Mateusz Beksiński

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Mateusz Beksiński
Mateusz Bexa
Ilustracja
Mateusz Beksiński (1868)
Data urodzenia

15 września 1814

Data i miejsce śmierci

9 lipca 1886
Sanok

Miejsce spoczynku

Cmentarz Centralny w Sanoku

Zawód, zajęcie

kotlarz

Narodowość

polska

Małżeństwo

Karolina Machalska

Dzieci

Władysław Beksiński

Multimedia w Wikimedia Commons

Mateusz Beksiński[1], właśc. Bexa (ur. 15 września 1814, zm. 9 lipca 1886 w Sanoku) – powstaniec listopadowy, kotlarz, przedsiębiorca. Współzałożyciel Zakładów Kotlarskich w Sanoku, które dały początek późniejszej fabryce wagonów i autobusów Autosan.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Budynek byłej karczmy "Murowanka" przy ulicy Jagiellońskiej 48 w Sanoku
Dom Beksińskich i Lipińskich przy ulicy Jagiellońskiej
Zabytkowy nagrobek Mateusza Beksińskiego
Tablica pamiątkowa w hołdzie Beksińskiemu i Lipińskiemu w ZS nr 3 w Sanoku
Ulica Mateusza Beksińskiego w Sanoku

Pochodził z rodziny chłopskiej osiadłej na ziemi sandomierskiej. Syn Andrzeja Bexy vel Bexińskiego i Katarzyny[2]. Według jednych źródeł urodził się w Koprzywnicy[3], natomiast metryka chrztu Mateusza Bexy sporządzona w 1814 w parafii św. Floriana w Koprzywnicy wskazała pochodzenie z Zarzecza Miejskiego[4]. Był uczniem szkoły wydziałowej w Sandomierzu i jako celujący uczeń drugiej klasy 21/22 lipca 1830 otrzymał nagrodę książkową z rąk biskupa sandomierskiego Adama Prospera Burzyńskiego[5].

Po wybuchu powstania listopadowego, wraz ze swoim bratem ciotecznym, Walentym Lipińskim (1813–1897), zaciągnął się do oddziałów powstańczych i walczył w dywizji gen. Józefa Dwernickiego[6][7]. Uczestniczyli w bitwach pod Dębem Wielkim 31 marca 1831 i pod Ostrołęką 26 maja 1831. Udział w powstaniu zbliżył kuzynów jeszcze bardziej, a ich drogi życiowe zbiegły się na dalsze lata. Po otoczeniu oddziałów polskich i ich rozbiciu podkomendni generała zdecydowali się na przekroczenie granicy austriackiej. Tak uczynili również Beksiński i Lipiński, którzy szukali schronienia w Galicji na terenie zaboru austriackiego (wraz z Beksińskim przybył w te rejony także Szymon Drewiński, ojciec Maurycego i Teodozji). Początkowo ukrywali się w sanockich lasach i okolicach miejscowości Bykowce, gdzie przebywali w leśniczówce. Po ostatecznej klęsce powstania pieszą wędrówką dotarli do Lwowa, w którym pobierali nauki w zawodzie kotlarza (mając na względzie brak przedstawicieli tego zawodu w Sanoku). Terminowanie trwało ok. 3–4 lata, po zakończeniu nauki zawodu pracowali w różnych miejscach jako czeladnicy.

Na przełomie lat 1845/46 ponownie przybyli do Sanoka z zamiarem stałego osiedlenia się w tym mieście[8]. Początkowo zatrzymali się w karczmie „Murowanka” (pod obecnym adresem ulicy Jagiellońskiej 48)[9], której właściciel udzielił im pomocy w zakupie terenów położonych tuż obok szynku – nabyli kilka morgów ziemi przy obecnej ulicy Jagiellońskiej (wówczas Lwowska), u zbiegu z ulicami Podgórze[10] i Stanisława Konarskiego, gdzie później założyli warsztat kotlarski[11]. Na zakupionym terenie, nad Potokiem Płowieckim położony był dworek pod ówczesnym adresem ulicy Lwowskiej 225, w którym w późniejszych latach zamieszkali (później pozostała w nim rodzina Beksińskich)[12][13]. Po drugiej stronie ulicy Jagiellońskiej (dzisiejszej ulicy Konarskiego), tzw. „Na Stawisku”, od 1878 roku powstawał szpital miejski przy ulicy Stanisława Konarskiego, zaś grunt potrzebny na doprowadzenie do niego ulicy z głównej arterii odsprzedali miastu Beksiński i Lipiński[14][15].

Obaj wspólnie założyli zakład rzemieślniczy – warsztat kotlarski, w którym rozpoczęli produkcję kotłów, narzędzi miedzianych i innych przedmiotów użytkowych. Z czasem dołączono także dział kowalski i ślusarski oraz uruchomiono w nim produkcję narzędzi i urządzeń dla górnictwa i przemysłu naftowego, przemysłu gorzelniczego i browarnictwa. Po pewnym czasie ich praca uległa podziałowi – Mateusz zajmował się w szczególności rzemiosłem, a Walenty uprawą roli[16]. Warsztat kotlarski był umiejscowiony przy obecnej ul. Podgórze. Ostatecznie w 1886 roku Walenty Lipiński przekazał warsztat synowi Kazimierzowi (1857–1911), który następnie był twórcą i pierwszym dyrektorem Fabryki Wagonów, późniejszego Autosanu. Na przełomie 1889/1890 syn Walentego przeniósł fabrykę na tereny przy obecnej ulicy Konarskiego, a w 1897 na oddalone od centrum miasta, w Posadzie Olchowskiej (grunty odsprzedało miasto)[17].

Dokumenty wskazują, że w 1845 roku obaj działali w Sanoku jako przedsiębiorcy oczyszczający rowy melioracyjne. Dodatkowo Mateusz Beksiński prowadził duże gospodarstwo rolne, położone pod ówczesnym adresem ulicy Lwowskiej 225 (obecnie Jagiellońska). Wspólna działalność Beksińskiego i Lipińskiego miała swoje odniesienie także w życiu prywatnym, jako że ok. 1848/1849 roku ożenili się z córkami Krzysztofa Machalskiego[18]: Walenty poślubił Honoratę, a Mateusz młodszą z nich Karolinę (obie były córkami mandatariusza w Sanoku)[19]. Trzecia z sióstr Machalskich, Józefa, została żoną Jakuba Kopii, późniejszego kasjera fabryki maszyn i wagonów w Sanoku (ich synem był Henryk Kopia)[20][21].

Mateusz Beksiński był także radnym miejskim[22] (pierwsza kadencja 1867[23] – w tym także asesorem[24][25], druga kadencja 1870[26] – także asesor[27], trzecia kadencja 1875 – także asesor[28][29], czwarta kadencja 1878[30]). Od 1868 do 14 kwietnia 1870 oraz w 1872 był zastępcą naczelnika gminy Sanok, Jana Okołowicza[31][32][33][34]. Ponadto był członkiem Rady c. k. powiatu sanockiego, wybierany z grupy gmin miejskich i pełnił funkcję członka wydziału (1871, 1872, 1873, 1874)[35][36][37][38]. 3 września 1871 został wybrany kuratorem w ramach Stowarzyszenia Czeladzi „Gwiazda” w Sanoku[39].

Do końca życia zamieszkiwał w Sanoku w domu pod numerem 225[19]. Zmarł 9 lipca 1886 w Sanoku w wieku 72 lat po długiej i ciężkiej chorobie[19][40][41]. Został pochowany na cmentarzu przy ul. Jana Matejki w Sanoku w pogrzebie pod przewodnictwem sanockiego proboszcza ks. Franciszka Salezego Czaszyńskiego 11 lipca 1886[19].

Rodzina[edytuj | edytuj kod]

Mateusz Beksiński jest protoplastą rodu Beksińskich w Sanoku. Był żonaty z Karoliną Machalską (1830–1891)[19][42]. Był ojcem Izabelli Marii (1848-1856[43][44]), Władysława (1850–1929)[45], dziadkiem Stanisława Mateusza (1887–1953), Zygmunta Jana (ur. 1888)[46], (Marii) Władysławy (ur. 1899) i Karoliny Zofii (ur. 1900), pradziadkiem Zdzisława (1929–2005), prapradziadkiem Tomasza (1958–1999). W Sanoku pokolenia rodziny zamieszkiwały w dworku nabytym pierwotnie po przybyciu Mateusza do miasta. Był położony przy obecnej ulicy Jagiellońskiej, nad Potokiem Płowieckim. Później mieszkał w nim syn Mateusza, Władysław, następnie wnuk Stanisław, a do lat 70. XX wieku prawnuk, Zdzisław Beksiński. W tym czasie budynek został zlikwidowany w wyniku decyzji władz miasta, a Zdzisław wyprowadził się wraz z rodziną do Warszawy. Obecnie na tym miejscu znajduje się Zieleniec Beksińskiego[47]. 11 listopada 2005 roku staraniem Okręgu Bieszczadzkiego Ligi Ochrony Przyrody zasadzono tam dąb kolumnowy upamiętniający artystę-malarza, Zdzisława[47]. Inskrypcja na tabliczce brzmi: W hołdzie wielkiemu sanoczaninowi Zdzisławowi Beksińskiemu. Zarząd Okręgu Bieszczadzkiego LOP. Sanok 11 listopada 2005.

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Nagrobek Mateusza i Karoliny Beksińskich został wykonany w 1887 roku w pracowni Schimserów we Lwowie[48], którą po śmierci Leopolda Schimsera kierowała jego żona Wiktoria (1838–1908)[49][50]. Jest uznany za obiekt zabytkowy i podlega ochronie prawnej. W 2010 roku został odrestaurowany staraniem Stowarzyszenia Opieki nad Starymi Cmentarzami w Sanoku[51] (jako pierwszy z zabytkowych nagrobków[52]).

Podobizny Mateusza Beksińskiego i Walentego Lipińskiego zostały uwiecznione na medalu wybitym na 150-lecie Autosanu w 1982, który zaprojektował Edward Gorol[53][54].

Po wyborach do sejmu kontraktowego 1989 Miejska Rada Narodowa w Sanoku przemianowała nazwę ulicy Gumowej w dzielnicy Posada, nieopodal fabryki Autosan, na Mateusza Beksińskiego[55][56][57].

We wrześniu 2010 roku Zespół Szkół nr 3 w Sanoku (dawniej Zespół Szkół Technicznych, działający jako przyzakładowa placówka Sanockiej Fabryki Autobusów Autosan) przy ulicy Stróżowskiej 16 w dzielnicy Posada Olchowska przyjął do swojej nazwy patronat Walentego Lipińskiego i Mateusza Beksińskiego[7]. W holu szkoły 10 czerwca 2011 została ustanowiona tablica pamiątkowa poświęcona obu patronom szkoły, Mateuszowi Beksińskiemu i Walentemu Lipińskiemu. W treści inskrypcji wykorzystano cytat autorstwa poety Adama Asnyka: „Przeszłość nie wraca, jak żywe zjawisko / W dawnej postaci – jednak nie umiera: / Odmienia tylko miejsce, czas, nazwisko” Adam Asnyk. 1961 – 2011 z okazji jubileuszu 50-lecia szkoły oraz nadania imienia W. Lipińskiego i M. Beksińskiego. Sanok 10 czerwca 2011 r. Uczniowie Rada rodziców. Nad tablicą umieszczono portrety W. Lipińskiego i M. Beksińskiego.

1 października 2011 roku otwarto w Sanoku ścieżkę spacerową pod nazwą Śladami Rodu Beksińskich, wytyczoną i przebiegającą przez miejsca w mieście związane z rodziną Beksińskich. Na jej trasie umieszczono jedenaście tablic informujących o dokonaniach przedstawicieli rodziny. Tablice wykonano w formie sztalug malarskich z uwagi na działalność Zdzisława Beksińskiego i artystyczno-techniczne profesje innych członków rodziny[58].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ W ewidencji urzędników Austro-Węgier był określany w języku niemieckim jako „Mathäus Beksiński”.
  2. ↑ Beksińscy 2014 ↓, s. 428.
  3. ↑ Edward Zając, Sanockie biografie, Sanok 2009, s. 112.
  4. ↑ Metryka. Koprzywnica (s. 89). metryki.genealodzy.pl. [dostęp 2015-01-01].
  5. ↑ Wiadomości warszawskie. „Gazeta Polska”, s. 2, Nr 204 z 1 sierpnia 1830. 
  6. ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 165.
  7. ↑ a b Wybrano patronów szkoły. zs3.sanok.pl, 2010-09-08. [dostęp 2017-01-02].
  8. ↑ Tomasz Opas, Rynek lokalny, W czasach zaborów i niewoli, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 320.
  9. ↑ Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 16. ISBN 978-83-935385-7-7.
  10. ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 169.
  11. ↑ Ścieżka spacerowa „Śladami Rodu Beksińskich” w Sanoku. 10. Fabryka Wagonów. zymon.com.pl. [dostęp 2014-05-17].
  12. ↑ Ścieżka spacerowa „Śladami Rodu Beksińskich” w Sanoku. 9. Dom Beksińskich. zymon.com.pl. [dostęp 2014-05-17].
  13. ↑ Edward Zając: VI. Okres autonomii. 4. Rzemiosło i handel w powiecie sanockim. W: Życie gospodarcze ziemi sanockiej od XVI do XX wieku. Sanok: Stowarzyszenie Inicjowania Przedsiębiorczości, 2004, s. 146. ISBN 83-914224-9-6.
  14. ↑ Alojzy Zielecki, Opieka społeczna i zdrowotna, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 467.
  15. ↑ Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 26. ISBN 978-83-935385-7-7.
  16. ↑ Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 17. ISBN 978-83-935385-7-7.
  17. ↑ Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 410.
  18. ↑ Księga zmarłych 1855–1878 Sanok. Sanok: Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 77 (poz. 75).
  19. ↑ a b c d e Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 116 (poz. 87).
  20. ↑ Zmarli. „Słowo Polskie”, s. 9, Nr 321 z 13 lipca 1907. 
  21. ↑ Kronika. Nekrologia. „Gazeta Sanocka”, s. 3, Nr 42 z 16 października 1904. 
  22. ↑ Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 33. ISBN 978-83-935385-7-7.
  23. ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 373.
  24. ↑ Marta Szramowiat. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka okresu galicyjskiego. Główne zadania i działalność Rady Miejskiej w Sanoku. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 18, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  25. ↑ Galizisches Provinzial-Handbuch für das Jahr 1868. Lwów: 1868, s. 68.
  26. ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 374.
  27. ↑ Edward Zając: Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2002, s. 21. ISBN 83-909787-8-4.
  28. ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 375.
  29. ↑ Edward Zając: Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2002, s. 26. ISBN 83-909787-8-4.
  30. ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 377.
  31. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1869. Lwów: 1869, s. 61.
  32. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1870. Lwów: 1870, s. 65.
  33. ↑ Marta Szramowiat. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka okresu galicyjskiego. Główne zadania i działalność Rady Miejskiej w Sanoku. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 19, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  34. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1872. Lwów: 1872, s. 53.
  35. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1871. Lwów: 1871, s. 279, 280.
  36. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1872. Lwów: 1872, s. 272, 273.
  37. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1873. Lwów: 1873, s. 271.
  38. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1874. Lwów: 1874, s. 295, 296.
  39. ↑ Rozmaitości. „Zagroda”. Nr 19, s. 151, 8 października 1871. 
  40. ↑ Wymieniony jako „Tadeusz Beksiński”. Zmarli. „Kurjer Lwowski”. Nr 192, s. 4, 13 lipca 1886. 
  41. ↑ Alojzy Zielecki, Społeczeństwo Sanoka u progu XX wieku, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 462.
  42. ↑ Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 183 (poz. 23).
  43. ↑ Księga chrztów 1836–1857. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 201 (poz. 79).
  44. ↑ Księga zmarłych 1855–1878 Sanok. Sanok: Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 8 (poz. 25).
  45. ↑ Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 21. ISBN 978-83-935385-7-7.
  46. ↑ Andrzej Romaniak, Sanok. Fotografie archiwalne – Tom I. Katalog zbiorów, Sanok 2009, s. 8.
  47. ↑ a b Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 22. ISBN 978-83-935385-7-7.
  48. ↑ Inwentarz Archiwum Historycznego Muzeum Historycznego w Sanoku. Nr teczki 341: Opis nagrobków przeznaczonych do odnowienia i przedstawiających wartość historyczną na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej i Matejki w Sanoku, Muzeum Historyczne w Sanoku, s. 7 [dostęp 2021-08-27].
  49. ↑ Paweł Nestorowicz: Boża rola. Przyczynek do historii cmentarzy sanockich w 110-tą rocznicę konsekracji cmentarza przy ul. Rymanowskiej. Sanok: 2005, s. 25, 27-29.
  50. ↑ Mateusz BEKSIŃSKI 1814 - 1886 [online], starecmentarze.sanok.pl [dostęp 2012-11-29] (pol.).
  51. ↑ Zakończenie prac przy nagrobku Beksińskiego [online], starecmentarze.sanok.pl [dostęp 2012-11-29] (pol.).
  52. ↑ Zaczynamy ratować stare nagrobki na sanockich cmentarzach [online], isanok.pl [dostęp 2012-11-29] [zarchiwizowane z adresu 2013-05-03] (pol.).
  53. ↑ Autosan. Praca zbiorowa pod redakcją Adama Orłowskiego. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1982, s. 4. ISBN 83-205-3466-6.
  54. ↑ Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 87. ISBN 83-919305-8-0.
  55. ↑ Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950-1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 310, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  56. ↑ Szwejk, Beksińscy i ikony, czyli Sanok. onet.pl. [dostęp 2012-11-29]. (pol.).
  57. ↑ Wykaz nazw ulic miasta Sanoka. sanok.pl, 13 stycznia 2012. [dostęp 2014-05-10].
  58. ↑ Sanocki szlak „Śladami Rodu Beksińskich”. esanok.pl. [dostęp 2012-11-30]. (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mateusz_Beksiński&oldid=73015073”