Przejdź do zawartości

Eustachy Stanisław Sanguszko

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy namiestnika Galicji. Zobacz też: Inne osoby o tym imieniu i nazwisku.
Eustachy Stanisław Sanguszko
Ilustracja
Eustachy Stanisław Sanguszko - portret olejny Kazimierza Pochwalskiego z1896
Data i miejsce urodzenia

13 lipca lub 28 sierpnia 1842
Tarnów lub Gumniska

Data i miejsce śmierci

2 kwietnia 1903
Gries-Quirein

Marszałek Sejmu Krajowego Galicji
Okres

od 1890
do 1895

Przynależność polityczna

konserwatyści

Poprzednik

Jan Dzierżysław Tarnowski

Następca

Stanisław Badeni

Namiestnik Galicji
Okres

od 1895
do 1898

Poprzednik

Kazimierz Badeni

Następca

Leon Piniński

poseł na galicyjski Sejm Krajowy III-VII kadencji
Okres

od 1873
do 1895

Poseł do austriackiej Rady Państwa V kadencji
Okres

od 1873
do 1879

Przynależność polityczna

Koło Polskie frakcja konserwatywna

Odznaczenia
Kawaler Orderu Piusa IXKrzyż Wielki Orderu Leopolda (Austria)Order Złotego Runa (Hiszpania)
Multimedia w Wikimedia Commons
Pomnik księcia Eustachego Sanguszki autorstwa Antoniego Madeyskiego w bazylice katedralnej w Tarnowie

Eustachy Stanisław Sanguszko herbu Pogoń Litewska (ur. 18 lipca 1842 w Tarnowie[1] lub 28 sierpnia 1842 w Gumniskach k. Tarnowa[2][3], zm. 2 kwietnia 1903 w Gries k. Bozen w Tyrolu) – Namiestnik Galicji, marszałek Sejmu Krajowego we Lwowie, poseł do Rady Państwa, członek Izby Panów.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Uzyskał wykształcenie domowe, potem uczył się w Krakowie oraz w latach 1859–1860 w Paryżu, gdzie obronił bakalaureat. Następnie studiował na wydziale prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim (1862–1864)[4]. Po wybuchu powstania styczniowego wziął udział w spotkaniu z Marianem Langiewiczem w Goszczy[4]. W kwietniu 1863 przewiózł tajną korespondencję powstańców do Hotelu Lambert.[4] W Paryżu mieszkał do 1866. Po powrocie do kraju przejął w 1867 od ojca klucz Podhorce, a po śmierci brata Pawła Romana w 1876 także klucz tarnowski (Gumniska). W ten sposób został jednym z największych posiadaczy majątków ziemskich w Galicji, posiadając dobra Tarnów, Wałki, Jodłówka, Wola Komborska, Strzemeśna, Szynwald, Zalasowa, Zabłocie Górne i Dolne, Grabówka, Strusina, Terlikówka[5], Kantoria Tarnowska[5], Koszyczki Małe[6], Gorzyce, Adamierz, Dąbrówka, Pilcza, Gumniska, Osiek, Swierzków, Mytarz, Desznica, Jaworze, Karolówka i Podhorce[1], łącznie 13 400 ha[4]. Rząd rosyjski nie zgodził się na odziedziczenie przez niego części dóbr wołyńskich (klucz Wolica) po jego dziadku gen. Eustachym Sanguszce[4]. Podjął wiele działań na rzecz unowocześnienia swych majątków, przeprowadzających w nich m.in.na szeroką skalę prace melioracyjne. W wyniku jego starań powstały także dwie wielkie cegielnie w Tarnowie i Rudach. Uruchomił też w swych dobrach kilka tartaków[4]. Był również w latach 1874-1903 właścicielem kopalni węgla brunatnego w Grudnej Dolnej[7].

Był działaczem Towarzystwa Tatrzańskiego, do którego należał od 1875 r. W latach 1885–1890 był jego prezesem, w roku 1891 został członkiem honorowym TT[2]. Był bardzo aktywny w okresie sporu z Węgrami o Morskie Oko[8]. W roku 1890 był prezesem Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego[9]. Był od 1884 członkiem zarządu Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie[4]. W latach 1887–1895 był członkiem austriackiej Centralnej Komisji Badania i Ochrony Zabytków Sztuki i Zabytków[8]. Był także konserwatorem w Gronie Konserwatorów Galicji Zachodniej[3][10] i członkiem rady Banku Galicyjskiego dla Handlu i Przemysłu[3]. W latach 1895–1898 pełnił funkcję prezydenta c. k. kraj. dyrekcji skarbu i dyrekcji dóbr państwowych w Galicji[1]. Wspierał również finansowo lwowski "Dziennik Polski"[8].

Z przekonań konserwatysta. W latach 1878–1902 członek Rady Powiatu w Tarnowie, gdzie pełnił także funkcję marszałka (1878-90 i 1899-1902). Był posłem na Sejm Krajowy (1873-1895) w III kadencji wybrany w 1876 w miejsce Macieja Włodka w IV kurii obwodu Tarnów, z okręgu wyborczego nr 66 Tarnów-Tuchów; w IV kadencji, VI kadencji, VII kadencji wybrany powtórnie w tej samej kurii i okręgu wyborczym; w V kadencji, wybrany w kurii I, w obwodzie tarnowskim[11]. W Sejmie przez wiele lat był członkiem komisji gospodarstwa krajowego i referentem w sprawach melioracyjnych. Wypowiadał się także m.in. w sprawach szkolnictwa rolniczego, reformy sądownictwa i upaństwowienia kolei galicyjskich[12], Był także w latach 1890–1895 marszałkiem Sejmu Krajowego[11]. Wniósł duże zasługi w rozwój sieci transportowej w Galicji. Politycznie powiązany z Kazimierzem Badenim od 25 września 1895 do marca 1898 był Namiestnikiem Galicji. Nigdy nie nauczył się języka niemieckiego, a z cesarzem rozmawiał po francusku. Po ustąpieniu Badeniego z rządu także zrezygnował ze stanowiska[13].

Poseł do Rady Państwa V kadencji (4 listopada 1873 - 22 maja 1879), wybrany w kurii IV (gmin wiejskich) w galicyjskim okręgu wyborczym nr 6 (Tarnów, Tuchów, Pilzno, Brzostek, Dębica, Zasów, Dąbrowa). W parlamencie austriackim należał do frakcji posłów konserwatywnych Koła Polskiego[14]. Po śmierci brata Pawła Romana został dziedzicznym członkiem Izby Panów (24 września 1879 - 2 kwietnia 1903)[14]. Należał w niej od 1900 do kierowniczego komitetu Gruppe der Rechten[4].

W ocenie Kazimierza Chłędowskiego: Sanguszko cieszył się powszechną sympatią; już sam ród Sanguszków był w kraju lubianym, a ojciec księcia Eustachego, ks. Władysław, niemało się do tej popularności przyczynił. Sanguszko miał około lata pięćdziesięciu; wysoki brunet, cokolwiek już siwiejący, więcej szczupły aniżeli roztyły, i dziwna rzecz, że miał sympatyczny wyraz twarzy, mimo że na jedno oko trochę zezował. Niedobre przysłowie: "zys, łys, kuternoga" - zupełnie do niego nie dało się zastosować, a zez Sanguszki zupełnie jakoś nie raził, a z jego poczciwym charakterem najmniejszej nie miał łączności. Ogólnie wykształcony, dość słabych zdolności, ale umiejący sobie poradzić, najgorszy administrator, ale oszczędny, nawet skąpy. Podczas wystawy lwowskiej, kiedy na stanowisku marszałka krajowego trzeba było czasem wystąpić, skąpstwo to najbardziej raziło. Zwykłe jego przyjęcia marszałkowskie dla posłów były znane. Kilkanaście a nawet kilka talerzy z nakrajaną szynką, kiełbasą i ozorem, taca z suchymi ciastkami z pierwszej lepszej cukierni, kilka butelek czerwonego wina po którym usta się wykrzywiały, obnoszona herbata - oto zwykle przyjęcie. Oczywiście tych kilka talerzy wystarczało na sto nawet osób, albowiem nikt tam z ludzi karmiących się w przyzwoity sposób nie przychodził bez obiadu lub kolacji, a do tej Sanguszowskiej pokrajanej kiełbasy zabierali się tylko - bardzo głodni[15].

Pogrzeb i upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Zmarł na chorobę płuc, gdy przebywał na leczeniu w Tyrolu. Po jego śmierci, na budynkach publicznych i prywatnych w rodzinnym Tarnowie wywieszono czarne chorągwie. Latarnie na ulicach osłonięto krepą. Na znak żałoby pozamykano sklepy. Uroczystości pogrzebowe odbyły się w tarnowskiej katedrze 25 kwietnia 1903. W pogrzebie uczestniczyły m.in. władze autonomii galicyjskiej oraz przedstawiciel Wiednia gen. hr. Eduard Graf von Paar. Fragment mowy pogrzebowej wygłoszonej przez hr. Andrzeja Potockiego: Wszystko co według ogólnego mniemania daje szczęście a wzbudza u ogółu zazdrość, posiadał Eustachy Sanguszko. (...) ale mimo tych wszystkich danych do szczęścia był pewien smutek, który go nigdy nie opuszczał. (...) Rzadkie były chwile wesela w jego życiu.”[16]

Pochowany został na Starym Cmentarzu w Tarnowie w kaplicy rodowej[17] Pomnik grobowy w tarnowskiej katedrze wykonany został na zamówienia Romana Sanguszki przez rzeźbiarza Antoniego Madejskiego pod koniec 1910 roku[18][19] Jego imieniem - Przełęcz Sanguszki został nazwana przełęcz na Pogórzu Wielickim.

Odznaczenia i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]

Rodzina

[edytuj | edytuj kod]

Urodzony w arystokratycznej rodzinie ziemiańskiej. Był synem Władysława Hieronima i Izabeli Marii z Lubomirskich, bratem Jadwigi Klementyny (1830–1918) żony księcia Adama Stanisława Sapiehy, Romana Damiana (1832–1917), Pawła Romana (1834–1876), Heleny (1836–1891). Jego żoną od 1895 r. była Konstancja Anna Maria hr. Zamoyska (1864–1946). Miał syna Romana Władysława (1901–1984)[1][22].

Przodkowie

[edytuj | edytuj kod]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
16.Paweł Karol Sanguszko (1680-1750)
 
 
 
 
 
 
 
8. Hieronim Janusz Sanguszko (1743-1812)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
17. Barbara Urszula Dunin (1718-1791)
 
 
 
 
 
 
 
4. Eustachy Erazm Sanguszko (1768-1844)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
18. Eustachy Potocki (1720-1768)
 
 
 
 
 
 
 
9. Cecylia Urszula Potocka (1743–1772)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
19. Marianna Kącka (1710-1768)
 
 
 
 
 
 
 
2. Władysław Hieronim Sanguszko (1803-1870)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
20. Stanisław Kostka Czartoryski (1700-1766)
 
 
 
 
 
 
 
10. Józef Klemens Czartoryski (1739-1810)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
21. Anna Józefa Rybińska (?-1778)
 
 
 
 
 
 
 
5. Klementyna Czartoryska (1780-1852)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
22. Antoni Barnaba Jabłonowski (1732-1799)
 
 
 
 
 
 
 
11. Dorota Barbara Jabłonowska (1760-1844)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
23. Anna Sanguszko (1739-1765)
 
 
 
 
 
 
 
Eustachy Stanisław Sanguszko
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
24. Stanisław Lubomirski (1704-1793)
 
 
 
 
 
 
 
12. Józef Aleksander Lubomirski (1751-1817)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
25. Ludwika Honorata Pociej (1726-1786)
 
 
 
 
 
 
 
6. Henryk Ludwik Lubomirski (1777-1850)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
26. Józef Sylwester Sosnowski (1729-1783)
 
 
 
 
 
 
 
13. Ludwika Sosnowska (1751-1836)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
27. Tekla Despot-Zenowicz (1731-?)
 
 
 
 
 
 
 
3. Izabela Maria z Lubomirskich (1808-1890).
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
28. Stanisław Kostka Czartoryski (1700-1766)
 
 
 
 
 
 
 
14. Józef Klemens Czartoryski (1739-1810)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
29. Anna Józefa Rybińska (?-1778)
 
 
 
 
 
 
 
7. Teresa Czartoryska (1785-1868)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
30. Antoni Barnaba Jabłonowski (1732-1799)
 
 
 
 
 
 
 
15. Dorota Barbara Jabłonowska (1760-1844)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
31. Anna Sanguszko (1739-1765)
 
 
 
 
 
 

Na podstawie: Adam Boniecki, Herbarz polski, t. XV (s. 56), t. III (s. 319).; Jerzy Sewer Dunin-Borkowski, Almanach błękitny: genealogia żyjących rodów polskich, Warszawa-Lwów 1908, s. s. 57–58, 123-124;.Z. Zielińska, Poczet polskich rodów arystokratycznych, Warszawa 1997, s. 66, 152, 153, 370–373.;

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l Jerzy Sewer Dunin-Borkowski, Almanach błękitny: genealogia żyjących rodów polskich, Warszawa-Lwów 1908, s. 126–127
  2. ↑ a b Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.
  3. ↑ a b c Artykuł: Śp. Eustachy ks. Sanguszko, „Tygodnik Ilustrowany Nr 15”, 1903.
  4. ↑ a b c d e f g h Stefan Kieniewicz: Sanguszko Eustachy Stanisław (1842–1903), Polski Słownik Biograficzny, t. 34, s. 478-480.
  5. ↑ a b Obecnie część Tarnowa
  6. ↑ Obecnie część Tarnowa.
  7. ↑ Grudna Dolna: Gdzie węgiel niedawno kopano,
  8. ↑ a b c Wiesław Bieńkowski, Sanguszko, Eustachy Stanisław Fürst (1842-1903), Politiker, Österreichisches Biographisches Lexikon 1815-1950, Bd. 9 (Lfg. 45, 1988), S. 414f.
  9. ↑ Alfons Jan Lippoman, Pamiętnik Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego za czas od r. 1845 do r. 1895, Kraków 1898, s. 108-116
  10. ↑ Piotr Dobosz, Andrzej Gaczoł, 80-ta rocznica utworzenia Krajowego Urzędu Konserwatorskiego w Krakowie, „Zeszyty Naukowe UJ z.7”, 1968.
  11. ↑ a b Stanisław Grodziski: Sejm Krajowy Galicyjski 1861–1914. Warszawa 1993.
  12. ↑ Jego wystąpienia i mowy sejmowe zostały opublikowane w zbiorze Eustachy Sanguszko, Kraków 1907
  13. ↑ Waldemar Łazuga, Kalkulować... Polacy na szczytach c.k. monarchii, Poznań 2013, ISBN 978-83-7785-088-6, s. 107–109, 142, 231-232
  14. ↑ a b Parlament Österreich Republik, Franz Adlgasser, Kurzbiografie Sanguszko, Eustachy Stanisław Prinz, Fürst (1870) – Parlamentarier 1848-1918 online [23.05.2021].
  15. ↑ Kazimierz Chłędowski, Pamiętniki, t. 2, Kraków 1957, s. 198-199
  16. ↑ Pogrzeb ks. Sanguszki Kurier Lwowsk.i 1903 nr 115 z 26 kwietnia s. 3
  17. ↑ Sprowadzenie zwłok ś. p. ks. Eustachego Sanguszki Czas 1903 nr 81 z 9 kwietnia s. 1
  18. ↑ Listy z kraju. Tarnów Kurier Lwowski 1910 nr 603 z 29 grudnia s.4
  19. ↑ Pomnik Eustachego Sanguszki Czas 1911 nr 12 z 9 stycznia s. 2
  20. ↑ Chevaliers de la Toison d'Or. [dostęp 2012-01-19]. (fr.).
  21. ↑ Kronika. „Nowa Reforma”, s. 2, Nr 252 z 5 listopada 1897. 
  22. ↑ Marek Minakowski: Genealogia potomków Sejmu Wielkiego. [dostęp 2012-01-19].

Literatura

[edytuj | edytuj kod]
Namiestnicy Królestwa Galicji i Lodomerii

Marszałkowie Sejmu Krajowego

Gubernatorzy i namiestnicy Galicji
Gubernatorzy
Gubernatorzy wojskowi
Generał-gubernatorzy
Namiestnicy
Generał-gubernatorzy
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Eustachy_Stanisław_Sanguszko&oldid=75039844”