Geografia Malezji
.svg)
.jpg)
Geografia Malezji – dziedzina nauki zajmująca się badaniem Malezji pod względem geograficznym.
Malezja leży w Azji Południowo-Wschodniej, obejmuje część kontynentalną na Półwyspie Malajskim i część wyspiarską na Borneo. Ponad 50% powierzchni kraju zajmują wiecznie zielone lasy tropikalne. Malezja zaliczana jest do krajów rozwijających się o wysokim tempie rozwoju gospodarczego.
Położenie i powierzchnia
[edytuj | edytuj kod]
Malezja[1] leży w Azji Południowo-Wschodniej, na północ od równika, obejmuje część kontynentalną na Półwyspie Malajskim (Malezja Zachodnia[2]) i część wyspiarską – północną część Borneo (Malezja Wschodnia[2])[3].
Od północy, na Półwyspie Malajskim, graniczy z Tajlandią (granica ma długość 595 km[4]), a na Borneo na południu z Indonezją (1881 km[4]) a na północy z enklawą Brunei (266 km[4]). Przy południowym krańcu Półwyspu Malajskiego leży na wyspie Singapur, z którym Malezja Zachodnia połączona jest groblą komunikacyjną Johor-Singapur i mostem[3]. Pomiędzy Malezją Wschodnią obejmującą dwa największe stany Sarawak i Sabah a Malezją Zachodnią rozciąga się Morze Południowochińskie[3].
Powierzchnia kraju wynosi 329 847 km² (328 657 km² zajmuje ląd a 1190 km² wody)[4]. Długość linii brzegowej to 4675 km[4].
Budowa geologiczna i rzeźba terenu
[edytuj | edytuj kod]Ponad połowę powierzchni kraju stanowią tereny górskie i wyżynne[5].
Malezja Zachodnia
[edytuj | edytuj kod]W Malezji Zachodniej na Półwyspie Malajskim ciągną się południkowo zerodowane i silnie rozczłonkowane pasma górskie[5]. Największym z nich jest Główny Grzbiet[5] – Banjaran Titiwangsa[6], biegnący na długości 480 km[3], którego najwyższy szczyt Gunung Korbu wznosi się na 2183 m n.p.m.[5] Za nim ciągną się pasma Keledang, Banjaran Bintang, Benom i Tahan, gdzie znajduje się najwyższy szczyt Półwyspu Malajskiego Gunung Tahan (2190 m n.p.m.)[5]. Pasma te zbudowane są z granitów, kwarcytów, łupków i wapieni[5]. Występują tu liczne zjawiska krasowe[5]. Ponad połowa malezyjskiej części półwyspu wznosi się na ponad 150 m n.p.m.[3]
Wzdłuż wybrzeży Malezji Zachodniej ciągną się rozległe, zabagnione niziny[5]; na zachodzie niziny biegną pasem o szerokości 15–80 km, na wschodzie dużo węższym[3]. Równoległe do linii brzegowej wschodniego wybrzeża ciągną się piaszczyste wały o długości ok. 20 km[5].
U wybrzeży leżą niewielkie wyspy, m.in. Penang[7] i Pulau Tioman[7][5].
Malezja Wschodnia
[edytuj | edytuj kod]W Malezji Wschodniej dominują liczne, silnie rozczłonkowane pasma górskie z najwyższym masywem – Górami Crockera[7], gdzie znajduje się najwyższy szczyt kraju – Gunung Kinabalu[6] (4101 m n.p.m.)[5]. Góry Crockera zostały wypiętrzone podczas orogenezy alpejskiej i zbudowane są przede wszystkim z piaskowców i wapieni[5]. Obszar Gunung Kinabalu podlega ochronie – powstał tu Park Narodowy Kinabalu, który w 2000 roku został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO[8].
Wzdłuż wybrzeży Borneo ciągnie się pas nadmorskich nizin, gdzie tak jak w przypadku Malezji Zachodniej tak i tu w wielu miejscach niziny są silnie zabagnione[5]. W stanie Sarawak niziny biegną pasem o szerokości 30–60 km, a w stanie Sabah – 15–30 km[3].
U wybrzeży leżą niewielkie wyspy, m.in. Pulau Banggi[7] i Pulau Labuan[7][5].
Klimat
[edytuj | edytuj kod]Cały obszar Malezji leży w pasie klimatu równikowego, gdzie cyrkulacja monsunowa ma istotny wpływ na pogodę[5][3]. Stałym elementem jest bardzo wysoka względna wilgotność powietrza – 80–95%, wysokie temperatury powietrza i obfite opady[5].
Średnia temperatura miesięczna to 26–28 °C[5]. W Malezji Zachodniej średnia temperatura roczna wynosi 27 °C na nizinach[3]. Na wybrzeżu Malezji Wschodniej temperatury wahają się do 23 °C do 32 °C[3].
Średnia roczna suma opadów wynosi 2000–3000 mm, przy czym na zachodnich stokach gór do ok. 4000 mm[5]. W Malezji Zachodniej średnia roczna suma opadów to ok. 2540 mm, a największe opady ok. 5000 mm odnotowywane są na Maxwell’s Hill[3]. Średnia roczna suma opadów w stanie Sabah to 2030–3560 mm, natomiast w stanie Sarawak opady wynoszą 3050 mm[3]. Szczególnie silne opady występują od listopada do marca kiedy wieje monsun północno-wschodni[3], który przynosi intensywne burze[5].
| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rekordy maksymalnej temperatury [°C] | 31.9 | 32.8 | 33.1 | 33.0 | 32.8 | 32.5 | 32.1 | 32.2 | 31.9 | 31.8 | 31.4 | 31.5 | 32,3
|
| Rekordy minimalnej temperatury [°C] | 22.1 | 22.3 | 22.8 | 23.4 | 23.1 | 23.1 | 22.7 | 22.7 | 22.7 | 22.9 | 22.9 | 22.5 | 22,8 |
| Opady [mm] | 163 | 145 | 218 | 285 | 184 | 127 | 129 | 146 | 192 | 272 | 275 | 230 | 2366 |
| Wilgotność [%] | 82 | 80 | 82 | 85 | 84 | 83 | 83 | 82 | 83 | 85 | 86 | 85 | 83 |
| Źródło: wetterkontor.de[9] 2021-08-11 | |||||||||||||
Wody
[edytuj | edytuj kod]Z racji obfitych opadów deszczu sieć rzeczna w Malezji jest gęsta i zasobna w wodę[5]. Główne rzeki kraju to: na Półwyspie Malajskim – Sungai Pahang[7] (434 km długości[3]), uchodząca do Morza Południowochińskiego i Sungai Perak[7] uchodząca do cieśniny Malakka, a na Borneo – Batang Rajang[10] (563 km[3])[5].
Wody rzek zasilane są przez obfite opady, które często powodują powodzie, szczególnie na terenach przekształconych przez górnictwo i rolnictwo[3].
Gleby
[edytuj | edytuj kod]W Malezji występują głównie gleby tropikalne, cechujące się niską ilością składników odżywczych i małą zawartością próchnicy[3] – czerwonoziemy i lateryty[5]. Wzdłuż wybrzeży występują gleby aluwialne i torfowe[5].
Flora i fauna
[edytuj | edytuj kod]Flora Malezji wyróżnia się szczególnie bogatą bioróżnorodnością[3]. Występuje tu kilka tysięcy gatunków roślin – na jednym akrze lasu odnotowano 100 różnych gatunków drzew[3]. Świat zwierząt jest też bardzo zróżnicowany[3].
Flora
[edytuj | edytuj kod]Wiecznie zielone lasy tropikalne zajmują ponad 50% powierzchni kraju[5] – dwie piąte obszaru Malezji Zachodniej i dwie trzecie Malezji Wschodniej[3]. Wyższe partie porasta las mglisty[3]. W lasach występuje ok. 3 tys. gatunków drzew[5][a]. Głównym ich zagrożeniem jest masowy wyrąb, głównie pod tereny uprawne – jeszcze pod koniec lat 60. XX w. lasy zajmowały prawie 70% powierzchni kraju[5]. Na terenach nadbrzeżnych pospolitym typem lasów są namorzyny[5].
W lasach Malezji rośnie m.in. bukietnica Arnolda, która posiada największy kwiat w świecie roślin, oraz wiele gatunków mięsożernych dzbaneczników (Nepenthes)[3].
Fauna
[edytuj | edytuj kod]Świat zwierząt jest typowy dla Regionu Sundajskiego. Do dużych ssaków żyjących w Malezji należą: słonie, nosorożce, tapiry, tygrysy i gaury[3]. Do naczelnych należą gibony, a także orangutany. W Malezji znajduje się największe skupisko orangutanów, żyjącym w rezerwacie Sepilok[5]. Liczne są także gatunki gadów, gdzie oprócz krokdyli i węży, w tym jadowitych, żyją jaszczurki[3]. Ze względu na klimat liczne są owady, zwłaszcza moskity i jadowite gatunki pająków.
Na plażach wschodniego wybrzeża gniazdują żółwie jadalne i żółwie skórzaste[3].
Ochrona środowiska
[edytuj | edytuj kod]Wiele terenów objętych jest ochroną w parkach narodowych – do największych parków zaliczają się: Park Narodowy Kinabalu, Park Narodowy Nar Niach i Taman Negara[5]. Na terenie Malezji znajduje się również największy na świecie rezerwat orangutanòw – Sepilok w Malezji Wschodniej[5].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Liczba ludności Malezji szacowana jest w 2021 roku na 33 519 406 milionów[4]. Ludność jest wielce zróżnicowana pod względem etnicznym, kulturowym, językowym i religijnym[3]. Większość Malezyjczyków mieszka na Półwyspie Malajskim[3].
62,5% populacji to rdzenni mieszkańcy – Bumiputera, 20,6% to Chińczycy, 6,2% – hindusi, 0.9% jest innego pochodzenia etnicznego (dane szacunkowe na 2019 rok)[4].
Językiem urzędowym jest język malezyjski, ponadto w powszechnym użyciu są języki: chiński, tamilski, telugu, malajalam, pendżabski i tajski[4]. Na terenie Malezji używane są w sumie 134 języki, w tym 112 języków rdzennej ludności – najbardziej rozpowszechnione to język iban i kadazan[4].
61,3% wyznaje islam, który jest religią oficjalną, 19,8% buddyzm, 9,2% chrześcijaństwo, 6,3% hinduizm, 1,3% konfucjanizm, taioizm lub inną tradycyjną religię Chin, innego wyznania jest 0,4%, 0,8% nie deklaruje wyznania a 1% go nie precyzuje (dane szacunkowe na 2010 rok)[4].
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Malezja zaliczana jest do krajów rozwijających się[4], o wysokim tempie rozwoju gospodarczego[11]. Jeszcze w latach 60. XX w. gospodarka Malezji opierała się na eksporcie surowców – przede wszystkim kauczuku i cyny, które stanowiły 85% eksportu[11]. W Malezji występują największe na świecie złoża rud cyny – ok. 20% zasobów światowych, obfite złoża ropy naftowej oraz gazu ziemnego na Morzu Południowochińskim [11].
W latach 70. i 80. XX w. nastąpił szybki rozwój przemysłu przetwórczego nastawionego na eksport, głównie dzięki kapitałowi zagranicznemu i taniej sile roboczej[11]. Malezja pozostaje jednym z największych producentów kauczuku, oleju palmowego, ropy naftowej i gazu, oraz drewna[3]. Jednocześnie rozwinęła przemysł elektroniczny, chemiczny i tekstylny[3]. Rozwijany jest też sektor usług, m.in. finansowych[3].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Encyclopædia Britannica podaje, że w lasach Malezji występuje ponad 2 tys. gatunków drzew, zob. Encyclopædia Britannica ↓.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych 2019 ↓, s. 448.
- ↑ a b Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych 2019 ↓, s. 449.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae Encyclopædia Britannica ↓.
- ↑ a b c d e f g h i j k The CIA World Factbook 2021 ↓.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad Encyklopedia PWN ↓.
- ↑ a b Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych 2006 ↓, s. 81.
- ↑ a b c d e f g Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych 2006 ↓, s. 80.
- ↑ UNESCO: Kinabalu Park. [dostęp 2021-08-11]. (ang.).
- ↑ Das Klima in Kuala Lumpur. [w:] wetterkontor.de [on-line]. [dostęp 2021-08-11]. (niem.).
- ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych 2006 ↓, s. 79.
- ↑ a b c d Encyklopedia PWN – Malezja. Gospodarka ↓.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju: Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2019. ISBN 978-83-254-2578-4. [dostęp 2021-08-11]. (pol.).
- Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju: Nazewnictwo geograficzne świata, zeszyt 7, Azja Południowo-Wschodnia. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006. ISBN 83-239-9708-X. [dostęp 2021-08-10]. (pol.).
- Malaysia, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2021-08-11] (ang.).
- Malaysia. W: The CIA World Factbook. (ang.).
- Malezja. Gospodarka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-11].
- Malezja. Warunki naturalne, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-11].
.svg)