Justyna Budzińska-Tylicka

Justyna Budzińska-Tylicka

Data i miejsce urodzenia	12 września 1867 Suwałki
Data i miejsce śmierci	8 kwietnia 1936 Warszawa
Miejsce spoczynku	cmentarz Powązkowski w Warszawie (kw. 183-VI-2)
Zawód, zajęcie	feministka, lekarka, polityczka
Miejsce zamieszkania	Łomża, Paryż, Kraków, Warszawa
Narodowość	polska
Partia	Związek Zagraniczny Socjalistów Polskich, Polska Partia Socjalistyczna
Rodzice	Jadwiga Budzińska, Alfons Budziński
Małżeństwo	Stanisław Tylicki
Dzieci	Stanisław, Wanda

Grób Justyny Budzińskiej-Tylickiej na warszawskim cmentarzu Powązkowskim

Justyna Budzińska-Tylicka (ur. 12 września 1867 w Suwałkach, zm. 8 kwietnia 1936 w Warszawie) – działaczka feministyczna, socjalistyczna i społeczna, polityczka, lekarka.

Młodość, rodzina

Pochodziła z wielodzietnej rodziny o tradycjach patriotycznych. Jej ojciec, Alfons Budziński, był lekarzem weterynarii. Za udział w powstaniu styczniowym został zesłany na Syberię. Matka Justyna zajmowała się rodziną. Pomimo trudnej sytuacji finansowej rodziny Justyna Budzińska ukończyła jedną z warszawskich pensji, po czym rozpoczęła pracę jako guwernantka w rodzinie ziemiańskiej na Ukrainie.

W 1892 Budzińska wyjechała na studia medyczne do Paryża. W okresie paryskim wyszła za mąż za Stanisława Tylickiego. Podczas studiów urodziła syna Stanisława, a w kilka lat później – córkę Wandę. Wróciła do Polski na wieść o rewolucji 1905. Przyjechała z rodziną do Krakowa, a w 1907 do Warszawy, gdzie Budzińska-Tylicka mieszkała aż do śmierci. W 1895 dołączyła do Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich. W 1918 straciła syna, który zmarł podczas pandemii grypy, tzw. hiszpanki po bitwie pod Rokitną, w której brał udział. Z czasem małżeństwo Tylickich rozpadło się.

Praca lekarska

W 1899 Justyna Budzińska-Tylicka uzyskała dyplom lekarski i rozpoczęła praktykę w Étrépilly koło Meaux pod Paryżem. We wczesnej fazie swojej pracy specjalizowała się w chorobach układu oddechowego i gruźlicy płuc. W późniejszym okresie zajęła się ginekologią. Swoją pracę zawodową łączyła z działalnością społeczną na rzecz prawnej i medycznej ochrony macierzyństwa, kontroli urodzin, zwalczania alkoholizmu i biedy.

Po przeprowadzce do Warszawy Budzińska-Tylicka pracowała jako lekarka w Szpitalu Świętego Ducha (1908−1916). Działała w Towarzystwie Kultury Polskiej (1908−1913) oraz Towarzystwie Przeciwgruźliczym i Towarzystwie Higieny Praktycznej im. Bolesława Prusa. Podczas I wojny światowej organizowała kursy pierwszej pomocy oraz prowadziła szpital polowy dla żołnierzy. Kierowała też przez jakiś czas zakaźnym szpitalem wojskowym w Pułtusku.

Po zakończeniu I wojny światowej prowadziła w Warszawie własną praktykę lekarską, specjalizując się w chorobach układu oddechowego. W latach 30. przyjmowała w gabinecie przy Godebskiego 14 na Sadybie. Od 1919 do śmierci była członkinią Polskiego Towarzystwa Medycyny Społecznej (w latach 1929−1936 – jako członkini zarządu tej organizacji). W 1923 została członkinią rady I Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej. W latach 1929−1931 była członkinią Naczelnej Izby Lekarskiej.

Justyna Budzińska-Tylicka była pionierką w dziedzinie propagowania higieny i zdrowia kobiecego. W latach 1910−1912 jako lekarka i higienistka współpracowała z pensją dla dziewcząt Popielewskiej-Roszkowskiej w Warszawie. W Warszawie współorganizowała Towarzystwach Kolonii Letnich dla Kobiet Pracujących. W 1926 ufundowała Zrzeszenie Lekarek Polskich i została jego wiceprezeską. W 1931 założyła i prowadziła w Warszawie pierwszą w Polsce klinikę świadomego macierzyństwa. Szpital ten utrzymywał liczne kontakty międzynarodowe z postępowymi i feministycznymi środowiskami lekarskimi. Była autorką m.in. prac: Higiena kobiety i kwestie społeczne z nią związane (Warszawa, 1909), która była efektem odczytów organizowanych przez Związek Równouprawnienia Kobiet Polskich, i Świadome macierzyństwo (Warszawa, 1935).

Działalność społeczna, aktywność w ruchu kobiecym i socjalistycznym

Już podczas pobytu w Paryżu rozpoczęła działalność społeczną i w ruchu socjalistycznym. Udzielała się w związku młodzieży akademickiej „Spójnia”, będąc jego skarbniczką. Nawiązała kontakty z działaczami socjalistycznymi (Kazimierz Kelles-Krauz, Bolesław Motz, Stanisław Wojciechowski, Bolesław Limanowski). Do Polski przewoziła bibułę, pomagała przybyłym z Zurychu Polakom. Na prowincji działała w robotniczej kasie pomocy, przeprowadzała pogadanki na temat zdrowia i higieny.

Po powrocie z Paryża do Polski Justyna Budzińska-Tylicka zaangażowała się w działalność na rzecz równouprawnienia kobiet i ruch feministyczny, współpracując m.in. Kazimierą Bujwidową oraz Marią Turzymą-Wiśniewską. Była aktywistką Związku Równouprawnienia Kobiet Polskich pod przewodnictwem Pauliny Kuczalskiej-Reinschmit. Uczestniczyła w zjeździe kobiet w Krakowie w 1905 i w Warszawie w 1907. Podczas dwuletniego pobytu w Krakowie współpracowała z czasopismem „Nowe Słowo”, była aktywna w Czytelni dla kobiet − brała udział w dyskusjach i wygłaszała referaty, uczestniczyła i przewodziła wiecom organizowanym przez czytelnię. Udzielała się w towarzystwie opieki nad dziećmi i Towarzystwie Szkoły Ludowej. Na dwa lata przed wybuchem I wojny światowej zaangażowała się w prace polskiej Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego.

Justyna Budzińska-Tylicka łączyła wiedzę lekarską, poglądy feministyczne i doświadczenia społecznicy z działalnością polityczną. Już w młodości Budzińska zaangażowała się w działalność społeczną i oświatową w środowiskach wiejskich i robotniczych. Na Ukrainie prowadziła szkółkę dla dzieci wiejskich. Podczas studiów w Paryżu zaangażowała się w pomoc socjalną polskim emigrantom. W tym samym czasie zetknęła się z ruchem socjalistycznym. We Francji działała na rzecz higieny i zdrowia w środowiskach robotniczych. Po I wojnie światowej kontynuowała działalność społeczną w licznych towarzystwach trzeźwości, zwalczania gruźlicy i promowania higieny. W 1895 przez krótki okres była członkinią sekcji paryskiej Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich. Używała pseudonimu „Wisła”. W latach późniejszych łączyła ideowo działalność feministyczną ze współpracą z Polską Partią Socjalistyczną.

W latach 1916−1921 była prezeską Warszawskiego Klubu Wioślarek, pierwszego klubu sportowego na ziemiach Polski zrzeszającego wyłącznie kobiety.

Komitet warszawski wystawy pracy kobiety polskiej w Pradze, 1912. Stoją od lewej: Eugenia Waśniewska, Wanda Stokowska, Wanda Herse, Zofia Tabęcka. Siedzą od lewej: Justyna Budzińska-Tylicka, Helena Zaborowska, Zofia Stankiewicz, Paulina Dickstein, Maria Papieska.

W 1912 była wiceprzewodniczącą warszawskiego komitetu wystawy pracy kobiet polskich w Pradze. W 1917 pełniła funkcję przewodniczącej Komitetu Organizacyjnego drugiego Zjazdu Kobiet Polskich w Warszawie, który odbył się w dniach 8−9 września. Po jego zakończeniu weszła w skład komitetu wykonawczego. Zabiegała najpierw u Rady Regencyjnej, a następnie u Tymczasowego Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego o realizację postulatu praw wyborczych dla kobiet. Działania zakończyły się sukcesem.

W 1918 podczas Kongresu II Międzynarodówki w Brukseli powołano Wydział Kobiecy PPS jako część Międzynarodowego Socjalistycznego Komitetu Kobiet, a Justyna Budzińska-Tylicka została jego wiceprezeską. W tym samym roku władze odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej przyznały kobietom prawo do głosowania. W 1919 wraz z Teodorą Męczkowską i Zofią Daszyńską-Golińską Budzińska-Tylicka utworzyła Klub Polityczny Kobiet Postępowych, którego celem było promowanie obecności kobiet w życiu politycznym. Budzińska-Tylicka objęła funkcję przewodniczącej Klubu. Pisała m.in. do „Głosu Kobiet” i „Steru”.

W tym samym czasie KPKP nawiązał współpracę z Międzynarodowym Związkiem na Rzecz Emancypacji Kobiet (International Woman Suffrage Alliance (IWSA)). W 1920 na kongres IWSA w Genewie KPKP przedstawił raport O stanie sprawy kobiecej w Polsce. Podczas kolejnego kongresu IWSA w Rzymie w 1923 Justyna Budzińska-Tylicka i Księżna Alexandrina Cantacuzino reprezentująca Rumunię zaproponowały, aby w ramach IWSA utworzyć Małą Ententę Kobiet (Little Entente of Women (LEW)), co też uczyniono. W 1929 Zjazd LEW odbył się w Polsce. Na IV Zjeździe LEW w Pradze w 1927 Justyna Budzińska-Tylicka została wybrana przewodniczącą Małej Ententy Kobiet, a Zarząd Główny tej organizacji został przeniesiony do Warszawy.

W 1921 z inicjatywy Budzińskiej-Tylickiej, w ramach KPKP, powstała Polska Liga Kobiet na Rzecz Pokoju i Wolności, jako sekcja polska powstałej w 1919 Międzynarodowej Ligi Kobiet na Rzecz Pokoju i Wolności (WILPF). Budzińska-Tylicka uczestniczyła w zjazdach tej organizacji w Wiedniu (1921), Waszyngtonie (1924), Innsbrucku (1925), Dublinie (1926) i Pradze (1929). Polska sekcja tej organizacji zaangażowała się w budowanie dialogu z Niemcami na temat mniejszości niemieckiej w Polsce. Budzińska-Tylicka reprezentowała stronę polską podczas polsko-niemieckich konferencji w Bytomiu i Katowicach w 1927.

W 1922 Justyna Budzińska-Tylicka wstąpiła do PPS. W 1926 została członkinią Centralnego Wydziału Kobiecego PPS, a w 1930 jego przewodniczącą. W latach 1919−1935 pełniła obowiązki radnej w Radzie Miasta Warszawy początkowo z ramienia z KPKP, a od 1922 jako radna PPS. W 1927 została członkinią zarządu Związku Miast Polskich. W 1930 była prezydentem Robotniczych Towarzystw Służby Społecznej, organizacji powołanej przez PPS, w której promowała kontrolę urodzin. W 1935 została powołana do Zarządu Głównego Polskiego Związku Myśli Wolnej.

Działała w założonej przez Tadeusza Boya-Żeleńskiego i Irenę Krzywicką Poradni Świadomego Macierzyństwa wraz z Dorotą Kłuszyńską oraz dr Hermanem (Henrykiem) Rubinrautem.

Budzińska-Tylicka sprzeciwiała się rządom sanacji. W proteście przeciwko procesowi brzeskiemu współorganizowała demonstracje Centrolewu. W 1931 została aresztowana przez władze sanacyjne i skazana na rok więzienia, ale wyrok zmieniono w wyniku apelacji. W 1935 była jedną z sygnatariuszek apelu domagającego się uwolnienia więźniów politycznych i zamknięcia obozu w Berezie Kartuskiej. Pozostała aktywistką PPS do śmierci. Zmarła nagle, a jej pogrzeb w Warszawie stał się manifestacją PPS.

Spoczywa wraz ze swoim synem na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 183-VI-2).

Upamiętnienie

W 1937 poradnia świadomego macierzyństwa w Warszawie otrzymała imię Justyny Budzińskiej-Tylickiej.

W Warszawie na Pradze-Północ znajduje się zespół przystankowy Budzińskiej-Tylickiej, zlokalizowany w pobliżu ulicy jej imienia.

W 2018 premierę miał film w reżyserii Marty Dzido i Piotra Śliwowskiego Siłaczki. Jedną z bohaterek jest Budzińska-Tylicka, w którą wcieliła się Marta Ojrzyńska.

W 2018 Budzińska-Tylicka była nominowana w plebiscycie na Warszawiankę Stulecia.

W 2019 Budzińska-Tylicka była bohaterką projektu realizowanego przez grupę uczennic I SLO „Bednarska” w Warszawie w ramach programu Szkoła Dziedzictwa.ONA, prowadzonego przez Bramę Poznania ICHOT.

Bibliografia

• Jan Bełcikowski. Polskie kobiece stowarzyszenia i związki współpracy międzynarodowej kobiet. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze "Polska Zjednoczona", 1939
• Jan Bełcikowski. Warszawa kobieca. Warszawa: Biblioteka Nowej Cywilizacji, 1930
• Izabela Mrzygłód. Justyna Budzińska-Tylicka. Na czele kobiet świadomych i postępowych, w: Krakowski Szlak Kobiet. Przewodniczka po Krakowie emancypantek, t. 5, red. E. Furgał, Kraków: Fundacja Przestrzeń Kobiet, 2013
• Katarzyna Sierakowska. 'Budzińska-Tylicka, Justyna (1867−1936)', w: A Biographical Dictionary of Women's Movements and Feminisms. Central, Eastern, and South Eastern Europe, 19th and 20th Centuries, red. Francisca de Haan, Krassimira Daskalova i Anna Loutfi. Budapest: CEU, 2006
• Anna Szelągowska. Międzynarodowe Organizacje Kobiece. Warszawa: Wydział Prasowy ZPOK, 1934
• Cecylia Walewska. W walce o równe prawa, nasze bojownice. Warszawa: Kobieta Współczesna, 1930

Linki zewnętrzne

• Prace Justyny Budzińskiej-Tylickiej w serwisie Polona.pl
• Teksty Justyny Budzińskiej-Tylickiej w bibliotece Wolne Lektury