Piwniczna-Zdrój (gmina)

Piwniczna-Zdrój
	gmina miejsko-wiejska
	; Urząd Miasta i Gminy w Piwnicznej-Zdroju
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	nowosądecki
TERC	1210133
Siedziba	Piwniczna-Zdrój
Burmistrz	Tomasz Michałowski; (od 2024)
Powierzchnia	126,7 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności	; 10 666
• gęstość	84,3 os./km²
Nr kierunkowy	18
Tablice rejestracyjne	KNS
	Adres urzędu:Rynek 20; 33-350 Piwniczna-Zdrój
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw	7
Liczba miejscowości	8
	Położenie na mapie powiatu;
	49°26′07″N 20°42′41″E/49,435278 20,711389
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	Biuletyn Informacji Publicznej

Piwniczna-Zdrój (do końca 2001 gmina Piwniczna) – gmina miejsko-wiejska w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim. W latach 1975–1998 gmina administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego. Siedzibą gminy jest Piwniczna-Zdrój.

Sąsiaduje z gminami Łabowa, Muszyna, Nawojowa, Rytro, Szczawnica oraz ze Słowacją.

Geografia

Gmina Piwniczna-Zdrój leży w południowej części powiatu, wzdłuż rzeki Poprad.

Gmina posiada obszar 126,7 km², w tym: użytki rolne 30%, użytki leśne 65%. Stanowi to 8,17% powierzchni powiatu.

Sołectwa

Głębokie, Kokuszka, Łomnica-Zdrój, Młodów, Wierchomla Mała, Wierchomla Wielka, Zubrzyk oraz miasto Piwniczna-Zdrój.

Historia

Miasto Piwniczna zostało lokowane w dniu 1 lipca 1348 roku na prawie magdeburskim przez Kazimierza Wielkiego „na surowym korzeniu” po obu stronach rzeki Poprad w miejscu zwanym „Piwniczną Szyją”. Organizacją nowego miasta zajął się mieszczanin nowosądecki Hanko, który równocześnie był pierwszym dziedzicznym wójtem Piwnicznej. Nadawca praw miejskich nie określił dokładnie obszaru przeznaczonego na lokalizację i nie wymienił ilości łanów, wspomniał tylko, że oddaje do dyspozycji zasadźcy przestrzeń leżącą między wioskami: Młodowem, Głębokiem, Łomnicą i Nartem (nazwa obecnie nie funkcjonująca, przypuszczalnie jest to teren w okolicy Mniszka).

Zobacz więcej w artykule Piwniczna-Zdrój, w sekcji Historia Piwnicznej-Zdroju.

Gmina zbiorowa Piwniczna została utworzona 1 sierpnia 1934 w powiecie nowosądeckim w woj. krakowskim z dotychczasowych jednostkowych gmin wiejskich: Kokuszka, Łomnica-Zdrój, Młodów, Obłazy Ryterskie, Roztoka Ryterska, Rytro, Sucha Struga, Wierchomla Mała, Wierchomla Wielka i Zubrzyk^[2].

W 1939 roku do gminy wcielono anektowany w 1938 roku fragment czechosłowackiej doliny Popradu, obejmującej skrawek wsi Mniszek nad Popradem^[3].

W czasie II wojny światowej w GG, w dystrykcie krakowskim.

Po wojnie powrócono do stanu sprzed wojny. Według stanu z dnia 1 lipca 1952 roku gmina składała się z 10 gromad: Kokuszka, Łomnica-Zdrój, Młodów, Obłazy Ryterskie, Roztoka Ryterska, Rytro, Sucha Struga, Wierchomla Mała, Wierchomla Wielka i Zubrzyk^[4]. Gmina została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin^[5], a jej obszar podzielono na gromady^[6]:

Łomnica Zdrój (Łomnica Zdrój, Wierchomla Mała, Wierchomla Wielka),
Piwniczna (Kokuszka, Młodów).
Rytro (Rytro, Obłazy Ryterskie, Roztoka Ryterska, Sucha Struga).
Żegiestów (Zubrzyk).

Gminę Piwniczna reaktywowano 1 stycznia 1973 roku w powiecie nowosądeckim w woj. krakowskim o identycznym obszarze (11 sołectw = 10 gromad sprzed 1954 + Głębokie, do 1954 w granicach Piwnicznej^[7])^[8]^[9].

1 czerwca 1975 gmina znalazła się w nowo utworzonym woj. nowosądeckim^[10].

1 stycznia miasto i gminę wiejską Piwniczna połączono w jedną gminę miejsko-wiejską Piwniczna^[11].

30 grudnia 1994 z gminy Piwniczna wyodrębniono nową gminę Rytro (Rytro, Obłazy Ryterskie, Roztoka Ryterska, Sucha Struga) w granicach dawnej gromady Rytro^[12].

1 stycznia 2002 nazwę zarówno gminy jak i miasta zmieniono z Piwniczna na Piwniczna-Zdrój^[13].

Demografia

Piramida wieku mieszkańców gminy Piwniczna-Zdrój w 2014 roku^[1].

Zabytki

Zabytki Piwnicznej-Zdroju.
Drewniana, greckokatolicka cerkiew w Wierchomli zbudowana w 1821 roku. Obecnie nosi wezwanie Michała Archanioła. Posiada konstrukcję zrębową i jest obita gontem. Dach kryty blachą wieńczą cebulaste wieżyczki. Wewnątrz ikonostas z drugiej połowy XIX wieku.
Murowana greckokatolicka cerkiew pw. Św. Łukasza w Zubrzyku z 1875 roku. Wyposażenie cerkwi pochodzi z XVIII i XIX wieku. Nad nawą, prezbiterium i wieżą umieszczone są blaszane sygnaturki i hełmy z pozornymi latarniami. Obecnie jest użytkowana jako kościół rzymskokatolicki.

Kultura

Zespoły artystyczne:

Zespoły taneczne „Walentynki” i „Biało-Czarne” z Piwnicznej,
Grupa Śpiewacza Kobiet z Młodowa,
Kwintet mandolinowy z Piwnicznej,
Regionalny Zespół „Dolina Popradu”,
Orkiestra Dęta OSP z Piwnicznej.

Turystyka

Najbardziej rozpowszechnioną dyscypliną sportów zimowych na terenie gminy jest narciarstwo. Działa tutaj wiele wyciągów narciarskich (10 w Wierchomli Małej i 10 w Suchej Dolinie-Kosarzyskach).

W Wierchomli organizowane są cykliczne imprezy sportowe – narciarskie, rowerowe oraz wyścigi psich zaprzęgów. Jest tam też – zbudowana jako pierwsza w Polsce – profesjonalna trasa downhillowa.

Amatorom pieszych wędrówek gmina proponuje się gęstą sieć szlaków turystycznych. Popularna staje się górska turystyka konna i kajakarstwo górskie. Atrakcją turystyczną jest też spływ łodziami Doliną Popradu do Rytra.

Uzdrowisko

Największym bogactwem naturalnym regionu są wody mineralne. W okolicach Piwnicznej-Zdroju występują szczawy wodorowowęglanowo-wapniowo-magnezowo-sodowe, w Wierchomli szczawy wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowo-żelaziste. Źródła wód mineralnych występują także w Młodowie. Wykorzystywane są one w leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, nadkwaśnym nieżycie żołądka i stanach zapalnych jelit. Wspomagają też leczenie cukrzycy i stanów zapalnych trzustki.

Przypisy

↑ ^a ^b Gmina Piwniczna-Zdrój w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-15] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Dz.U. z 1934 r. nr 69, poz. 642
↑ Dz.U. z 1938 r. nr 87, poz. 585
↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
↑ Uchwała Nr 27/IV/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 6 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu nowotarskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 17 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 29 listopada 1954 r., Nr. 11, Poz. 50)
↑ Uchwała Nr 16/IV/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 6 października 1954 r. w sprawie zmiany granic niektórych miast w województwie krakowskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 29 listopada 1954 r., Nr. 11, Poz. 50)
↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
↑ Uchwała Nr XVIII/92/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 6 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie krakowskim oraz ustalenia siedzib gminnych rad narodowych (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 8 grudnia 1972 Nr 18, poz. 268).
↑ Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92
↑ Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397
↑ Dz.U. z 1994 r. nr 132, poz. 671
↑ Dz.U. z 2001 r. nr 116, poz. 1241

[populacja2016-1] Gmina Piwniczna-Zdrój w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-15] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[2] Dz.U. z 1934 r. nr 69, poz. 642

[3] Dz.U. z 1938 r. nr 87, poz. 585

[wykaz-4] Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa

[5] Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191

[6] Uchwała Nr 27/IV/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 6 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu nowotarskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 17 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 29 listopada 1954 r., Nr. 11, Poz. 50)

[7] Uchwała Nr 16/IV/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 6 października 1954 r. w sprawie zmiany granic niektórych miast w województwie krakowskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 29 listopada 1954 r., Nr. 11, Poz. 50)

[8] Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312

[9] Uchwała Nr XVIII/92/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 6 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie krakowskim oraz ustalenia siedzib gminnych rad narodowych (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 8 grudnia 1972 Nr 18, poz. 268).

[10] Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92

[11] Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397

[12] Dz.U. z 1994 r. nr 132, poz. 671

[13] Dz.U. z 2001 r. nr 116, poz. 1241

[a-14] ursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[A]

Miasto	Piwniczna-Zdrój
Wsie	Głębokie Kokuszka Łomnica-Zdrój Młodów Wierchomla Mała Wierchomla Wielka Zubrzyk
Kolonia	Niemcowa
Części miasta	Banie Bitne Błankowa Borowiec Borownice Buczkowa Bucznik Bziniaki Cichoniówka Cyrchla Czercz Czerteż Duchówka Fiedorówki Fryckowskie Hale Hanuszów Jeziory Kickowa Kijanki Korpały Kosmydle Kosmydlówka Koszarzyska Kowalówki Lasek Latawcowa Latowice Leskowa Łazarkówka Łazy Łomnickie Magury Międzybrodzie Niedźwiedza Niemcowa Niewinna Obidza Piwowarówka Piwowary Podbukowiec Podolik Pola Rewałówka Rokitniak Równia Rycerze Rzymowskie Skorupy Sucha Dolina Szeroka Polana Szerszeniówka Śmigowskie Świniarki Tromowa Trześniowa Trześniowy Groń Twarogi Tymowska Walczaki Werbówki Więckówka Witkowskie Zabanie Zaczerczyk Zagrody Zamakowisko Zapotok Zatyłki Zawodzie Zwór Żeniowska
Części wsi	Baraniacki Potok Bołczy Brzeg Chowańce Czerteż Czesanki Dermanówka Do Porębskich Do Potoka Duże Dwór Fiedorek Fiodory Franczaki Górny Koniec Gronik Izdwor Jarzębaki Jasionowa Jaworzyna Kaczanówka Kasieńczarze Kąty Kieklowa Kordowiec Korkówka Koszarzyska Króle Królewska Leskowskie Łazisko Łazki Markowina Maryniaki Mrozkówka Nawsie Niedźwiadki Niżne Żywczaki Ostatki Pająkówka Piekło Poczekaj Podjezior Polakówka Polanka Poza Wierch Rechmanówka Roztoki Serwaniec Skała Skowronki Smydy (Kokuszka) Smydy (Łomnica-Zdrój) Stos Sutory Szafrany Szwale Śnice Świniarnia Toczki Trzmielówka Wargulce Wilczaki Wnęki Wyrąb Wyżne Żywczaki Wyzyski Za Górą Zadnie Góry Zagrody Żedlarki Żrałki
Część kolonii	Cyrchla
Nieoficjalna część miasta	Kosarzyska

siedziba Powiatu	Nowy Sącz
Miasta	Grybów Krynica-Zdrój Muszyna Piwniczna-Zdrój Stary Sącz
Gminy miejskie	Grybów
Gminy miejsko-wiejskie	Krynica-Zdrój Muszyna Piwniczna-Zdrój Stary Sącz
Gminy wiejskie	Chełmiec Gródek nad Dunajcem Grybów Kamionka Wielka Korzenna Łabowa Łącko Łososina Dolna Nawojowa Podegrodzie Rytro