Alojzy Poszwa

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Alojzy Poszwa
Data i miejsce urodzenia

15 października 1901
Polichno

Data i miejsce śmierci

5 lutego 1979
Sierpc

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Inkardynacja

diecezja płocka

Diakonat

11 kwietnia 1925

Prezbiterat

30 sierpnia 1925

Odznaczenia
Złoty Krzyż Zasługi

Alojzy Poszwa (ur. 15 października 1901 w Polichnie[1], zm. 5 lutego 1979 w Sierpcu) – polski duchowny rzymskokatolicki, działacz społeczny, doktor socjologii Instytutu Katolickiego w Paryżu. Jeden z najważniejszych w polskim środowisku katolickim badaczy problemu eugeniki przed II wojną światową[2][3], autor książki Eugenika w Polsce na temat tego zagadnienia z perspektywy katolickiej nauki społecznej, krytyk eugeniki negatywnej[2]. Propagator spółdzielczości[4][5], w latach 1946–47 przewodniczący rady nadzorczej Samorządowych Spółdzielni Spożywców „Zgoda”[6]. Proboszcz w Sochocinie (1940–1948), wicedziekan płoński (1945–48), proboszcz i dziekan raciąski (1948–1979). Szambelan papieski (1957), prałat domowy Jego Świątobliwości (1964), kanonik honorowy (1949), a następnie gremialny (1968) kapituły kolegiackiej w Pułtusku.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Początki[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 15 października 1901 w Polichnie k. Turku w Wielkopolsce jako najstarszy syn wiejskiego szewca Franciszka Poszwy i Julianny z domu Janeczek[7]. Jego ojciec wielokrotnie emigrował za granicę, by zdobyć pieniądze na utrzymanie wielodzietnej rodziny[8] – do fabryki na Uralu, a potem do Ameryki Północnej[9]. Ukończył szkołę powszechną we Władysławowie, następnie uczył się w gimnazjum handlowym w Turku (ukończone pierwsze klasy), a od 1917 w Niższym Seminarium Duchownym Diecezji Płockiej przy Katolickim Liceum Ogólnokształcącym im. św. Stanisława Kostki w Płocku, gdzie zdał maturę w 1921[7][10].

Wojna polsko-bolszewicka[edytuj | edytuj kod]

...zaczęło się wszystko od płotu. Wszyscy zapewne pamiętamy jeden taki alarmujący afisz. Wschodnią granicę Polski wyobrażał płot. Na płot ten prze z całych sił potężna masa rozszalałych bolszewików; trzeszczy, pęka, łamie się ta słaba zapora i to tym bardziej, że od naszej polskiej strony wspiera ją zaledwie paru, upadających już z sił żołnierzy. A pod tym wymownym afiszem, prosty, ale i nie mniej wymowny apel: "Ochotnicy na front"!

Alojzy Poszwa, Ze wspomnień kleryka–ochotnika[11]

W lipcu 1920 wstąpił do Wojska Polskiego (akademicka legia w Rembertowie)[12], inicjując patriotyczny zryw wśród 30 kleryków płockiego niższego seminarium duchownego (licealistów), i uczestniczył jako sanitariusz w wojnie polsko-bolszewickiej[13][7]. Od lipca do października 1920 służył na statku szpitalnym „Łokietek”[10], rozwożąc rannych żołnierzy do szpitali na odcinku Warszawa–Tczew[14].

Studia wyższe i wyjazd do Francji[edytuj | edytuj kod]

Od 1921 podjął studia filozoficzno-teologiczne w Wyższym Seminarium Duchownym w Płocku[10]. Subdiakonatu udzielono mu 20 grudnia 1924, diakonatu 11 kwietnia 1925[15], a prezbiteratu 30 sierpnia 1925 w Popowie nad Bugiem z rąk księdza biskupa Antoniego Juliana Nowowiejskiego[16][7]. W tym czasie regularnie w ferie i wakacje posługiwał jako kleryk w Kościele parafialnym w Koziebrodach, pomagając proboszczowi Stanisławowi Krzywkowskiemu[15]. Jako neoprezbiter rozpoczął studia w Instytucie Katolickim w Paryżu w 1925, gdzie najpierw otrzymał licencjat z teologii[7], a następnie doktorat w zakresie nauk społeczno-politycznych (w Institut des Études Sociales) na podstawie pracy o polskiej emigracji rolnej we Francji, opublikowanej drukiem jako L’émigration polonaise agricole en France (1930)[17][7]. W pracy poświęca uwagę wewnętrznym przyczynom emigracji, sposobom ich ograniczenia, sytuacji polityczno-gospodarczej i racjom historycznym, które doprowadziły do takiej sytuacji (rozdziały I–III) oraz szczegółowej charakterystyce polskich emigrantów rolnych we Francji – ich statusowi prawnemu, sposobom i wymiarom ich pozyskiwania w kolejnych wielkich falach emigracji w latach 1901, 1913 i 1917, warunkom ich pracy, życiu społecznemu i religijnemu, a także propozycjom rozwiązań dla francuskich prawodawców i tamtejszej administracji państwowej (rozdziały IV–VIII)[18]. W czasie wyjazdu do Francji był z ramienia Polskiej Misji Katolickiej duszpasterzem w Pikardii wśród polskich robotników-emigrantów (w Ailly-le-Haut-Clocher, Amiens, Bouchoir, Combles, Crécy-en-Ponthieu, Cressy-Omencourt, Domart-en-Ponthieu, Friville-Escarbotin, Framerville-Rainecourt, Gamaches, Ham, Laucourt, Paryż, Poix, Roisel, Vron), kapelanem więziennym departamentów Seine i Aisne oraz dyrektorem Opieki Polskiej nad Robotnikami Polskimi we Francji na departament Somme[17][7], gdzie zajmował się sprawami pośrednictwa pracy, działalnością charytatywną i organizacją życia kulturalnego[19]. Jego praca wzbudziła zainteresowanie i znalazła wsparcie finansowe ze strony polskich placówek dyplomatycznych; doceniali ją także prymasi-kardynałowie August Hlond i Stefan Wyszyński oraz biskup płocki Tadeusz Paweł Zakrzewski, z którymi Poszwa współpracował[20].

Powrót do Polski[edytuj | edytuj kod]

Starosta płocki Władysław Rozmarynowski (drugi z prawej) dekoruje Złotym Krzyżem Zasługi Alojzego Poszwę (pierwszy z lewej) w Płocku, 19 marca 1935.

W 1930 został wykładowcą teologii moralnej oraz socjologii (katolickiej nauki społecznej) w Wyższym Seminarium Duchownym w Płocku[17][21], prowadził także zajęcia z etyki oraz liturgiki[22]. Został wówczas także patronem płockiego oddziału Związku Zawodowego Chrześcijańskich Pracownic Domowych im. św. Zyty[17][21] oraz obrońcą węzła małżeńskiego w sądzie biskupim w Płocku[21]. W październiku 1936 został kapelanem garnizonu i administratorem parafii wojskowej w Płocku[17][23][24]. Przed wojną udzielał się naukowo i społecznie: wygłaszał wykłady w Diecezjalnym Instytucie Akcji Katolickiej i Wieczorowym Uniwersytecie Wykształcenia Religijnego (później przemianowanym na Instytut Wyższej Kultury Religijnej), aktywnie uczestniczył w zjazdach polskich teologów i kursach teologicznych w Płocku[21]. Od 1931 należał do Związku Zakładów Teologicznych w Polsce, uczestnicząc m.in. w zjazdach w Poznaniu, Wilnie, Częstochowie, wypełnionych referatami i dyskusjami[25]. W 1937 był w gronie ochotników-założycieli, a następnie został członkiem zarządu płockiego oddziału Związku Ochotników Wojennych Wojska Polskiego, należał również m.in. do zespołu redakcyjnego wydawanej przez ten związek jednodniówki[26].

II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

Podczas kampanii wrześniowej 1939 uczestniczył jako kapelan w walkach 8 Pułku Artylerii Lekkiej z Płocka w okolicach miejscowości Narzym, Kęczewo, Łąck, Gąbin, Nowy Dwór Mazowiecki, Legionowo, Mińsk Mazowiecki, Garwolin, Łaskarzew[17][21]. Po rozwiązaniu jednostki powrócił do Płocka, gdzie do grudnia 1939 prowadził zajęcia w tamtejszym Wyższym Seminarium Duchownym. Po eksmisji seminarium został przydzielony do pomocy choremu proboszczowi parafii w Sochocinie, ks. Józefowi Górnickiemu; pracował najpierw od 23 stycznia 1940 jako zastępca proboszcza, a od 16 marca jako proboszcz tej parafii[17][21]. W czasie wojny należał przez kilka kadencji do zarządu płockiego koła Polskiego Białego Krzyża, prowadząc w ramach niego odczyty[27].

Okres powojenny[edytuj | edytuj kod]

Po wojnie nosił się z nadzieją o powrocie jako wykładowca do Wyższego Seminarium Duchownego w Płocku[21][28], jednak ówczesny administrator diecezji płockiej ks. Stanisław Figielski pozostawił go na stanowisku w Sochocinie, przydzielając mu jednocześnie stanowisko wicedziekana dekanatu płońskiego (którą to funkcję sprawował w latach 1945–1948)[21]. W 1946 został dyrektorem diecezjalnym Związku Misyjnego Duchowieństwa[21]. Ks. prof. Mieczysław Żywczyński, który obejmował katedrę historii na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, a wcześniej był kolegą seminaryjnym Poszwy, starał się go wówczas namówić do rozpoczęcia pracy naukowej w katedrze teologii moralnej KUL, jednak bezskutecznie[8]. Poszwa od 1948 aż do swojej śmierci w 1979 był proboszczem i dziekanem raciąskim[17][8]. Od 1970 zaczął podupadać na zdrowiu[29]. Zmarł po długiej chorobie[30] 5 lutego 1979 w szpitalu w Sierpcu, a pochowany został cztery dni później na cmentarzu parafialnym w Raciążu[17][8], zgodnie z wolą wyrażoną w testamencie[30]. Pamiętany był jako osoba o mądrej głowie, o ciętym słowie (ks. Józef Gosik)[29], zwracała uwagę jego elegancja, spokój, porządek, akuratność w działaniu i skupienie przy ołtarzu czy podczas odmawiania brewiarza w alejce ogrodowej, dbał o sztywne i nienagannie białe mankiety, palił (niestety!) papierosy, grywał w brydża, a do obiadu – francuskim zwyczajem – wypijał kieliszek stołowego wina (ks. Witold Banasiak)[31].

Wyróżnienia i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

W 1934 odznaczony został Złotym Krzyżem Zasługi przez prezydenta Ignacego Mościckiego za pracę na rzecz Polonii[17][7] – wręczenie odbyło się 19 marca 1935. Otrzymał ponadto odznaki pamiątkowe 4 Pułku Strzelców Konnych Ziemi Łęczyckiej (29 maja 1938) i 8 Płockiego Pułku Artylerii Lekkiej z rąk gen. Juliusza Rómmla[32].

Był kanonikiem honorowym (od 1949), a następnie gremialnym (od 1968) kapituły kolegiackiej w Pułtusku[17][8]. W 1957 został wyróżniony tytułem honorowym szambelana papieskiego[8], a w 1964 prałata domowego Jego Świątobliwości[8].

Odwołania w kulturze[edytuj | edytuj kod]

Alojzy Poszwa jest jednym z bohaterów dramatu Bohdana Urbankowskiego pt. Legenda roku dwudziestego[33].

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

  • Alojzy Poszwa: L'émigration polonaise agricole en France. Paris: Gebethner & Wolff, 1930, s. 215.
  • Alojzy Poszwa. Emigracja polska rolna we Francji. „Przegląd Powszechny”. T. 192 (48), s. 51–70, 213–226, 1931. 
  • Alojzy Poszwa. Dążenia eugenistów polskich w świetle katolickich zasad moralnych. „Ateneum Kapłańskie”. T. 30 Z. 5 (18), s. 433–445, 1932. 
  • Alojzy Poszwa: Zamartwica; Zatajenie. W: Encyklopedia kościelna. T. 33. Włocławek: 1933, s. 23–29, 133–135.
  • Alojzy Poszwa. Kodyfikacja polskiego prawa małżeńskiego. „Miesięcznik Pasterski Płocki”. R. 30 (nr 6–11), s. 270–275, 317–320, 358–364, 410–413, 461–464, 512–515, 1935. Płock. 
  • Alojzy Poszwa. Regulacja urodzeń a moralność katolicka. „Ateneum Kapłańskie”. R. 21 (2–3), s. 170–188, 280–292, 1935. 
  • Alojzy Poszwa. Uzgodnienie i podział zagadnień moralnych między poszczególnemi wykładami w seminarjach. „Pamiętnik Siódmego Zjazdu w Wilnie 19.IV–21.IV.1933”, s. 86–104, 1934 (właśc. 1936). Wilno: Związek Zakładów Teologicznych w Polsce pod wezwaniem św. Jana Kantego. 
  • Alojzy Poszwa. Wykorzystanie encyklik społecznych w seminaryjnych wykładach. „Pamiętnik Siódmego Zjazdu w Wilnie 19.IV–21.IV.1933”, s. 353–365, 1934 (właśc. 1936). Wilno: Związek Zakładów Teologicznych w Polsce pod wezwaniem św. Jana Kantego. 
  • Alojzy Poszwa. Katolicy a ruch spółdzielczy. „Głos Mazowiecki”, s. 3, 1936. 
  • Alojzy Poszwa. Polski projekt ustawy o poradnictwie przedślubnym a moralność katolicka. „Ateneum Kapłańskie”. T. 38, Z. 2, s. 138–156, 1936. 
  • Alojzy Poszwa. Polski projekt ustawy o eugenicznym poradnictwie przedślubnym a moralność katolicka. „Pamiętnik ósmego zjazdu w Częstochowie”, s. 117–139, 1937. Kraków. 
  • Alojzy Poszwa. Ze wspomnień kleryka–ochotnika. „Jednodniówka Związku Ochotników Wojennych W.P. Oddział w Płocku”, s. 54–57, 1937. Płock. 
  • Alojzy Poszwa. Porządek nabożeństwa i procesji Bożego Ciała w Bazylice Katedralnej. (Komunikat Mistrza Ceremonii Bazyliki Katedralnej). „Głos Mazowiecki”, s. 4, 1937. 
  • Alojzy Poszwa: Ku nowemu ustrojowi. Płock: Diecezjalny Instytut Akcji Katolickiej, 1938, s. 18.
  • Alojzy Poszwa: Eugenika w Polsce. Płock: 1938, s. 89.
  • Alojzy Poszwa. Porządek nabożeństwa i katedralnej procesji Bożego Ciała (Komunikat Mistrza Ceremonii Bazyliki Katedralnej). „Głos Mazowiecki”, s. 1, 1938. 
  • Alojzy Poszwa. Małżeństwo i rodzina w uchwałach Synodu Plenarnego. „Posłannictwo katolicyzmu polskiego w świetle uchwał I Synodu Plenarnego. Pamiętnik IV Studium Katolickiego w Katowicach 5.–10.IX.1938”, s. 20, 1939. Poznań. 
  • Alojzy Poszwa. Porządek nabożeństwa i katedralnej procesji Bożego Ciała. Komunikat katedralnego Mistrza Ceremonii. Odezwa Prokuratora Bazyliki Katedralnej. „Głos Mazowiecki”, s. 1, 1939. 
  • Alojzy Poszwa. Związek Misyjny Duchowieństwa. „Miesięcznik Pasterski Płocki”. Z. 41 (3–4), s. 89–90, 1947. 
  • Alojzy Poszwa. W sprawie Związku Misyjnego Duchowieństwa. „Miesięcznik Pasterski Płocki”. Z. 42 (2–3), s. 62–63, 1948. 
  • Alojzy Poszwa. Dlaczego nie wszyscy?. „Miesięcznik Pasterski Płocki”. Z. 43 (5–6), s. 196–197, 1949. 
  • Alojzy Poszwa, Michał Marian Grzybowski (wyd.). Kronika parafii Sochocin z lat 1939–1948. „Mazowieckie Studia Kościelne”, s. 143–190, 1990. Płock. 

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ 2 października według starego porządku (zob. akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Rusocice – odpis księgi urodzeń, ślubów i zgonów 1901, s. 96, nr 191)
  2. ↑ a b Zygner 2017 ↓, s. 14.
  3. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 396.
  4. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 389–390.
  5. ↑ Anna Lewandowska: 100 firm na stulecie. Pozytywiści z Płocka. PSS Zgoda starsza niż Niepodległa. 04.08.2018. [dostęp 2023-12-19].
  6. ↑ Eugeniusz Adamczyk. Spółdzielnia Spożywców „Zgoda” w latach 1945–1980. „Notatki Płockie”, s. 24, 31, 1980. 
  7. ↑ a b c d e f g h Zygner 2017 ↓, s. 15.
  8. ↑ a b c d e f g Zygner 2017 ↓, s. 17.
  9. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 361.
  10. ↑ a b c Szymański 2011 ↓, s. 140.
  11. ↑ Alojzy Poszwa. Ze wspomnień kleryka–ochotnika. „Jednodniówka Związku Ochotników Wojennych W.P. Oddział w Płocku”, s. 54, 1937. Płock.  [za:] Banasiak 2001 ↓, s. 364
  12. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 365.
  13. ↑ Szczepański 2020 ↓, s. 76–77.
  14. ↑ Grzegorz Gołębiewski: Obrona Płocka przed wojskami bolszewickimi 18–19 sierpnia 1920 r.. Płock: Towarzystwo Naukowe Płockie, 2015, s. 58. ISBN 978-83-60348-73-4. Cytat: Gotowość wstąpienia do wojska wyrazili również księża, chcący pełnić funkcje kapelanów oraz klerycy i gimnazjaliści płockiego Seminarium Duchownego. Odpowiadając na apel J. Piłsudskiego – mimo niechętnej postawy ks. rektora Piotra Bornińskiego – około 30 z nich zgłosiło się w lipcu do wojska. Głównymi inspiratorami tego czynu byli ówcześni alumni: Alojzy Poszwa, Józef Góralski, Julian Przygodzki i Franciszek Malinowski. Kilku z nich zostało w Płocku, natomiast 23 wyjechało do Warszawy. Mimo oczekiwania służby w oddziałach liniowych, część została przydzielona do szpitala wojskowego w Warszawie, inni pełnili ciężką służbę sanitarną na statku „Łokietek”, rozwożącym rannych żołnierzy – polskich i rosyjskich – do szpitali na trasie od Warszawy do Tczewa. Dowódcą statku był zasłużony powstaniec wielkopolski kpt. dr Wojciech Jedlina-Jacobson. Po dopłynięciu z jednym z transportów rannych do Warszawy statek wizytował – znany płocczanom z wizyty w mieście we wrześniu 1918 r. – nuncjusz papieski Achilles Ratti.
  15. ↑ a b Banasiak 2001 ↓, s. 367.
  16. ↑ Szymański 2011 ↓, s. 140–141.
  17. ↑ a b c d e f g h i j k Szymański 2011 ↓, s. 141.
  18. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 371.
  19. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 374.
  20. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 377–379.
  21. ↑ a b c d e f g h i Zygner 2017 ↓, s. 16.
  22. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 379.
  23. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 383–384.
  24. ↑ Zygner błędnie podaje datę rozpoczęcia sprawowania obowiązków jako rok 1934; Zygner 2017 ↓, s. 16.
  25. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 391–392.
  26. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 385.
  27. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 386.
  28. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 381.
  29. ↑ a b Banasiak 2001 ↓, s. 404.
  30. ↑ a b Banasiak 2001 ↓, s. 400.
  31. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 405.
  32. ↑ Banasiak 2001 ↓, s. 385–386.
  33. ↑ Legenda roku dwudziestego. W: Bohdan Urbankowski: Dramaty płockie. 2002, s. 73–110.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Władysław Mąkowski. Pożyteczna praca duszpasterska wśród wychodźtwa we Francji. Oznaczenie ks. prof. Alojzego Poszwy. „Głos Mazowiecki”, s. 3, 1934. 
  • Odznaczenie ks. d-ra A. Poszwy za pracę wśród wychodźtwa we Francji. „Hasło Katolickie”. R. 4 (51–52), s. 615, 1934. 
  • Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 590–591.
  • Z żałobnej karty (...) Ks. Alojzy Poszwa (...). „Słowo Powszechne”, s. 7, 1979. 
  • Michał Marian Grzybowski. Śp. ks. Alojzy Poszwa proboszcz i dziekan w Raciążu 1901–1979. „Miesięcznik Pasterski Płocki”. 67(77) (6), s. 231–234, 1982. 
  • Poszwa Alojzy (1901–1979) ksiądz, moralista. W: J. B. Nycek: Ludzie i książki. Słownik biograficzny ludzi książki i pióra województwa płockiego. Płock: 1983, s. 206–207.
  • Poszwa Alojzy (1901–1979), prałat papieski, moralista, socjolog. W: Michał Marian Grzybowski: Słownik polskich teologów katolickich 1918–1981. Ludwik Grzebień (red.). T. 6. Warszawa: 1993, s. 714–715.
  • E. Adamska. Sylwetki. Ks. Prałat Alojzy Poszwa (1901–1979). „Głos Raciąża”. R. 8 (3 (80)), s. 4, marzec 2000. 
  • Witold Banasiak: Ksiądz profesor Alojzy Poszwa (1901–1979). W: Witold Banasiak: Mistrzowie i Nauczyciele. Profesorowie Seminarium Duchownego w Płocku 1965–2000. Ireneusz Mroczkowski (red.). Płocki Instytut Wydawniczy, 2001, s. 359–412. ISBN 83-87403-27-X.
  • Andrzej Jerzy Papierowski, Jerzy Stefański: Poszwa, Alojzy. W: Płocczanie znani i nieznani. Słownik biograficzny. Płock: 2002, s. 487.
  • Saturnin Wierzbicki: Byli naszymi duszpasterzami. Kapłani Kościoła Płockiego zmarli w latach 1901–2005. Płock: 2005, s. 187.
  • Poszwa, Alojzy. W: Michał Marian Grzybowski: Duchowieństwo diecezji płockiej. Ludwik Grzebień (red.). T. 1, Cz. 2. Płock: 2008, s. 302–305.
  • Józef Szymański: Duszpasterze Polonii i Polaków za granicą. Słownik biograficzny. T. II. Kolbuszowa: Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna, 2011, s. 140–142.
  • Poszwa, Alojzy. W: Encyklopedia katolicka. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2012. ISBN 978-83-7306-551-2.
  • Kamila Uzarczyk: Part I. State-orientated Eugenic Movements. Poland: Overview. W: The History of East-Central European Eugenics, 1900–1945: Sources and Commentaries. Marius Turda (red.). Bloomsbury Academic, 2015, s. 86–87. ISBN 978-1-4725-3175-9. (ang.).
  • Leszek Zygner. Ksiądz Alojzy Poszwa wobec ruchu eugenicznego w Polsce. „Studia Mazowieckie”. XII/XXVI (1), s. 13–28, 2017. 
  • Janusz Szczepański: Mazowsze Północne podczas najazdu bolszewickiego 1920 roku. Płock–Warszawa: Wydawnictwo Muzeum Niepodległości, 2020, s. 86–87. ISBN 978-83-65439-95-6..
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Alojzy_Poszwa&oldid=72774695”