Portal:Synagogi/Artykuły warte przeczytania/Archiwum/2007

Grafika	Data	Opis
	styczeń	Koncepcje budowy Nowej Synagogi w Opolu narodziły się w latach 90. XIX wieku, które zostały pomyślnie przyjęte. Głównymi orędownikami budowy byli rabin Adolf Wiener oraz zamożny aptekarz Ernst Muhr. W 1893 roku, po długim wybieraniu, gmina żydowska zakupiła za 30 tysięcy marek teren po dawnej garbarni przy Hafenstrasse. Projekt synagogi wykonał niemiecki architekt Felix Henry. 21 czerwca 1897 roku nastąpiło uroczyste przeniesienie zwojów Tory i sprzętów liturgicznych ze Starej Synagogi do Nowej. Uroczyste jej otwarcie nastąpiło 22 czerwca 1897 roku, wtedy to nowy rabin opolski Leo Baeck uroczyście otworzył drzwi synagogi, wypowiadając słowa "Oto otwieram cię, o poświęcona bramo, dla pobożnych wiernych". Po wejściu rabina i innych zaproszonych gości, odmówił on pierwszą modlitwę, zapalił wieczne światło nad Aron ha-kodesz oraz wygłosił uroczyste kazanie.
	styczeń	Synagogę Izaaka w Krakowie ufundował przewodniczący kahału Żydów z krakowskiego Kazimierza Izaak Jakubowicz, po uprzednim otrzymaniu stosownego zezwolenia od króla Władysława IV z dnia 30 kwietnia 1638 roku. Według napisów na ścianach synagogi myśl tej zbożnej fundacji podsunęła mu żona Brajndla. Budowa opóźniła się ze względu na protesty okolicznych chrześcijan, którzy twierdzili, że synagoga będzie się znajdować zbyt blisko ich domów. Jakubowicz w końcu jednak zdołał przekonać do swoich racji biskupa Jakuba Zadzika i w 1644 r. nastąpiło uroczyste otwarcie bożnicy. Jej budowniczym był włoski architekt Giovanni Trevano.
	luty	Synagoga w Cieszynie - największa i najpiękniejsza synagoga cieszyńskiej gminy żydowskiej, znajdująca się przy ulicy Bóżniczej 6. Była jednym z najbardziej charakterystycznych budynków miasta i dumą cieszyńskich Żydów. Koncepcja budowy pierwszej wolnostojącej synagogi narodził się około 1830 roku. Ze względu na zakaz budowy miejsc kultu żydowskiego w Cieszynie, miejscowi Żydzi wystosowali prośbę do cesarza Franciszka I, w którym prosili o zgodę na budowę synagogi. Zgodę otrzymali w 1832 roku, ale po warunkiem, że synagoga nie będzie posiadać wież oraz głównego wejścia prowadzącego od strony głównej ulicy. W 1837 roku zakupiono działkę od Jana Zbitka, która była usytuowana poza murami miejskimi.
	luty, marzec	Synagoga w Sierpcu - główna synagoga sierpeckiej, ortodoksyjnej gminy żydowskiej, znajdująca się dawniej u wylotu dzisiejszej ulicy Żwirki i Wigury, przy zakręcie ulicy 11 Listopada do skrzyżowania ulic Reymonta, Kilińskiego i Górnej. Synagoga została zbudowana przed rokiem 1858. Podczas II wojny światowej, zaraz po wkroczeniu do miasta w nocy z 29 na 30 września 1939 roku, hitlerowcy podpalili synagogę w czasie święta Sukkot; synagoga doszczętnie spłonęła. Obecnie na jej miejscu znajduje się stacja benzynowa. Drewniany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta, w charakterystycznej dla drewnianych synagog architekturze. Synagoga miała dwie kopuły oraz okna z barwnymi witrażami. Obecnie po synagodze nic się nie zachowało, nawet fundamenty.
	marzec	Synagoga Praska w Warszawie - główna synagoga praskiej gminy żydowskiej, znajdująca się przy skrzyżowaniu ówczesnych ulic Petersburskiej i Szerokiej, obecnie zwanych Jagiellońską i Kłopotowskiego. Była jednym z najbardziej charakterystycznych budynków warszawskiej Pragi i jedną z nielicznych w Europie bożnic w kształcie rotundy. Synagoga została zbudowana w 1836 roku, według projektu architekta Józefa Lessela. Podczas II wojny światowej, hitlerowcy zdewastowali synagogę i urządzili w budynku synagogi odwszalnię. Później została spalona, lecz jej konstrukcja się nie zawaliła.
	kwiecień	Budowa Synagogi Chewra Lomdei Misznajot w Oświęcimiu rozpoczęła się w 1900 roku, w rocznicę śmierci Szlamy Zelmana, męża głównej fundatorki bożnicy Mindy Cwajtel. Ze względu na brak funduszy oraz wybuch I wojny światowej budowa trwała do 1928 roku. Synagoga należała przed wojną do założonego w 1893 roku religijnego Stowarzyszenia Lomdei Misznajot. W jednym z pomieszczeń synagogi urządzono salę do studiowania Talmudu. Synagoga spełniała swoją funkcję do roku 1939. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali wnętrze synagogi i urządzili w niej magazyn amunicji. Po wyzwoleniu Oświęcimia przez wojska sowieckie synagoga powróciła do swojej oryginalnej funkcji i służyła około 150-osobowej lokalnej społeczności żydowskiej. Jednak do 1955 roku prawe cała ta społeczność wyjechała z miasta, a bożnica pozostała opuszczona. W 1977 roku budynek synagogi został przejęty przez Skarb Państwa.
	kwiecień	Budowę Nowej Synagogi w Przemyślu zainicjował w 1905 roku, przemyski działacz żydowski Mojżesz Scheinbach. Prace budowlane rozpoczęto w 1910 roku, dzięki funduszom banków żydowskich oraz Rady Miejskiej. Pracami budowlanymi kierowało Stowarzyszenia Nowa Synagoga Przemyska. W 1918 roku przystąpiono do prac wykończeniowych oraz dekoracyjnych. Zaangażowano do tego żydowskiego artystę Adolfa Bienestocka. Do synagogi głównie uczęszczali bogaci Żydzi, którzy skłaniali się ku asymilacji kulturowej.
	maj	Nowa Synagoga w Lesznie została zbudowana w latach 1796-1799, na miejscu starej synagogi, dzięki pozwoleniu biskupa Antoniego Onufrego Okęckiego. Większość funduszy na budowę wyłożyła gmina żydowska. Pozyskano również środki o które wystąpiła gmina bezpośrednio w listach skierowanych m.in. do Żydów w Głogowie, Moguncji, Ferrarze, Trieście i Pradze, oraz z datków poszczególnych członków gminy, przy czym znana z nazwiska jest tylko jedna dobrodziejka, którą była Feige, żona rabina Dawida Tevle Horochowa. Ufundowała ona do bożnicy okno na którym widniało jej imię; nie miała jednak szczęścia dożyć do poświęcenia synagogi. Uroczyste otwarcie synagogi nastąpiło w piątek 2 marca 1799 roku. W czasie uroczystości recytowano 3 hebrajskie pieśni, z których pierwszą odśpiewano przy wniesieniu zwojów Tory na dziedziniec synagogi, drugą przy wejściu do budynku, a ostatnią oraz Psalm 30 we wnętrzu.
	maj	Synagoga Chewra Thilim w Krakowie została zbudowana w 1896 roku z inicjatywy Bractwa Psalmowego, według projektu M. Kopolda. Oprócz sali modlitwy znajdującej się na parterze, w budynku znajdowała się również szkoła talmudyczna. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali bożnicę. Po zakończeniu wojny, w 1951 roku w budynku ulokowała się siedziba Zespołu Pieśni i Tańca "Krakowiacy". W 2001 roku, na mocy ustawy z 1997 roku o restytucji mienia żydowskiego synagoga została zwrócona Gminie Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie.
	czerwiec	Synagoga Nowomiejska w Dębicy - synagoga znajdująca się w Dębicy, przy ulicy Krakowskiej 3, na zachód od Rynku. Synagoga została zbudowana w drugiej połowie XVIII wieku, na miejscu starej synagogi, przez gminę żydowską z Nowej Dębicy. Podczas II wojny światowej, hitlerowcy spalili wnętrze synagogi. Po wojnie, w synagodze mieściły się magazyny zboża PZGS. W 1954 roku decyzją Miejskiej Rady Narodowej w Dębicy budynek synagogi gruntownie wyremontowano i przeznaczono na obiekt handlowy, który znajduje się tam do dnia dzisiejszego.
	czerwiec	Nowa Synagoga w Poznaniu - nieistniejąca synagoga znajdująca się w Poznaniu, przy ulicy Żydowskiej. Synagoga została zbudowana przed 1618. Powstała w sąsiedztwie Starej Synagogi i z niewielkimi zmianami powtarzała jej układ przestrzenny. Sala modlitewna nakryta była sklepieniami krzyżowymi. Od strony północnej przylegał do niej babiniec, do którego północno-wschodniego narożnika dobudowano synagogę Nehemiasza. Sala modlitewna Nowej Synagogi od południa natomiast była połączona z babińcem Starej Synagogi. W 1883 synagogę przebudowano: zmieniono formę dachu z dwuspadowego na płaski, przebudowano wnętrze, a elewacjom nadano formy niemieckiego neoromanizmu. Fasadę wówczas ozdobiono dwiema wieżyczkami.
	lipiec	Mała Synagoga w Płocku - synagoga znajdująca się w Płocku, przy ulicy Kwiatka 7. Jest obecnie jedną z dwóch zachowanych, wolnostojących synagog w dawnym województwie płockim. Synagoga została zbudowana po 1822 roku. Budowa trwała bardzo długo, bo prace przerwał konflikt z biskupem Adamem Michałem Prażmowskim, który uważał, że znajduje się ona zbyt blisko bazyliki katedralnej Najświętszej Marii Panny. Po kilkuletnim konflikcie synagogę ukończono i uroczyście otwarto. Mimo to była w bardzo złym stanie technicznym. W bocznych pomieszczeniach synagogi, obok sali głównej modlitewnej mieściły się szkoła religijna, siedziba gminy żydowskiej oraz przez pewien czas gminne mieszkanie rabina.
	lipiec	Wielka Synagoga we Włodawie została zbudowana w latach 1764-1774, prawdopodobnie według projektu Pawła Antoniego Fontana, na miejscu starej, drewnianej synagogi. Część funduszy na jej budowę przeznaczyła rodzina Czartoryskich. W drugiej połowie XIX wieku do synagogi dobudowano drugą kondygnację nad przedsionkiem oraz dwa narożne alkierze. Podczas I wojny światowej synagoga i całej jej wnętrze spłonęło. Począwszy od czasu zakończenia wojny rozpoczęto remont oraz rekonstrukcje wnętrza. Po 1920 roku wykonano na nowo całą wewnętrzną stolarkę, a w 1936 roku ukończono nowy Aron ha-kodesz.
	sierpień	Koncepcje budowy Synagogi Pod Białym Bocianem we Wrocławiu narodziły się w 1790 roku, kiedy to minister Śląska, hrabia Karl Georg Heinrich von Hoym wysunął propozycję budowy ogólnodostępnej synagogi we Wrocławiu. W 1819 roku władze państwowe z Berlina zażądały likwidacji rozproszonych po mieście synagog, które co chwile zmieniają swoje lokalizacje. Gmina żydowska wówczas zakupiła działkę budowlaną, zwaną Pod Białym Bocianem. Wykonanie projektu architektonicznego zlecono niemieckiemu architektowi i radcy budowlanemu Carlowi Ferdinandowi Langhansowi. Prace nad budową synagogi przerwały protesty ortodoksyjnych Żydów, którzy obawiali się zbyt wielkiej ingerencji państwa w sprawy religijne. Prace budowlane zostały rozpoczęte w 1827 roku, wówczas nie z inicjatywy gminy żydowskiej, tylko Towarzystwa Braci i Jakuba Silbersteina. Budowa została ukończona w 1829 roku i od tego czasu funkcjonowała jako prywatna synagoga członków towarzystwa.
	sierpień	Wielka Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim została zbudowana w latach 1791-1793, na miejscu starej synagogi, z funduszy Mojżesza Kocyna. Projekt wykonał żydowski architekt Dawid Friedlander. W 1813 roku podczas wycofywania się wojsk napoleońskich, synagogę odwiedził francuski marszałek Louis Nicolas Davout, zaś w 1821 roku, car Aleksander I Romanow.
	wrzesień	Synagoga Kupa w Krakowie - synagoga znajdująca się na Kazimierzu w Krakowie, przy ulicy Warschauera 8. Jest ostatnią synagogą powstałą w okresie istnienia miasta żydowskiego. Synagoga została zbudowana w 1647 roku z funduszy pochodzących z kasy kahalnej (kupa to po hebrajsku kasa, stąd nazwa) oraz z funduszy cechu złotników. Północna ściana synagogi przylega do średniowiecznego muru obronnego Kazimierza. Jej pierwotny poziom był obniżony o około 80 centymetrów w stosunku do obecnego poziomu posadzki, przez co była w całości schowana za murem i pomiędzy sąsiadującymi budynkami. Synagoga ta zwana była również Szpitalną lub Ubogich, ponieważ funkcjonował przy niej szpital dla ubogich Żydów.
	wrzesień	Pierwszy zamysł budowy Nowej Synagogi w Poznaniu pojawił się w 1880 roku. Komitet budowy powstał jednak dopiero w 1902 roku staraniem rabina Wolfa Feilchenfelda. Zdecydowano wybudować synagogę dla 1100-1200 wiernych. Na rozpisany w 1904 roku konkurs nadeszło siedem prac, a zwyciężył projekt berlińskiej firmy: Cremera i Wolffensteina. Działka na której miała powstać synagoga została w 1904 roku zamieniona z fundacją im. Salomona B. Latza za trzy synagogi gminne przy ulicy Żydowskiej i zobowiązano się do ich rozbiórki. Dokupiono też dwie działki należące do miasta. Kamień węgielny położono 6 maja 1906 roku.
	październik	Synagoga Remuh w Krakowie - synagoga znajdująca się na Kazimierzu w Krakowie, przy ulicy Szerokiej 40. Jest obecnie jedną z dwóch czynnych synagog w mieście i jedyną w której regularnie odbywają się nabożeństwa. Synagoga jest drugim najstarszym żydowskim domem modlitwy w Krakowie, poprzez co pierwotnie zwana była Nową. Jej obecna nazwa wywodzi się od hebrajskiego akronimu ReMU, רמ״א, którym w stosunku do Mojżesza Isserlesa posługiwali się członkowie gminy żydowskiej. Synagoga wraz z przylegającym do niej cmentarzem tworzą unikalny i bezcenny zespół żydowskiej architektury i sztuki sakralnej sięgający XVI wieku.
	październik	Propozycja budowy Wielkiej Synagogi w Warszawie padła 5 września 1859 roku z ust Ludwika Natansona, członka Komitetu budowy Synagogi na Daniłłowiczowskiej. Jego propozycja natychmiast została przyjęta z uznaniem i od razu zaczęto przygotowywać się do zbierania kapitału oraz poszukiwania reprezentacyjnego miejsca pod budowę synagogi. 20 września 1860 roku, Komitet wystosował prośbę do władz o pozwolenie na budowę synagogi, lecz odpowiedzi nie uzyskano. W lutym 1861 roku wystosowano kolejną prośbę, która zakończyła się pozwoleniem, ale pod warunkiem że synagoga powstanie w miejscu w pobliżu domów żydowskich. Było wiele propozycji lokalizacji synagogi. Początkowo chciano ją wybudować na ulicy Daniłłowiczowskiej, lecz władze miejskie się nie zgodziły. Kolejną propozycją był plac na rogu ulic Elektoralnej i Orlej oraz plac przy ulicy Królewskiej, lecz obu transakcji nie sfinansowano. Ostatnią propozycją był plac Tłomackie.
	listopad	Synagoga Wolfa Poppera w Krakowie - synagoga znajdująca się na Kazimierzu w Krakowie, przy ulicy Szerokiej 16. Ze względu na swoje małe rozmiary, bożnicę dawniej zwano Małą. Synagoga została ufundowana w 1620 roku, przez bogatego żydowskiego kupca i finansistę Wolfa Poppera, którego nazwisko było szeroko znane w Europie Środkowej w sferach kupieckich. Zwano go bocianem, gdyż w zwyczaju miał stanie na jednej nodze podczas myślenia. Wyposażył on swoją synagogę najbogaciej ze wszystkich krakowskich bożnic. Kosztowne jej utrzymanie doprowadziło kolejnych spadkobierców synagogi do mocnego zubożenia lub całkowitego bankructwa. W związku z tym w międzyczasie synagogę przejęła krakowska gmina żydowska, która niezbyt troszczyła się o jej wyposażenie. Po raz pierwszy bożnicę wymieniono w spisie podatkowym z 1653 roku.
	listopad	Synagoga Nowomiejska w Rzeszowie - synagoga znajdująca się w Rzeszowie przy ulicy Jana Sobieskiego 17. Jest obecnie jedną z najstarszych zachowanych synagog w województwie podkarpackim. Nazwa synagogi wzięła się od nazwy dzielnicy miasta, dokładniej części wybudowanej na północ od Starego Rynku w kierunku Nowego Rynku. Synagoga zwana również była Nową Szkołą oraz Dużą, ze względu na swój większy rozmiar względem synagogi Staromiejskiej.
	grudzień	Synagoga w Bobowej - synagoga znajdująca się w Bobowej, niedaleko rynku, w linii dawnych murów obronnych. Obecnie stanowi jeden z najcenniejszych zabytków żydowskiej architektury sakralnej w Polsce. Synagoga została zbudowana w 1756 roku. W 1889 roku synagoga spłonęła podczas pożaru jaki nawiedził miasto. Natychmiast po nim podjęto decyzję o renowacji, która nadała budynkowi dzisiejszy kształt. Podczas II wojny światowej hitlerowcy doszczętnie zdewastowali wnętrze synagogi i przeznaczyli ją na stajnie dla koni. Po zakończeniu wojny synagoga przez kilka lat stała opuszczona i niszczała. W 1955 roku została wyremontowana, a jej wnętrze przebudowane z przeznaczeniem na warsztaty tkackie dla miejscowej szkoły zawodowej.
	grudzień	Synagoga w Łańcucie - synagoga znajdująca się w Łańcucie przy placu Jana III Sobieskiego 16, w pobliżu zamku Lubomirskich i Potockich. Zbudowana w typie wschodnim bożnica jest jednym z najcenniejszych zabytków żydowskiej architektury sakralnej w Polsce. Synagoga została zbudowana w 1761 roku na miejscu starej, drewnianej bożnicy. Jej budowę sfinansował Stanisław Lubomirski, czołowy protektor Żydów w Łańcucie. Nakazał aby synagoga z zewnątrz nie wyróżniała się architekturą oraz nie była większa niż kościół i ratusz oraz pobliska zabudowa. W XIX wieku synagoga została wyremontowana a do ściany zachodniej dobudowano charakterystyczną klatkę schodową prowadzącą na babiniec.