Zajęczaki

Zajęczaki
	Lagomorpha
	Brandt, 1855
	Okres istnienia: oligocen–holocen PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q
	; Przedstawiciel zajęczaków - królik europejski (Oryctolagus cuniculus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	zajęczaki
Synonimy
	Duplicidentata Illiger, 1811; Otinia Rafinesque, 1815; Non-Claviculata G. Cuvier, 1817; Lagomorphi Brandt, 1855; Glires duplicidentati Lilljeborg, 1866; Duplicidentati Gill, 1872; Pliodonta Schlosser, 1884; Palarodentia Haeckel, 1895; Lagomorphiformes Kinman, 1994; Palaeologina Averianov, 1994; Leporomorpha Wyss & Meng, 1996;
Rodziny
	3 rodziny (w tym 1 wymarła) – zobacz opis w tekście
	3 rodziny (w tym 1 wymarła) – zobacz opis w tekście
	Zasięg występowania
	; Zasięg występowania zajęczaków
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Zajęczaki^[14]^[15]^[16], zającokształtne^[17], czterosiekaczowce^[15] (Lagomorpha) – rząd roślinożernych ssaków łożyskowych, dawniej zaliczanych do gryzoni^[15], obejmujący szczekuszkowate (Ochotonidae), zającowate (Leporidae) oraz wymarłą rodzinę sarduszkowatych (Prolagidae)^[18].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

W przeszłości zajęczaki zaliczano do rzędu gryzoni, dziś stanowią odrębny rząd, który obejmuje rodziny^[19]^[18]^[16]:

Ochotonidae O. Thomas, 1897 – szczekuszkowate
Prolagidae Gureev, 1964 – sarduszkowate – takson wymarły
Leporidae G. Fischer, 1817 – zającowate

Kopalne ślady występowania zajęczaków znane są od oligocenu^[15].

Opisano również rodzaje wymarłe o niepewnej pozycji systematycznej i nie sklasyfikowane w żadnej z powyższych rodzin^[20]:

Annalagus Shevyreva, 1996
Bulatia Gabunia & Shevyreva, 1994
Dituberolagus Tong, 1997
Ephemerolagus Vianey-Liaud & Lebrun, 2013

Budowa ciała[edytuj | edytuj kod]

Zajęczaki to małe lub średnie zwierzęta, których ciało jest pokryte gęstą, miękką sierścią. Ogon krótki, także pokryty sierścią. Masa ciała tych zwierząt zawiera się w przedziale 0,1-5,5 kg, przy długości od kilkunastu do kilkudziesięciu centymetrów. Kończyny zakończone są palcami wyposażonymi w pazury. Przednie kończyny mają pięć palców, zaś tylne cztery lub pięć. Zęby stale rosną; w szczęce występują dwie pary siekaczy, w żuchwie natomiast jedna. Zęby policzkowe o wysokich koronach, oddzielone są od siekaczy długą diastemą^[15].

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Zajęczaki są roślinożercami, o dwuetapowej metodzie trawienia pokarmu. Wydalają dwa rodzaje kału. Pierwszy, miękki, jest ponownie zjadany, dzięki czemu możliwe jest lepsze wykorzystanie składników odżywczych pokarmu^[15].

Tryb życia[edytuj | edytuj kod]

Zajęczaki wiodą samotniczy lub stadny tryb życia. Są naziemne, niektóre gatunki kopią nory. Zamieszkują tereny otwarte, leśne i górskie. Niektóre gatunki są cenione jako zwierzęta łowne^[15].

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Zajęczaki są szeroko rozpowszechnione i w stanie naturalnym występują na wszystkich kontynentach (oprócz Australii)^[19]. W Australii i na Nowej Zelandii zostały introdukowane. Po znacznym rozmnożeniu i rozprzestrzenieniu zostały uznane za plagę^[15].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Lagomorpha, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
↑ von Brandt 1855 ↓, s. 295.
↑ J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 61. (łac.).
↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 58. (fr.).
↑ G. Cuvier: Le règne animal distribué d’après son organisation: pour servir de base a l'histoire naturelle des animaux et d’introduction a l’anatomie comparée. T. 1. Paris: Chez Déterville, 1817, s. xxxi. (fr.).
↑ von Brandt 1855 ↓, s. 283, 319.
↑ W. Lilljeborg: Systematisk öfversigt af de gnagande däggdjuren, glires. Uppsala: Kongl. Akad. boktryckeriet, 1866, s. 5. (szw.).
↑ T.N. Gill. Arrangement of the Families of Mammals; with Analytical Tables. „Smithsonian Miscellaneous collections”. 11, s. 23, 1872. (ang.).
↑ M. Schlosser. Die Nager des europäischen Tertiärs nebst Betrachtungen über die Organisation und die geschichtliche Entwicklung der Nager überhaupt. „Palaeontographica”. 11 (3), s. 133, 1884. (niem.).
↑ E. Haeckel: Systematische phylogenie. T. 3. Berlin: Georg Reimer, 1895, s. 502. (niem.).
↑ K.E. Kinman: The Kinman System: Toward a Stable Cladisto−Eclectin. Classification of Organisms (Living and Extinct). Kansas, Hays: K.E. Kinman, 1994, s. 37. (ang.).
↑ А.О. Аверьянов. О положении рода Lepus в системе семейства Leporidae (Mammalia, Lagomorpha). „Зоологический Журнал”. 73 (10), s. 106, 1994. (ros.).
↑ A.R. Wyss & J. Meng. Application of phylogenetic taxonomy to poorly resolved crown clades: a stem-modified node-based definition of Rodentia. „Systematic Biology”. 45 (4), s. 562 (tabela 1), 1996. DOI: 10.1093/SYSBIO/45.4.559. (ang.).
↑ Zygmunt Kraczkiewicz: SSAKI. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne - Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Kazimierz Kowalski (redaktor naukowy), Adam Krzanowski, Henryk Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Mały słownik zoologiczny: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991. ISBN 83-214-0637-8.
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 55–61. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ Zającokształtne. onet.wiem. [dostęp 2015-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-28)].
↑ ^a ^b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Order Lagomorpha. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 274–292. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ J.S. Zijlstra: Lagomorpha. Hesperomys project. [dostęp 2023-01-22]. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

J.F. von Brandt. Beiträge zur nähern Kenntniss der Säugethiere Russland’s. 5. Abhandlung: Unlersuchungen uber die craniologischen Entwickelungsstufen und die davon herzuleiteten Yerwandtschaften und Classificationen der Nager der Jetztzeit, mit besonderer Beziehung auf die Gattung Castor. 2. Theil: Craniologische Charakteristik der einzeluen Nagergruppen. „Mémoires de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg”. 6^e série. Seconde partie. Sciences naturelles. 7 (2), s. 1–336, 1855. (niem.).

[itis-1] Lagomorpha, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).

[CITEREFvon_Brandt1855[https://www.biodiversitylibrary.org/page/29014587_295]-2] von Brandt 1855 ↓, s. 295.

[ill-3] J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 61. (łac.).

[raf-4] C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 58. (fr.).

[cuv-5] G. Cuvier: Le règne animal distribué d’après son organisation: pour servir de base a l'histoire naturelle des animaux et d’introduction a l’anatomie comparée. T. 1. Paris: Chez Déterville, 1817, s. xxxi. (fr.).

[CITEREFvon_Brandt1855[https://www.biodiversitylibrary.org/page/29014575_283],_[https://www.biodiversitylibrary.org/page/29014611_319]-6] von Brandt 1855 ↓, s. 283, 319.

[lil-7] W. Lilljeborg: Systematisk öfversigt af de gnagande däggdjuren, glires. Uppsala: Kongl. Akad. boktryckeriet, 1866, s. 5. (szw.).

[gill-8] T.N. Gill. Arrangement of the Families of Mammals; with Analytical Tables. „Smithsonian Miscellaneous collections”. 11, s. 23, 1872. (ang.).

[sch-9] M. Schlosser. Die Nager des europäischen Tertiärs nebst Betrachtungen über die Organisation und die geschichtliche Entwicklung der Nager überhaupt. „Palaeontographica”. 11 (3), s. 133, 1884. (niem.).

[hae-10] E. Haeckel: Systematische phylogenie. T. 3. Berlin: Georg Reimer, 1895, s. 502. (niem.).

[kin-11] K.E. Kinman: The Kinman System: Toward a Stable Cladisto−Eclectin. Classification of Organisms (Living and Extinct). Kansas, Hays: K.E. Kinman, 1994, s. 37. (ang.).

[ave-12] А.О. Аверьянов. О положении рода Lepus в системе семейства Leporidae (Mammalia, Lagomorpha). „Зоологический Журнал”. 73 (10), s. 106, 1994. (ros.).

[wyss&meng-13] A.R. Wyss & J. Meng. Application of phylogenetic taxonomy to poorly resolved crown clades: a stem-modified node-based definition of Rodentia. „Systematic Biology”. 45 (4), s. 562 (tabela 1), 1996. DOI: 10.1093/SYSBIO/45.4.559. (ang.).

[kracz-14] Zygmunt Kraczkiewicz: SSAKI. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne - Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.

[ssaki-15] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Kazimierz Kowalski (redaktor naukowy), Adam Krzanowski, Henryk Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Mały słownik zoologiczny: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991. ISBN 83-214-0637-8.

[Cichocki&inni-16] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 55–61. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[wiem-17] Zającokształtne. onet.wiem. [dostęp 2015-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-28)].

[Wilson&Reeder-18] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Order Lagomorpha. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].

[Burgin&inni-19] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 274–292. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[zij-20] J.S. Zijlstra: Lagomorpha. Hesperomys project. [dostęp 2023-01-22]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

ssaki wyższe (Eutheria) lub łożyskowce (Placentalia)	szczerbaki owadożerne wiewióreczniki nietoperze latawce naczelne ryjkonosowe tenreki złotokrety zajęczaki gryzonie drapieżne łuskowce rurkozębne nieparzystokopytne parzystokopytne walenie brzegowce †desmostyle trąbowce góralkowce włochacze
ssaki niższe (Metatheria)	amerykotorbowe dydelfokształtne skąpoguzkowce australotorbowe torbikowce niełazokształtne kretoworokształtne jamrajokształtne dwuprzodozębowce
Prassaki (Prototheria)	stekowce
incertae sedis	†allotery †morganukodonty †dokodonty †eutrykonodonty †symetrodonty †eupantotery †haramiidy †Durlstodon †Durlstotherium