam vyznamenaných. hrad.cz. [dostęp 2017-09-01]. (cz.).

[8] Apdovanotų asmenų duomenų bazė. prezidente.lt. [dostęp 2017-09-01]. (lit.).

[9] Past Recipients of Honorary Honours Awards. opm.gov.mt. s. 1. [dostęp 2017-09-01]. (ang.).

[10] Verleihung der Sonderstufe des Großkreuzes des Verdienstordens der Bundesrepublik Deutschland an den Präsidenten der Republik Ungarn, Dr. Arpad Göncz. bundespraesident.de, 28 czerwca 2000. [dostęp 2017-09-01]. (niem.).

[11] Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 marca 1994 r. o nadaniu orderu (M.P. z 1994 r. nr 27, poz. 219).

[12] Cidadãos Estrangeiros Agraciados com Ordens Portuguesas. presidencia.pt. [dostęp 2017-09-01]. (port.).

[SAHO-13] National Orders and Awards. sahistory.org.za. [dostęp 2017-09-01]. (ang.).

[14] Rad bieleho dvojkríža, I. trieda. prezident.sk. [dostęp 2017-09-01]. (słow.).

[15] Cavaliere di Gran Croce Ordine al Merito della Repubblica Italiana. quirinale.it, 15 lipca 1991. [dostęp 2017-09-01]. (wł.).

[16] Honorowi i zasłużeni obywatele Miasta Poznania: 1996. poznan.pl. [dostęp 2017-09-01].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]