Chorągiew Podkarpacka ZHP

Chorągiew Podkarpacka ZHP im. Olgi i Andrzeja Małkowskich

Organizacja harcerska	Związek Harcerstwa Polskiego
Rodzaj jednostki	chorągiew
Jednostka nadrzędna	Główna Kwatera ZHP
Jednostki podległe	19 hufców
Komendant (przewodniczący)	hm. Daria Froń HR
Adres siedziby	ul. Hetmańska 9 35-045 Rzeszów
Położenie na mapie Polski Chorągiew Podkarpacka ZHP
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Chorągiew Podkarpacka ZHP
Położenie na mapie Rzeszowa Chorągiew Podkarpacka ZHP
50°01′51,2″N 21°59′55,1″E
Strona internetowa

Chorągiew Podkarpacka ZHP – jednostka terenowa Związku Harcerstwa Polskiego, obejmująca województwo podkarpackie.

Bohaterem chorągwi jest małżeństwo twórców polskiego harcerstwa – Olga i Andrzej Małkowscy.

Hufce

W skład chorągwi wchodzą hufce:

1. Hufiec Brzozów
2. Hufiec Dębica im. Dębickich Szarych Szeregów
3. Hufiec Jarosław im. Czesławy „Baśki” Puzon
4. Hufiec Jasło im. Rodziny Madejewskich
5. Hufiec Kolbuszowa
6. Hufiec Krosno
7. Hufiec Bieszczadzki z siedzibą w Lesku
8. Hufiec Leżajsk
9. Hufiec Lubaczów
10. Hufiec Łańcut
11. Hufiec Mielec
12. Hufiec Nisko
13. Hufiec Ziemi Pilźnieńskiej z siedzibą w Pilźnie
14. Hufiec Ziemi Przemyskiej im. Orląt Przemyskich z siedzibą w Przemyślu
15. Hufiec Ropczycko-Sędziszowski z siedzibą w Ropczycach
16. Hufiec Rzeszów
17. Hufiec Ziemi Sanockiej im. ks. hm. Zdzisława Peszkowskiego z siedzibą w Sanoku
18. Hufiec Lasowiacki z siedzibą w Stalowej Woli
19. Hufiec Tarnobrzeg

Historia

Początki harcerstwa na Podkarpaciu

Pierwsze wzmianki o działalności skautingu na Podkarpaciu pochodzą z 1910, kiedy uczeń gimnazjum Antoni Froń założył w Sanoku drużynę harcerską. Drużyna nosiła imię hetmana Stefana Żółkiewskiego i istniała do 1949. W sierpniu 1911 powstała pierwsza drużyna w Bieczu, przekształcona z Drużyny Bartoszowej, a w listopadzie tego roku – najstarsza drużyna skautek, prowadzona przez Zofię Chrzanowską w seminarium nauczycielskim w Sanoku, drużyny skautowe w Przemyślu (I im. Dezyderego Chłapowskiego i II im. Kazimierza Pułaskiego) oraz I drużyna im. Dionizego Czachowskiego w Jarosławiu.

5 listopada 1911 w Olszynce pod Rzeszowem gawędę przy ognisku wygłosił Andrzej Małkowski, a jednym z obecnych tam skautów był tam Stanisław Bytnar – ojciec Jana Bytnara „Rudego”, harcerza Szarych Szeregów, odbitego w Akcji pod Arsenałem. W kolejnych tygodniach Małkowski uczestniczył w cyklu spotkań z młodzieżą w Rzeszowie, Sanoku, Przemyślu i Jarosławiu. W sierpniu 1912 w Żółkowie k. Jasła zorganizowano skautowy kurs instruktorski dla członków organizacji Eleusis, w którym uczestniczyli Andrzej Małkowski i Olga Drahonowska.

Już przed 1914 działała 1 rzeszowska drużyna harcerska, której później nadano imię Józefa Piłsudskiego, rozwiązana po wybuchu I wojny światowej, gdy wielu jej harcerzy odeszło do Legionów lub zostało powołanych do austriackiego wojska. Ponownie powoływana i kilkakrotnie rozwiązywana; jej członkowie, podobnie jak harcerze z Jarosławia i Przemyśla, uczestniczyli w 1918 w obronie Lwowa, niektórzy z nich zginęli. Z kolei harcerki w latach 1914–1918 organizowały pomoc sanitarną dla walczących na froncie żołnierzy Legionów, pełniły służbę kurierską i wywiadowczą. Harcerze rzeszowskiej „Jedynki” utworzyli w lipcu 1920 Ochotnicze Pogotowie Harcerskie.

Okres międzywojenny

Jeszcze przed 1920 działały drużyny harcerskie w Rzeszowie, Bieczu, Dębicy, Jarosławiu, Mielcu, Przemyślu, Tarnobrzegu i Zagórzu. W 1918 utworzono Komendę Okręgu Przemyskiego, obejmującą również Jarosław. W latach 30. w składzie Hufca Przemyskiego znajdowały się również drużyny z Radymna, Dobromila, Nowego Miasta, Niżankowic i Dubiecka.

Oprócz drużyn Związku Harcerstwa Polskiego powstały na Podkarpaciu w 1921-1924 pierwsze drużyny Wolnego Harcerstwa, a od 1926 – również Czerwonego Harcerstwa TUR.

W ośrodkach lotnictwa szybowcowego w Bezmiechowej i Ustjanowej oraz na lotnisku sportowym w Krośnie prowadzono liczne harcerskie obozy szkolenia szybowcowego.

Okres okupacji

Latem 1939 w Bieczu, Dębicy, Jarosławiu, Lubaczowie, Łańcucie i Przemyślu zorganizowali Pogotowie Harcerzy i Harcerek. Od chwili wybuchu II wojny światowej uczestniczyli w obronie przeciwlotniczej i w walkach zbrojnych. W powiecie tarnobrzeskim i mieleckim działała grupa byłych harcerzy, która wsławiła się akcją odbijania więźniów w Opatowie. W Rzeszowie, Dębicy, Jarosławiu, Jaśle, Krośnie, Łańcucie, Mielcu, Nisku, Przemyślu, Stalowej Woli i Tarnobrzegu działały grupy Szarych Szeregów. Harcerze pełnili służbę wywiadowczą i sanitarną, prowadzili akcje małego sabotażu. Konspiracyjna drużyna z Niebylca uczestniczyła w akcji odbicia więźniów w Jaśle.

Stanica harcerska w Stebniku w Bieszczadach, pamiętająca czasy akcji „Bieszczady-40”

Dom Harcerza w Sanoku – siedziba komendy hufca

Okres powojenny

Po wojnie struktury podkarpackiego harcerstwa organizowano od 1944, w listopadzie powołano, jako pierwszą w kraju, Rzeszowską Chorągiew Harcerzy z komendantem Stanisławem Nowakowskim. W kwietniu 1945 utworzono Rzeszowską Chorągiew Harcerek, początkowo z siedzibą w Stalowej Woli. Pierwsze komendy hufców w 1944–1945 powstały w Rzeszowie, Dębicy (z siedzibą w Ropczycach), Strzyżowie i Tarnobrzegu, kolejne w Mielcu, Nisku, Krośnie, Łańcucie, Jarosławiu, Przemyślu, Stalowej Woli, Sanoku, Kolbuszowej, Przeworsku, Lesku, Dynowie, Rozwadowie i Gorlicach. W Szymbarku k. Gorlic powstał ośrodek kształcący instruktorów. W 1947 na obszarze ówczesnego województwa działało ok. 7 tys. harcerzy i harcerek w 270 drużynach.

Po rozwiązaniu ZHP i jego reaktywowaniu Naczelnik ZHP w rozkazie z 1 stycznia 1957 ponownie powołał Chorągiew Rzeszowską. Odnowa harcerstwa sprzyjała zacieśnieniu istniejącej od dawna współpracy między hufcami w Przemyślu, Jarosławiu i Radymnie, które podpisały tzw. Trójprzymierze Starych Grodów.

W kolejnych latach w chorągwi prowadzono akcje szkoleniowe i duże kampanie programowe: HALMS – „Bieszczady” i kolejne akcje związane z zagospodarowywaniem Bieszczadów. Podkarpackie harcerstwo w dużym stopniu poddawano komunistycznej indoktrynacji: w 1961 Główna Kwatera ZHP nadała chorągwi sztandar i imię gen. Karola Świerczewskiego, odtąd przez wiele lat w drużynach chorągwi organizowano „Dni Walterowskie”. Od 1967 odbywały się coroczne Lipcowe Spotkania Przyjaciół z młodzieżą organizacji pionierskich krajów socjalistycznych, w 1968 w Mielcu odbyły się I Centralne Manewry Techniczno-Obronne, w 1969 w Ustrzykach Dolnych – zlot młodzieży harcerskiej z obozów bieszczadzkich i przedstawicieli organizacji pionierskich, zorganizowany z okazji 25-lecia PRL i 10-lecia Harcerskiej Służby Bieszczadom, w 1970 w Rzeszowie odbył się III Zlot Chorągwi z okazji zakończenia akcji „Iskra-70” poświęconej 100. rocznicy urodzin Włodzimierza Lenina.

W latach 70. rozwijała się specjalność Harcerskiej Służby Granicznej oraz wodna, organizowano obozy żeglarskie w Polańczyku nad Jeziorem Solińskim. Uruchomiono ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy chorągwi w Ustrzykach Dolnych.

Chorągiew Rzeszowska w 1970 skupiała 125 tys. członków ZHP, w 1973 w jej skład wchodziły 23 hufce: Brzozów, Dębica, Gorlice, Jarosław, Jasło, Kolbuszowa, Krosno, Lesko, Leżajsk, Lubaczów, Łańcut, Mielec, Nisko, Przemyśl, Przeworsk, Rzeszów-miasto, Rzeszów-powiat, Ropczyce, Sanok, Stalowa Wola, Strzyżów, Tarnobrzeg i Ustrzyki Dolne.

W 1975 wraz z wprowadzeniem nowego podziału administracyjnego kraju z dotychczasowej Chorągwi Rzeszowskiej powstały 4 chorągwie: Krośnieńska, Przemyska, Rzeszowska i Tarnobrzeska (ponadto Hufiec Dębica włączono do Chorągwi Tarnowskiej, a część Hufca Gorlice – do Chorągwi Nowosądeckiej):

• Chorągiew Krośnieńska liczyła w 1976 40,4 tys. harcerek i harcerzy, w jej skład wchodziło wówczas 14 hufców (w 1977 – 36 hufców). W 1978 przyjęła imię Ignacego Łukasiewicza i otrzymała sztandar. Odtąd harcerze tego regionu uczestniczyli w przedsięwzięciach programowych związanych z bohaterem, m.in. w rajdach „Szlakami przemysłu naftowego”, chorągiew objęła też patronat nad skansenem przemysłu naftowego w Bóbrce. Powstał ośrodek żeglarski chorągwi nad Jeziorem Myczkowskim.
• Chorągiew Przemyska skupiała w 1975 37,2 tys. członków ZHP, w 1980 – 41,7 tys., w 1984 – 25,5 tys. W 1984 składała się z 10 hufców. W dniu 9 maja 1981 chorągiew ta przyjęła imię gen. Zygmunta Berlinga. W Chorągwi Przemyskiej działało wiele zespołów artystycznych, m.in. harcerska orkiestra dęta, założona w 1946 i reaktywowana w 1959.
• Chorągiew Rzeszowska w 1976 liczyła 58,7 tys. harcerek i harcerzy, w 1984 – 35,3 tys. w 12 hufcach.
• Chorągiew Tarnobrzeska skupiała w 1984 37,9 tys. członków w 8 hufcach. Na zlocie w 1977 otrzymała imię Bohaterów Porytowego Wzgórza.

W 1981 odbywały się uroczystości 70-lecia ZHP i powstania pierwszych drużyn skautowych. W hufcach Przemyśl i Jarosław zorganizowano wystawy i spotkania oraz wmurowano tablice pamiątkowe.

W latach 1986–1989 komendantem Chorągwi Rzeszowskiej był hm. Krzysztof Grzebyk, który następnie w 1989-1990 pełnił funkcję Naczelnika ZHP.