Adam Sudoł (duchowny)
Prałat | |
Ks. Adam Sudoł w Sanoku (2010) | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Miejsce pochówku | |
Proboszcz Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku | |
Okres sprawowania |
1967–1995 |
Dziekan Dekanatu Sanok Zachód | |
Okres sprawowania |
1971–1995 |
Wyznanie | |
Kościół | |
Inkardynacja | |
Prezbiterat |
1944 |
Odznaczenia | |
|
Adam Sudoł (ur. 7 kwietnia 1920 w Lipnicy, zm. 14 listopada 2012 w Sanoku) – polski duchowny rzymskokatolicki, prałat, wieloletni proboszcz i dziekan w Sanoku.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Syn Jana Sudoła posła na Sejm Ustawodawczy II Rzeczypospolitej, i Teresy z domu Straub, która pochodziła ze spolonizowanej rodziny niemieckiej. Miał siedmioro rodzeństwa[1].
Szkołę powszechną pięcioklasową ukończył w Lipnicy. Następnie uczył się w I Państwowym Gimnazjum im ks. Stanisława Konarskiego w Rzeszowie (1931–1936) i II Państwowym Gimnazjum im. Kazimierza Morawskiego w Przemyślu (1936–1939), gdzie zdał egzamin dojrzałości w 1939 (równolegle ukończył Małe Seminarium Duchowne). Absolwent Wyższego Seminarium Duchownego w Przemyślu (w czasie wojny zajęcia prowadzono w letniej rezydencji w Brzozowie-Zdroju, zw. też Las Brzozowski). Uzyskał tytuł magistra teologii[2]. Święcenia kapłańskie otrzymał 30 grudnia 1944 roku w bazylice Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Starej Wsi. Pełnił posługę w parafiach: Miechocin-Tarnobrzeg (kościół św. Marii Magdaleny, 1945–1947), Majdan Królewski (parafia św. Bartłomieja Apostoła, 1947–1949[3]), Rzeszów (Parafia św. Wojciecha i Stanisława, 1949–1951), Krosno (Parafia Trójcy Przenajświętszej), 1951, Hyżne (1951–1953), Niewodna (Parafia Świętej Anny, 1953–1957), Stalowa Wola (Parafia św. Floriana, 1957–1962, u boku ks. Józefa Skoczyńskiego), Przeworsk (1962–1962, pracował jako katecheta), Munina (1964–1967[4], proboszcz)[5]. W latach 1967–1995 pełnił urząd proboszcza parafii pw. Przemienienia Pańskiego w Sanoku (od 30 maja 1967 wikary ekonom, od 14 czerwca proboszcz[6]), od 13 marca 1971 do 1995 był dziekanem dekanatu Sanok-Zachód[4][7][8], do 1978 archiprezbiterem, od 12 grudnia 1978 prałatem scholastykiem Brzozowskiej Kapituły Katedralnej[4]. Otrzymał godności E.C. (Expositorium Canonicale) w 1967 i R.M. (Rochettum et Mantolettum) 13 grudnia 1971[4]. Z dniem 31 lipca 1995 roku, po 28 latach proboszczowania i ukończeniu 75 życia, po wniesieniu własnego wniosku, przeszedł na emeryturę[9][10][11] (8 sierpnia 1995 obowiązki proboszcza przejął ks. Marian Burczyk[4]). Zamieszkał w kamienicy przy ul. Jana III Sobieskiego[12]. Przy sanockiej farze zainicjował powstanie Klubu Inteligencji Katolickiej. W latach 1996–1998 współpracował z Radiem Via[13].
W 1976 sygnatariusz petycji ws. uwięzionych robotników Ursusa i Radomia. Od 1978 organizator mszy św. i uroczystości patriotycznych w Sanoku z okazji 11 Listopada. Od 1980 nieformalny kapelan sanockiej „Solidarności”, współorganizator uroczystości patriotycznych (m.in. pierwszej od czasów przedwojennych mszy św. 3 V 1981 na rynku w Sanoku, w której uczestniczyło ok. 7 tys. osób). W okresie stanu wojennego w Polsce organizator pomocy materialnej i prawnej dla rodzin osób internowanych. Osobiście zaangażował się w organizację ucieczki z internowania Antoniego Kołodzieja z Domaradza, współtwórca planu ucieczki internowanego Antoniego Macierewicza ze szpitala w Sanoku w 1982[14][15][16][17]. Na plebanii w Sanoku spotykali się działacze podziemia[18][19][20]. W 1989 roku wspierał Komitet Obywatelski „Solidarność” w Sanoku przed wyborami parlamentarnymi 4 czerwca.
Został kapelanem Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej w Sanoku oraz Związku Sybiraków na województwo krośnieńskie[21].
W książce pt. Agresor – Ks. prałat Adam Sudoł w dokumentach Służby Bezpieczeństwa i Urzędu do Spraw Wyznań w latach 1957-1989 z 2006 roku, dwóch sanockich historyków Krzysztof Kaczmarski i Andrzej Romaniak przedstawiło obszerne fragmenty poświęcone współpracy miejscowego biskupa prawosławnego Aleksandra Dubeca z SB i jego roli w atakowaniu ks. Sudoła.
Zmarł 14 listopada 2012 w Sanoku wskutek choroby nowotworowej[22]. Został pochowany 16 listopada 2012 roku na Cmentarzu Centralnym w Sanoku[23].
Publikacje
[edytuj | edytuj kod]- Polska moja Ojczyzna Moja, t. 1 i 2 (1999)
- Kazania i przemówienia, t. 1 i 2 (2000)[24]
- Wybór z Księgi Ogłoszeń Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku (lata 1967-1995) (2001)[25]
- Ewangeliczna Maria i Marta (2002, opracowanie zbioru wspomnień o Marii Kędzierskiej)
- Moja droga do kapłaństwa (2004)
- Tam był mój dom... Dzieciństwo w rodzinnej Lipnicy. Gimnazjum w Rzeszowie 1931-1936 (2005)
Odznaczenia i wyróżnienia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – leg. nr 41-93 (postanowieniem Prezydenta RP Lecha Wałęsy z 2 marca 1993 na wniosek prezes RM Hanny Suchockiej za wybitne zasługi w pracy duszpasterskiej oraz w walce o nową i niepodległą Polskę; udekorowany przez wojewodę krośnieńskiego Zygmunta Błaża 3 maja 1993 w Sanoku)[26][27][28][29].
- Honorowy Obywatel Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka (decyzją Rady Miasta Sanoka z 26 lipca 1994 w uznaniu zasług oddanych dla Miasta poprzez długoletnią pracę duszpasterską i wychowawczą na rzecz mieszkańców Sanoka, a w szczególności za tworzenie zrębów demokracji na szczeblu samorządu lokalnego w III Rzeczypospolitej Polskiej; uroczystość odbyła się 10 listopada 1994)[30].
- Honorowy Członek NSZZ „Solidarność” – Solidarni z Solidarnością (decyzją VII Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność” z 10 czerwca 1995, dekoracja odbyła się 30 sierpnia 1995 w Gdańsku)[31][32][33].
- Złota odznaka honorowa Polskiego Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów (9 maja 1990)[34]
- Tytuł członka honorowego oddziału Polskiego Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów w Sanoku[35]
- Odznaka „Zasłużony dla Sanoka” (28 czerwca 1990)[34][36].
- Legitymacja członkowska Towarzystwa Miłośników Lwowa, oddział w Sanoku – nr 25 (28 września 1990)[34].
- Odznaka Honorowa Polskiego Czerwonego Krzyża IV stopnia – leg. nr 117794 (8 października 1991)[34].
- Odznaka „Przyjaciel Dziecka” – leg. nr 27/276/91 (29 listopada 1991, przyznana przez Towarzystwo Przyjaciół Dzieci)[34].
- Odznaka pamiątkowa 6 Brygady Desantowo-Szturmowej im. St. Sosabowskiego – leg. nr 578 (6 września 1994)[37]
- Tytuł honorowy „Indywidualność Województwa Krośnieńskiego w 1994 roku” (przyznany przez dziennikarzy tygodnika „Kurier Podkarpacki” i sejmik samorządowy województwa krośnieńskiego)[37].
- Tytuł „Zasłużony dla Towarzystwa” – leg. nr 494/95 (przyznany przez Zarząd Główny Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta 16 sierpnia 1995)[37].
- Tytuł członka honorowego Związku Sybiraków – leg. nr 6888/96 (przyznany przez Zarząd Główny Związku Sybiraków 17 marca 1996)[37][38] oraz Odznaka Honorowa za Zasługi dla Związku Sybiraków (oba wyróżnienia wręczone w Sanoku 19 czerwca 1996)[39].
- Odznaka 85-lecia Harcerstwa Sanockiego (1996)[21].
- Nagroda Zarządu Województwa Podkarpackiego w dziedzinie kultury i sztuki (1999)[40].
- Tytuł honorowego członka koła PCK przy zarządzie oddziału PZERiI w Sanoku (2000)[41]
- Medal Grzegorza z Sanoka (2003)[42].
- Medal „Zasłużony dla NSZZ Solidarność” (2007)[43].
W okresie PRL ks. Adam Sudoł odmówił przyjęcia Złotego Krzyża Zasługi[44].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]30 lipca 2013 Rada Miasta Sanoka nazwała imieniem ks. Prałata Adama Sudoła odcinek ulicy w dzielnicy Śródmieście, wiodącej przy plebanii Parafii Przemienienia Pańskiego[45], do zbiegu z ulicą Grzegorza z Sanoka[46].
W 2004 ukazała się publikacja pt. Sługa Najwyższego Kapłana : na 60-lecie posługi kapłańskiej Księdza Prałata Adama Sudoła, autorstwa ks. dr. Andrzeja Skiby[47].
3 maja 2021 na ścianie obok wejścia do kamienicy przy ul. Jana III Sobieskiego 10 w Sanoku odsłonięto tablicę upamiętniającą ks. Adama Sudoła, ufundowaną przez środowisko „Solidarności”[48][49][50].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Edward Zając, Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka, Sanok 2002, s. 91.
- ↑ Edward Zając: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. W stulecie konsekracji 1897-1997. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1997, s. 93. ISBN 83-905046-4-2.
- ↑ Zmiany na stanowiskach i urzędach duchownych. „Kronika Dyecezyi Przemyskiej O.Ł.”. Z. 8/10, s. 135, 1947.
- ↑ a b c d e Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 146.
- ↑ Edward Zając, Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka, Sanok 2002, s. 92.
- ↑ Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 9.
- ↑ Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 10.
- ↑ Halina Więcek: Kalendarium (1920-2004). W: Kapłan wielkiej odwagi. Jubileusz 60-lecia kapłaństwa księdza prałata Adama Sudoła. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2004, s. 264. ISBN 83-919305-6-4.
- ↑ Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 24.
- ↑ Ksiądz prałat Adam Sudoł odchodzi na emeryturę. „Tygodnik Sanocki”, s. 1, Nr 31 (195) z 4 sierpnia 1995.
- ↑ Zbigniew Osenkowski, Kalendarium sanockie 1995-2000, Rocznik Sanocki Tom VIII – Rok 2001, Sanok 2001, s. 322.
- ↑ Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 24, 49, 146.
- ↑ Edward Zając, Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka, Sanok 2002, s. 94.
- ↑ Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 105, 271.
- ↑ Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974–1994. W: Feliks Kiryk (red.): Sanok. Dzieje miasta. Kraków: 1995, s. 954.
- ↑ Adam Sudoł. encyklopedia-solidarnosci.pl. [dostęp 2012-01-29].
- ↑ "Od 1980 nieformalny kapelan sanockiej „S”, współorganizator uroczystości patriotycznych (m.in. mszy św. 3 maja 1981 na rynku w Sanoku, w której uczestniczyło ok. 7 tys. osób). Po 13 grudnia 1981 organizator pomocy materialnej i prawnej dla rodzin osób internowanych; współtwórca planu ucieczki internowanego Antoniego Macierewicza ze szpitala w Sanoku" [w:] Bogusław Kleszczyński. Encyklopedia Solidarności. Adam Sudoł
- ↑ Dariusz Iwaneczko. Opór społeczny a władza w Polsce południowo-wschodniej 1980-1989. str. 518. 2005
- ↑ "To z jego inicjatywy organizowano odczyty niezależnych historyków, publicystów i dziennikarzy, a na murze kościoła wmurowano tablice pamiątkowe ku czci Józefa Piłsudskiego i dowódców Armii Krajowej, natomiast w kaplicy przy ul. Zagrody ku czci Grzegorza Przemyka – warszawskiego maturzysty śmiertelnie pobitego przez milicjantów w maju 1983 r."; "Cała ta działalność była solą w oku komunistycznych władz. Starano się walczyć z ks. Sudołem różnymi metodami. W tę walkę zaangażowano nawet miejscową „Gazetę Sanocką – Autosan”, aktyw partyjny i członków ORMO. Rozpowszechniano plotki na temat ks. Adama Sudoła, a on sam otrzymywał setki anonimów drogą pocztową, jak i telefonicznie. Kulminacją tych działań było założenie przez SB, w styczniu 1986 r., sprawy operacyjnego rozpracowania (SOR) o kryptonimie „Agresor” w ramach której rozpracowywano sanockiego proboszcza. Ks. Sudoł stał się bez wątpienia sanockim symbolem walki z komunistycznym systemem lat 70. i 80. i wpisał się w najnowszą historię Sanoka i ziemi sanockiej." [w:] Andrzej Romaniak. W 65. rocznicę święceń kapłańskich ks. prałata Adama Sudoła. [1]
- ↑ "o. Bogdan Piechuta, ks. Stanisław Marczak, ks. Stanisław Kołtak, ks. Adam Sudoł to byli czterej główni wrogowie systemu komunistycznego. Każdy mógł podzielić los ks. Jerzego. Jak byli znienawidzeni niech świadczą pseudonimy: "Agresor” ks. Adam Sudoł, "Belzebub” ks. Stanisław Kołtak. Te kryptonimy były nadawane przez SB tym księżom, którzy nie mówili, można by powiedzieć z perspektywy czasu nic szczególnego, po prostu mówili prawdę – podkreśla ks. Stanisław Marczak." [w:] Marek Dybaś. W Jaśle Mateusz Wyrwich promował książkę "Kapelani Solidarności 1980 – 1989”. Nowiny. 20 lutego, 2010
- ↑ a b Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 143.
- ↑ Ks. prałat Adam Sudoł nie żyje. esanok.pl. [dostęp 2012-11-14]. (pol.).
- ↑ Ostatnie pożegnanie ks. prałata Adama Sudoła (VIDEO HD). esanok.pl. [dostęp 2012-11-16]. (pol.).
- ↑ Halszka Więcek. Nowa książka Księdza Prałata. „Tygodnik Sanocki”. Nr 11 (436), s. 12, 17 marca 2000.
- ↑ Budował patriotyczną świadomość. „Tygodnik Sanocki”. Nr 24 (501), s. 2, 15 czerwca 2001.
- ↑ Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974-1994, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 964.
- ↑ Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 130-132.
- ↑ Jak minął rok 1993?. „Echo Sanoka”, s. 6, Nr 14 z 20 grudnia 1993.
- ↑ Zygmunt Błaż: Wspomnienia osób świeckich. Dobrze, że jesteś. W: Kapłan wielkiej odwagi. Jubileusz 60-lecia kapłaństwa księdza prałata Adama Sudoła. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2004, s. 140. ISBN 83-919305-6-4.
- ↑ Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 22, 132-135.
- ↑ Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 136-141.
- ↑ Edward Zając: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. W stulecie konsekracji 1897-1997. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1997, s. 53. ISBN 83-905046-4-2.
- ↑ Krzysztof Kaczmarski: Prześladowany. Działania Służby Bezpieczeństwa wobec księdza Adama Sudoła w latach 1957-1989. W: Kapłan wielkiej odwagi. Jubileusz 60-lecia kapłaństwa księdza prałata Adama Sudoła. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2004, s. 249. ISBN 83-919305-6-4.
- ↑ a b c d e Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 141.
- ↑ Jolanta Ziobro. Jubileuszowo i majowo. „Tygodnik Sanocki”. Nr 18 (443), s. 3, 5 maja 2000.
- ↑ Franciszek Oberc. Samorząd miejski Sanoka a wybitni sanoczanie. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”. Nr 11: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1990–2010, s. 564, 2014. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.
- ↑ a b c d Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 142.
- ↑ Kolejne wyróżnienie dla prałata. „Tygodnik Sanocki”. 26 (242), s. 2, 28 czerwca 1996.
- ↑ Mieczysław Brekier: Wspomnienia osób świeckich. Sybiracy. W: Kapłan wielkiej odwagi. Jubileusz 60-lecia kapłaństwa księdza prałata Adama Sudoła. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2004, s. 144. ISBN 83-919305-6-4.
- ↑ Nagrody Urzędu Marszałkowskiego. „Tygodnik Sanocki”. Nr 44 (416), s. 6, 29 października 1999.
- ↑ Jolanta Ziobro. 10 lat koła PCK u emerytów. Święto z kroplą goryczy. „Tygodnik Sanocki”. Nr 11 (436), s. 3, 17 marca 2000.
- ↑ Franciszek Oberc. Samorząd miejski Sanoka a wybitni sanoczanie. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”. Nr 11: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1990–2010, s. 565, 2014. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.
- ↑ Marian Struś. Duch Solidarności nie gaśnie. „Tygodnik Sanocki”, s. 3, Nr 51/52 (841/842) z 21-28 grudnia 2007.
- ↑ Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 130.
- ↑ Marian Struś. Uliczka ks. Prałata Adama Sudoła. „Tygodnik Sanocki”, s. 3, Nr 30 (1129) z 2 sierpnia 2013.
- ↑ Wykaz nazw ulic miasta Sanoka. sanok.pl, 13 stycznia 2012. [dostęp 2014-05-10].
- ↑ Sługa Najwyższego Kapłana. Na 60-lecie posługi kapłańskiej Księdza Prałata Adama Sudoła. sanok-mbp.sowa.pl. [dostęp 2018-07-01].
- ↑ Pamięci księdza prałata Adama Sudoła. Święto 3 Maja w Sanoku. rzeszow.tvp.pl, 2021-05-03. [dostęp 2021-07-18].
- ↑ W Sanoku upamiętniono śp. księdza prałata Adama Sudoła. solidarnosc.org.pl, 2021-05-03. [dostęp 2021-07-18].
- ↑ Wystawa na zamku i odsłonięcie tablicy upamiętniającej ks. Adama Sudoła. sanok.pl, 2021-05-04. [dostęp 2021-07-18].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999.
- Stefan Stefański. Pan Stefański opowiada. Poczet proboszczów Fary Sanockiej. „Tygodnik Sanocki”, s. 6, Nr 48 (160) z 2 grudnia 1995.
- Andrzej Romaniak, Adam Sudoł. Kapłan wielkiej odwagi, redakcja: Andrzej Romaniak, Halina Więcek, Sanok 2004 r. ISBN 83-919305-6-4
- Krzysztof Kaczmarski, Andrzej Romaniak, Kryptonim „Agresor”. Ks. prałat Adam Sudoł w dokumentach Służby Bezpieczeństwa i Urzędu do Spraw Wyznań w latach 1957-1989, opracowanie: Krzysztof Kaczmarski i Andrzej Romaniak, Sanok 2006 r. ISBN 83-60380-07-4
- Mateusz Wyrwich. "Kapelani Solidarności 1980 – 1989” 2010. t. 3
- Edward Zając: Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2002, s. 91-95. ISBN 83-909787-8-4.
- Edward Zając: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. W stulecie konsekracji 1897-1997. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1997, s. 52-92. ISBN 83-905046-4-2.
- Nie marnuję czasu na emeryturze. Wywiad z ks. Adamem Sudołem. W: Halina Więcek: Zwyczajni – niezwyczajni. Wywiady I. Sanok: 2007, s. 77-80. ISBN 987-83-906746-7-6.
- Adam Sudoł – profil w Encyklopedii Solidarności. encyklopedia-solidarnosci.pl. [dostęp 2014-10-09].
- Adam Sudoł – dane osoby z katalogu osób rozpracowywanych w Biuletynie Informacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej. katalog.bip.ipn.gov.pl. [dostęp 2018-01-08].
- Absolwenci II Liceum Ogólnokształcącego im. Kazimierza Morawskiego w Przemyślu
- Absolwenci Wyższego Seminarium Duchownego w Przemyślu
- Członkowie Polskiego Czerwonego Krzyża
- Duchowni archidiecezji przemyskiej
- Duchowni związani z Przemyślem
- Duchowni związani z Sanokiem
- Działacze opozycji w PRL
- Honorowi Członkowie NSZZ „Solidarność”
- Honorowi obywatele Sanoka
- Ludzie związani z Brzozowem
- Ludzie związani z Majdanem Królewskim
- Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Odznaką Honorową Polskiego Czerwonego Krzyża IV stopnia
- Odznaczeni Odznaką Honorową za Zasługi dla Związku Sybiraków
- Odznaczeni Odznaką „Zasłużony dla Sanoka”
- Pochowani na Cmentarzu Centralnym w Sanoku
- Polscy pisarze współcześni
- Urodzeni w 1920
- Zmarli w 2012