Grody Czerwieńskie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
ilustracja
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
drobne redakcyjne
Linia 8: Linia 8:
[[Plik:Grody czerwienskie.png|260px|right]]
[[Plik:Grody czerwienskie.png|260px|right]]
[[Plik:Plemiona polskie.png|thumb|250px|[[Plemiona polskie]]]]
[[Plik:Plemiona polskie.png|thumb|250px|[[Plemiona polskie]]]]
[[Plik:Panstwo mieclawa.svg|thumb|260px|Granice Polski i Grody Czerwieńskie ok. 1040 r.]]
[[Plik:Panstwo mieclawa.svg|thumb|250px|{{legenda|#C6CECE|Grody Czerwieńskie ok. 1030 r.}}]]


== Przynależność ==
== Przynależność ==

Wersja z 18:08, 7 gru 2012

Przypuszczalny zasięg państwa Polan na początku panowania Mieszka I i ziemie przyłączone przez tego władcę. Wschodnia granica Grodów Czerwieńskich oparta jest na przebiegającym przez ten obszar europejskim dziale wodnym

Grody Czerwieńskie (Ziemia czerwieńska) (niem. Rotburgenland, ukr. Червенські городи, węg. Vörösföldnek) – powszechnie przyjęta w historiografii nazwa ziem stanowiących w X i XI wieku przedmiot rywalizacji polsko-ruskiej.

Grody te wspomniane są w źródłach („Powieść doroczna”[1]) jako teren zamieszkały przez lechickie plemię Lędzian. Zdobyte w 981 r. wraz z Przemyślem przez księcia kijowskiego Włodzimierza Wielkiego, zostały w 1018 r. odzyskane przez Bolesława Chrobrego w czasie wyprawy kijowskiej, by znów w 1031 stać się łupem Jarosława Mądrego. Po wysiedleniu większości polskiej ludności i rutenizacji pozostałej, ziemie te określano mianem Rusi Czerwonej.

Państwo Bolesława Chrobrego z zaznaczonymi nabytkami terytorialnymi władcy. Grody Czerwieńskie zostały zaznaczone według przeważającej dziś koncepcji o ich zasięgu terytorialnym – obejmują obok samego Czerwienia także ziemię chełmską, bełską, przemyską, sanocką i wołyńską.
Plemiona polskie

     Grody Czerwieńskie ok. 1030 r.

Przynależność

Najdawniejsza przynależność „grodów czerwieńskich” w historiografii nie jest do końca dziś ustalona. Według Nestora tereny nad Sanem i Wisłą w pierwszej połowie IX wieku zamieszkiwali Radymicze, po czym przemieścili się w rejon położony między Dnieprem, Desną a Sożem. W 885 roku przyłączeni do Rusi Kijowskiej przez księcia ruskiego Olega. Według Nestora, Radymicze oraz Wiatycze mieli „pochodzić od Lachów i być Lachami”[2][3][4]. Źródłem mającym tu największą wagę jest zapiska Powieści Dorocznej pod rokiem 981[5];

W leto 6489 ide Wołodimer' k Liachom' i zaja grady ich: Peremyszl', Czerwien', i iny grady jeże sut' do sego dnie pod' Rusiu. W sem że letie i Wiaticzi pobiedi i wiezłożi na nia dan' ot niaouga, jakoże otci (otec) jego imasze.

Co w polskim tłumaczeniu brzmi następująco[6];

Roku 6489 [981]. Poszedł Włodzimierz ku Lachom i zajął grody ich: Przemyśl, Czerwień i inne grody, które do dziś dnia są pod Rusią. Tegoż roku i Wiatyczów zwyciężył i nałożył na nich dań od pługa, jaką i ojciec jego brał.

W skład państwa Mieszka I wchodziły ziemie nad Sanem i Bugiem obejmujące Grody Czerwieńskie. Zamieszkali na tym terenie Lędzianie stanowili zaporę przed parciem Rusi na zachód. Świadczy o tym system obronny Lędzian, skierowany w kierunku południowo-wschodnim, w którym kluczową rolę odgrywał Czerwień (obecnie Czermno) i Bełz oraz zaplecze gospodarcze położone na zachodnim brzegu Huczwy[7].

Wykorzystując zerwanie sojuszu polsko-czeskiego i najazd Ottona II na Polskę w 979 roku., książę kijowski Włodzimierz Wielki w 981 roku zagarnął cały obszar zamieszkany przez Lędzian[7].

W czasie wyprawy kijowskiej w 1018 odbił je Bolesław Chrobry, jednak już w 1030 wareskie wojska Rurykowiczów zagarnęły Bełz, a w następnym roku Jarosław Mądry przy udziale Haralda III inne grody Lachów[8] aż po San. Z tego samego roku pochodzi ostatnia wzmianka o Grodach Czerwieńskich:

Roku 6539 [1031]. Jarosław i Mścisław zebrali wojów mnogich, poszli na Lachów i zajęli Grody Czerwieńskie znowu, i spustoszyli ziemię lacką, i mnóstwo Lachów przywiedli, i rozdzielili ich. Jarosław osadził swoich nad Rosią, i są do dziś.

Duża część ludności polsko-lędziańskiej została przesiedlona do Kijowa, miało to ułatwić administrację kolonistom z Rusi. Od tego czasu ziemie te miały charakter mieszanego pogranicza polsko-ruskiego.

Tereny te w XIII wieku najbliżsi sąsiedzi – Polacy i Węgrzy, zaczęli określać Rusią Czerwoną[9], prawdopodobnie ze względu na ówczesną przynależność administracyjną do Rusi. Przy czym sama Ruś Czerwona obszarem swym zakreślała znacznie większy teren niż Grody Czerwieńskie, obejmujący również „część Beskidu aż po krawędzie Wołynia[10].

Rusko-mongolskie panowanie zakończyło się w XIV wieku, gdy król Kazimierz III Wielki, prawem spadkobierstwa (po bezpotomnej śmierci Bolesława Jerzego II), włączył te ziemie ponownie do Polski[7]. Od tego czasu nieprzerwanie obszar Grodów Czerwieńskich znajdował się w I Rzeczypospolitej, aż do I rozbioru Polski, kiedy to znalazł się w zaborze austriackim. Ponowny powrót w granice Polski był możliwy dopiero po odzyskaniu przez nią niepodległości po 1918 roku. W czerwcu 1919 roku mocarstwa zachodnie, zajmując stanowisko chwiejne i niezdecydowane co do wschodnich granic odrodzonej Rzeczypospolitej, początkowo przyznały Polsce 25-letni mandat nad ziemią czerwieńską. Pierwszym państwem, które uznało polskie władztwo nad tymi ziemiami była Ukraińska Republika Ludowa kierowana przez Symona Petlurę (kwiecień 1920), drugim państwem była Rosja, która uznała ziemie wschodnie II RP na mocy traktatu ryskiego w marcu 1921. Mocarstwa zachodnie wschodnią granicę II Rzeczypospolitej uznały ostatecznie dopiero w 1923 roku[11].

Terytorium

Terytorialnie „grody” uważa się raz za rozległy kraj, który powierzchnią odpowiadać miał przyszłej Rusi Czerwonej lub Halickiej[12]. Innym razem natomiast ogranicza się ich terytorium do samego Czerwienia, który składając się z dwóch grodów, został przedstawiony w źródle za pomocą liczby mnogiej[13].

Najbardziej dziś przeważającym poglądem jest teza uznająca „Grody Czerwieńskie” za obszar całkiem rozległy, bo obejmujący swym zasięgiem w przybliżeniu przyszłą ziemię chełmską, bełską, przemyską, sanocką, wołyńską i inne pobliskie ziemie[14]. Niektórzy badacze zaliczają jeszcze do „grodów” Brześć[15]. Z takim zasięgiem „grodów czerwieńskich” spotkamy się w dużej ilości opracowań popularnonaukowych i naukowych, które traktują „grody” jako praterytorium wyżej wspomnianej Rusi Czerwonej[16].

Mniej prawdopodobnym jest wniosek, uznający tylko przyszłą ziemię chełmską za pierwotne terytorium „grodów”[17]. Dla poparcia tej tezy wyzyskuje się informacje źródłowe jak i znaleziska archeologiczne. Niektórzy archeolodzy, biorąc za przykład odnajdywane w Czermnie przedmioty, ocenili oddziaływanie grodu tam się onegdaj znajdującego na bardzo małe, bo sięgające co najwyżej 40 km[18]. Najnowsze badania wykopalisk obalają tę tezę[19]. Natomiast źródła – nie określając dokładnych granic „grodów czerwieńskich” – mówią przynajmniej tyle, że nie należał do nich pobliski Czerwieniowi Bełz[20]. Dodać należy, że późniejsze notatki wyraźnie rozgraniczają Czerwień od miast wołyńskich i Przemyśla[21].

Jeśli zaś przyjmiemy identyfikację utożsamiającą nestorowy Peremyszl nie z Przemyślem a z Peremylem nad Styrem, to wynika stąd obraz terytorialny Grodów Czerwieńskich jako ziem pomiędzy górnym Styrem a Huczwą.

Hipotezy

W zapiskach kronikarzy nie ma żadnych bliższych danych geograficznych nt. grodów. Po 1031 roku natomiast nazwa ta już więcej nie występuje. Powoduje to znaczną trudność jak i dowolność w nauce w wyznaczaniu terytoriów oraz położenia i nazw głównych ośrodków administracyjnych tego obszaru. Grody Czerwieńskie umieszczano: między Przemyślem a Chełmem (J. Lelewel), wzdłuż Dniestru między Przemyślem a Czerwonym Grodem na Podolu (W. Kętrzyński, S. Zakrzewski), między Bugiem a Wieprzem w rejonie Chełma (S. Cercha, W. Semkowicz), w rejonie Czermna nad Huczwą niedaleko grodu Wołyń (S. Chodakowski, M. Kuczyński, A. Poppe, J. Skrzypek i in.), wreszcie ostatnio ponownie między Przemyślem a Brześciem nad Bugiem (J. Mitkowski). Odbiega od nich hipoteza z roku 1970, wiążąca termin z grodami znalezionym w rejonie Przemyśla, szczególnie z grodami nad Wiarem – w Aksmanicach i Nowosiółkach Dydyńskich.

Główne ośrodki

W sprawie przewodniego ośrodka administracyjnego historycy są niemal zgodni, że był nim Czerwień, choć bywają próby uznania Czerwienia za nazwę bliżej nieokreślonego terytorium[22]. Pomimo wszystko zawsze łączy się go z „grodami” z oczywistych względów – ich zbiorcza nazwa pochodzi niewątpliwie od Czerwienia[23].

Dziś przeważa pogląd (potwierdzony przez znaleziska archeologiczne[24] i relacje źródłowe[25]), że dawny Czerwień znajdował się w miejscu wsi Czermno, nieopodal Hrubieszowa. Potwierdzają to ślady położonego na podgrodziu murowanego romańskiego kościoła[26].

Najbardziej miarodajnym przekazem dotyczącym położenia Czerwienia wydaje się zapis w kolejnej kronice ruskiej (tzw. Ipatjewskiej[27]) pod rokiem 1205 o walce Litwinów u wrót Czerwienia. Litwini mieli wojować jednocześnie koło Kumowa, a zastawę wojskową trzymać przy wsi Uchanie. Ten przekaz daje pewność w kwestii położenia Czerwienia w późniejszej ziemi chełmskiej.

Natomiast poglądem już dziś stanowczo odrzuconym są próby lokalizacji Czerwienia w miejscu Czerwonogrodu koło Zaleszczyk[28].

Drugim z Grodów Czerwieńskich o dużym znaczeniu był „Peremyszl”. Uważa się, że ta nazwa oznacza obecny Przemyśl. Istnieje jednak pogląd, że Przemyśl nie stanowił jednolitej jednostki terytorialnej z terenami nad górnym Bugiem. W związku z tym wysuwa się koncepcję, że gród Nestora to Peremyl na górnym Styrem, co pozostaje w zgodzie z „Dokumentem Biskupstwa Praskiego”[29].

Ostatnie odkrycia archeologiczne pokazały, iż kolejnym ważnym grodem był gród Lubacew[30][31].

  1. ↑ Połnoje sobranije russkich letopisiej, t. I., Leningrad 1926-1928.
  2. ↑ August Bielowski Monumenta Poloniae Historica, podane za Małopolska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 39.
  3. ↑ Nestor nie zaliczał Lachów do ogólnej nazwy „Słowian” przez którą rozumiał (zgodnie z dzisiejszą terminologią) „Słowian wschodnich”. Dla niego Lachowie (Lędzianie) byli to Słowianie polscy (jako odrębna grupa), podobnie traktował Słowian naddunajskich i Słowian morawsko-czeskich, których nie zaliczał do „Słowian”, poprzez nazwę którą rozumiał plemiona „wschodniosłowiańskie”. Henryk Paszkiewicz Początki Rusi, Kraków 1996, s. 60-86, 400-416.
  4. ↑ Kwestią dyskusyjną jest pierwotne miejsce zasiedlania przez Lachów w ówczesnych granicach Polski. Według Nestora „sowieni że owi priszedsze siedosza na Wisle, i prozwaszasja lachowie, a ot tiech lachow prozwaszasja polanie, lachowie druzii luticzi, ini mazowszanie, ini pomorianie”, co w przełożeniu na język polski brzmi:„Gdy bowiem Włosi naszli na Słowian naddunajskich i osiadłszy pośród nich ciemiężyli ich, to Słowianie ci przyszedłszy, siedli nad Wisłą i przezwali się Lachami, a od tych Lachów przezwali się jedni Polanami, drudzy Lachowie Lutyczami, inni Mazowszanami, inni – Pomorzanami”. Powieść minionych lat tłumaczenie profesora Franciszka Sielickiego z 1968 r., s. 212. W związku z powyższym jasno wynika, że zarówno rejon Warty (Polanie), dolnej Odry (Lutycy), jak i środkowej Wisły (Mazowszanie i dolnej Wisły (Pomorzanie) dopiero w okresie późniejszym zostały objęte nazwą „Lachy”. Najprawdopodobniejszy rejon pierwotnego osiedlenia Lachów to albo centralna Polska: ziemia sieradzka i łęczycka, lub okolice takich miast jak: Sandomierz, Lublin, Przemyśl. Henryk Paszkiewicz, Początki Rusi, Kraków 1996, s. 403-404.
  5. ↑ Za tekstem zawartym w wydaniu internetowym Połnoje sobranije russkich letopisiej, t. I., Leningrad 1926-1928.
  6. ↑ F. Sielicki, Najstarsza Kronika Kijowska. Powieść Minionych Lat, Wrocław 2005.
  7. ↑ a b c Jan Buraczyński, Roztocze – dzieje osadnictwa, Lublin 2008, s. 45-47.
  8. ↑ „Laesa, Laesar, Leasum, Lesum, Laesom” są to normańskie określenia Lachów nadsańskich z okresu wyprawy Haralda III, 1031 znajdujące się w Sadze o Haraldzie Hardrada. [w:] Kwartalnik historyczny. t. 108, wyd. 1-3. Towarzystwo Historyczne, 2001.
  9. ↑ Aleksander Jabłonowski, Wołyń, Podole i Ruś Czerwona.
  10. ↑ Aleksander Walerian Jabłonowski. Polska wieku XVI, t. VII, Ruś Czerwona, Warszawa 1901 i 1903. op. cit. SGKP. tom XV.
  11. ↑ Zanim powstała Kultura. Antologia tekstów Adolfa Marii Bocheńskiego poświęconych polskiej polityce wschodniej, opracował Kazimierz Michał Ujazdowski, Lublin 2006, s. 74.
  12. ↑ Tak już A. Naruszewicz bez przeprowadzenia wywodu krytycznego. Z rosyjskich uczonych A. W. Łonginow (Czerwienskije Goroda. Warszawa 1885) i N. Barsow (Oczierki russkoj istoriczieskoj gieografii..., Warszawa 1885). Jako jedni z pierwszych lokalizowali oni Czerwień w Czermnie.
  13. ↑ J. Skrzypek, Studia nad pierwotnym pograniczem polsko-ruskim w rejonie Wołynia i Grodów Czerwieńskich, Warszawa 1962.
  14. ↑ W. Kętrzyński, S. Zakrzewski, op. cit. Przynależność ziemi halickiej konstytuowano na podstawie poglądu o pierwotnym położeniu Czerwienia w Czerwonogrodzie. Pogląd ten upadł i dlatego ziemi halickiej dziś do „grodów” się nie zalicza.
  15. ↑ N. Barsow, op. cit. Pierwszy opracował mapę zasięgu „grodów czerwieńskich”.
  16. ↑ Encyklopedia szkolna. Historia, Wydawnictwa szkolne i pedagogiczne, Warszawa 1993; Atlas historyczny świata, pod red. J. Wolskiego, Polskie przedsiębiorstwo wydawnictw kartograficznych im. Eugeniusza Romera, Warszawa 2001.
  17. ↑ S. Cercha, op. cit.
  18. ↑ K. Jażdżewski, op. cit.; także prace Z. Rajewskiego.
  19. ↑ Red. Jerzy Libera, Słowianie Wschodni w dorzeczu Wieprza i Bugu, Łęczna 2008.
  20. ↑ „Powieść doroczna” notuje pod 1030 rokiem: Jarosław' Bełzy wzjał', po czym pod 1031 rokiem notuje znane zdarzenie o odbiciu przez tegoż księcia „grodów czerwieńskich” (S. M. Kuczyński, op. cit.). Zapiska ta jednak może być interpretowana dwojako: zob. S. Zakrzewski, op. cit.
  21. ↑ Ipatijewskaja Letopis, op. cit.
  22. ↑ Uważał tak już A. Naruszewicz, tworząc z nazwy grodu Czerwień nowe pojęcie „Czerwieńsko”; Historia narodu Polskiego, t. II, Warszawa 1780.
  23. ↑ Tak samo zob. „grody bożskie”; Połnoje sobranije russkich letopisiej, t. II., S. Peterburg 1903.
  24. ↑ K. Jażdżewski, Ogólne wiadomości o Czermnie – Czerwieniu, Archeologia Polski, t. IV (1959); tegoż, Pradzieje Europy Środkowej, Wrocław 1981.
  25. ↑ S. M. Kuczyński, Studia z dziejów Europy Wschodniej X-XVII wieku, Warszawa 1965.
  26. ↑ Marcin Bielesz. Nazywam się Czerwień. „Gazeta Wyborcza”. 256 (7074), s. 32, 2 listopada 2010. Warszawa: Agora SA. ISSN 0860-908X. 
  27. ↑ Połnoje sobranije russkich letopisiej, t. II., S. Peterburg 1903, s. 721.
  28. ↑ Tak sądzili W. Kętrzyński (Granice Polski w wieku X, Rozprawy Akademii Umiejętności, t. 30, 1894) i S. Zakrzewski (Bolesław Chrobry Wielki, Lwów 1925).
  29. ↑ S. Cercha, Gdzie znajdowały się Grody Czerwieńskie? Litwa i Ruś, t. III, Wilno 1912; J. Natanson-Leski: Zarys granic i podziałów Polski najstarszej. Wrocław 1953.
  30. ↑ Lubaczów [www.lubaczow.pl] – strona główna.
  31. ↑ Lubaczów [www.lubaczow.pl] – strona główna.

Bibliografia

Opracowania naukowe
  • S. Cercha, Gdzie znajdowały się Grody Czerwieńskie?, „Litwa i Ruś”, t. III, Wilno 1912.
  • G. Labuda, Studia nad początkami państwa polskiego, t. II, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1988, ISBN 83-232-0025-4.
  • T. Lehr-Spławiński, Lędzice-Lędzianie-Lachowie, [w:] Opuscula Casimiro Tymieniecki septuagenario dedicata, Poznań 1959.
  • H. Łowmiański, Studia nad dziejami Słowiańszczyzny, Polski i Rusi w wiekach średnich, Poznań 1986.
  • J. Natanson-Leski, Zarys granic i podziałów Polski najstarszej. Wrocław 1953.
  • J. Skrzypek, Studia nad pierwotnym pograniczem polsko-ruskim w rejonie Wołynia i Grodów Czerwieńskich, Warszawa 1962.
  • S. Zakrzewski, Bolesław Chrobry Wielki, Lwów 1925.
Wydania źródeł
  • Codex diplomaticus Silesiae, t. I, ed. K. Maleczyński, Wrocław 1956.
  • Constantine Porphyrogentius, De administrando imperii, ed. G. Moravcsik, Budapeszt 1949.
  • Ipatijewskaja Letopis, [w:] Połnoje sobranije russkich letopisiej, t. II., S. Peterburg 1903.
  • Lawrjentjewskaja Letopis, [w:] Połnoje sobranije russkich letopisiej, t. I., Leningrad 1926-1928.
  • Najstarsza Kronika Kijowska. Powieść Minionych Lat, tłum. F. Sielicki, Wrocław 2005.

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Grody_Czerwieńskie&oldid=33744247”