Sierpówka
| Streptopelia decaocto[1] | |||
| (Frivaldszky, 1838) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
sierpówka | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 Światowy zasięg sierpówki: naturalny introdukowana podgatunek S. d. xanthocycla | |||
Sierpówka[6], synogarlica turecka (Streptopelia decaocto) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny gołębiowatych (Columbidae).
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Takson ten bywał łączony w jeden gatunek z cukrówką (S. roseogrisea)[2]. Tradycyjnie wyróżnia się dwa podgatunki S. decaocto[2][6], w nowszych ujęciach systematycznych (np. według IUCN, IOC) są one często traktowane jako dwa odrębne gatunki[3][7].
- S. d. decaocto (Frivaldszky, 1838) – sierpówka, sierpówka zwyczajna[6] – Europa do Indii, północnych i wschodnich Chin oraz Półwyspu Koreańskiego[3]
- S. d. xanthocycla (T.H. Newman, 1906) – sierpówka szarogłowa[6] – środkowa Mjanma[3]
Podgatunek stoliczkae opisany z Turkiestanu Chińskiego nie jest uznawany[2].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Pierwotnie zamieszkiwała południową Azję od Turcji po Koreę, oraz obszary na południe od Sri Lanki i Arabii, część północnej Afryki. Obecnie spotkać ją można niemal w całej Europie, poza północną Skandynawią i północą europejskiej części Rosji. Została introdukowana do Japonii i Ameryki Północnej. Jest gatunkiem osiadłym.
Historia ekspansji[edytuj | edytuj kod]
Ekspansja sierpówki dokonała się w bardzo krótkim czasie. Prawdopodobnie do południowo-wschodniej części Starego Kontynentu sierpówkę sprowadzili osmańscy zdobywcy. W Europie stwierdzona była po raz pierwszy w 1835 w Płowdiwie w Bułgarii.
Do lat 30. XX wieku występowała jeszcze tylko na Półwyspie Bałkańskim po Belgrad, gdzie z czasem jej populacje uległy zagęszczeniu. W następnych latach zaobserwowano żywiołowe rozprzestrzenianie się synogarlicy tureckiej w kierunku północno-zachodnim. Na początku lat 40. występowała już w Wiedniu. W maju 1940 zaobserwowano ją na Dolnym Śląsku pod Oleśnicą, na wiosnę 1942 w Tarnowie i w Krakowie. Pierwsze gnieżdżenie się na ziemiach polskich zanotowano w 1943 w Lublinie i Tarnowie. W 1946 osiągnęła Augsburg, w 1948 Lipsk, w 1950 dotarła do Holandii i na północny skraj Jutlandii. W 1951 była w Radomiu, skąd kierowała się na północ wzdłuż doliny Wisły. Kilka par w 1952 dotarło na Wyspy Brytyjskie[8]. Widziano ją również w południowej Szwecji. W latach 50. i 60. XX w. synogarlica turecka skolonizowała całą Europę Środkową po Estonię, południową część Półwyspu Skandynawskiego. Na początku lat 70. dotarła do Irlandii. W 2005 poza zasięgiem sierpówki była tylko północna część Skandynawii i Rosji, wysokie góry oraz większość Półwyspu Iberyjskiego, gdzie występuje punktowo. W ciągu ostatnich 100 lat sierpówka rozszerzyła znacząco swój zasięg również w Turcji, pojawiła się w Iraku i Izraelu, a na przełomie XX i XXI wieku dotarła przez Hiszpanię do północnego Maroka, jednak na pozaeuropejskich terenach występuje bardziej wyspowo i nie zasiedla tak zwartych areałów.
Szybkie rozprzestrzenianie zbiegło się z coraz większą industrializacją i rozwojem gospodarki rolnej, które zapewniały im różnorodny pokarm. O sukcesie w kolonizowaniu Europy zadecydowała też mało wyspecjalizowana dieta, brak płochliwości wobec człowieka, wielokrotne lęgi w ciągu całego roku, niskie wymagania lęgowe, umiejętność dostosowania się do różnych warunków środowiska i klimatu.
W połowie lat 1970. pierwsze sierpówki zostały introdukowane na New Providence w archipelagu Bahamów, a następnie w wielu miejscach Ameryki Północnej. Od tamtej pory gołębie te rozprzestrzeniły się na Antylach, w prawie całej kontynentalnej części Stanów Zjednoczonych oprócz stanów północno-wschodnich oraz w północnym Meksyku. W małym zagęszczeniu występują także w środkowym Meksyku, a niektóre zimowały nawet w Kanadzie[9].
W Polsce występuje na całym obszarze i przez cały rok, nawet w trakcie dużych mrozów. Zimą gromadzi się najczęściej w kępach drzew. Tam grupy sierpówek wspólnie nocują w stadach liczących nawet kilkaset osobników, a w dzień wylatują, by szukać pokarmu w pobliżu siedzib ludzkich (podchodzą nawet do okien mieszkań).
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Cechy gatunku[edytuj | edytuj kod]
Ma dosyć smukłą sylwetkę z długim ogonem. Brak dymorfizmu płciowego w ubarwieniu i wielkości. Upierzenie szaro-kremowe, wierzch z brązowawym odcieniem, pierś i brzuch płowo-żółte z różowawym nalotem. Głowa od góry jest brązowoszara, a pozostała część szaroróżowa. Na karku czarna pół-obroża z białym obramowaniem górnej krawędzi, zwana też „sierpem” od którego wzięła się nazwa gatunkowa tego ptaka. Na spodzie ogona szeroki, biały końcowy prążek, a nad nim zajmujące połowę ogona czarne sterówki. Boki ciała niebieskoszare. Nogi czerwone, tęczówki czerwonożółte, dziób czarny, choć na końcu czerwonawo-biały. Młode ptaki nie mają pół-obroży, mają też bardziej matowe i brązowe upierzenie. To ptak mniejszy od gołębia domowego. Lot nie jest charakterystyczny.
Głos[edytuj | edytuj kod]
Samce często wydają specyficzne pohukiwania „kuh-kuh-kuh”, zwłaszcza wiosną i latem.[potrzebny przypis]
Wymiary średnie[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała: około 28–33 cm, rozpiętość skrzydeł: około 60 cm, masa ciała: około 150–200 g.
Biotop[edytuj | edytuj kod]
W Europie to gatunek synantropijny. Bytuje najczęściej w miastach, na obszarach luźniejszej zabudowy, ale i na wsiach, szczególnie w miejscach występowania drzew iglastych, służących za miejsce nocowania. Zasiedla również parki, sady, ogrody, aleje, a w regionie saharyjskim oazy.
Okres lęgowy[edytuj | edytuj kod]
Toki[edytuj | edytuj kod]
Sierpówka zajmuje tereny lęgowe już w marcu i zaczyna je oznaczać trzysylabowym odgłosem „gu-guu-gu” z akcentem na drugą sylabę. Przy okazji wykonuje akrobatyczne loty – z wyeksponowanego w terenie miejsca wzbija się pionowo w górę, a potem wraca w miejsce startu, lecąc spiralnie na rozpostartych skrzydłach. Jak większość gołębiowatych, sierpówki łączą się w pary na całe życie.[10]
Gniazdo[edytuj | edytuj kod]
Wczesną wiosną, gdy nie rozwinęły się jeszcze liście na drzewach, płytkie, niedbale wykonane gniazdo zakłada na drzewach iglastych, później także liściastych, w zaroślach, a czasem również na krzewach i budynkach. Gniazdo stanowi platforma z drobnych gałązek (może prześwitywać przez nie światło) umieszczona na drzewie w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowań. Zdarzają się także lęgi nietypowe, np. na sygnalizatorze świetlnym.
Jaja[edytuj | edytuj kod]
Zazwyczaj 3 do 4 lęgów w roku (w sprzyjających warunkach nawet 6). W zniesieniu dwa śnieżnobiałe eliptyczne jaja.
Wysiadywanie, pisklęta[edytuj | edytuj kod]
Jaja wysiadywane są przez okres 14 do 15 dni przez oboje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po 20 dniach, kiedy to stają się lotne. Okryte są żółtawoszarym puchem.
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Nasiona, owoce traw i roślin zielnych oraz chwastów, resztki pokarmu człowieka – jadalne odpadki i rozsypany pokarm dla zwierząt domowych (np. kur czy kaczek). Zimą najlepiej dokarmiać ją mieszaniną ziaren.
Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]
IUCN klasyfikuje sierpówkę jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015, mieści się w przedziale 40–75 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy[5]. Od 2014 IUCN jako osobny gatunek traktuje sierpówkę szarogłową (S. xanthocycla). Również zalicza ją do kategorii najmniejszej troski, a trend jej liczebność uznawany jest za wzrostowy[7].
Na terenie Polski sierpówka jest objęta ścisłą ochroną gatunkową[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)[12]. W latach 2013–2018 liczebność krajowej populacji lęgowej szacowano na 1 082 000 – 1 346 000 par[13]. W latach 2007–2018 populacja lęgowa na terenie kraju wzrosła o około 71%[13].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Streptopelia decaocto, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b c d Eurasian Collared-dove (Streptopelia decaocto). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-04)]. (ang.).
- ↑ a b c d F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-12-05]. (ang.).
- ↑ D. Lepage: Eurasian Collared-Dove Streptopelia decaocto. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2022-12-05]. (ang.).
- ↑ a b Streptopelia decaocto, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
- ↑ a b c d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Columbinae Leach, 1820 - gołębie (wersja: 2021-04-04). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-17].
- ↑ a b Streptopelia xanthocycla, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-05-17] (ang.).
- ↑ Sierpówka w: Zwierzęta łowne, M. Bouchner, wyd. Delta, 2003.
- ↑ C. M. Romagosa: Eurasian Collared-Dove (Streptopelia decaocto), version 2.0. W: The Birds of North America. P.G. Rodewald (red.). Ithaca, Nowy Jork, USA: Cornell Lab of Ornithology, 2012. DOI: 10.2173/bna.630. (ang.).
- ↑ Sierpówka - jak wygląda gołąb sierpówka? - Przygody przyrody, 2 lutego 2022 [dostęp 2022-02-07] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
- ↑ a b Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
- Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Zdjęcia i krótkie filmy – sierpówka szarogłowa S. (d.) xanthocycla. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).