Przejdź do zawartości

Uchanie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Uchanie
wieś
Ilustracja
Kościół w Uchaniach
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Powiat

hrubieszowski

Gmina

Uchanie

Liczba ludności (2021)

567[2][3]

Strefa numeracyjna

84

Kod pocztowy

22-510[4]

Tablice rejestracyjne

LHR

SIMC

0904233[5]

Położenie na mapie gminy Uchanie
Mapa konturowa gminy Uchanie, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Uchanie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko prawej krawiędzi nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Uchanie”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Uchanie”
Położenie na mapie powiatu hrubieszowskiego
Mapa konturowa powiatu hrubieszowskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Uchanie”
Ziemia50°54′30″N 23°38′53″E/50,908333 23,648056[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Uchanie – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie hrubieszowskim, w gminie Uchanie[5][6].

Dawniej miasto; uzyskały lokację miejską w 1484 roku, ale nie została ona zrealizowana, ponowne nadanie praw miejskich w 1596 roku, degradacja w 1869 roku[7]. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Uchanie. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zamojskiego.

Wieś jest sołectwem, siedzibą gminy Uchanie[8]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 664 mieszkańców i była największą co do liczby ludności miejscowością gminy[9].

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny[10].

Położenie

[edytuj | edytuj kod]

Wieś leży na terenie Działów Grabowieckich. Na skutek usytuowania w źródłowej części doliny Uchańki wody do niej spływające utworzyły w miękkim podłożu lessowym szereg głębokich wąwozów, zbiegających się promieniście w Uchaniach. Silna działalność erozyjna tych wód wywołała znaczne różnice wysokości pomiędzy wierzchowiną Działów a dnami wąwozów. Deniwelacje dochodzą tu do 80 metrów[11].

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Wojskowa mapa okolic Uchań z 1933 roku

Początkowo była to wieś królewska. Pod koniec XV wieku została ona nadana przez Kazimierza IV Jagiellończyka Pawłowi Jasieńskiemu. Wybudował on tam kościół i zamek oraz próbował w 1484 r. lokować tam miasto na prawie magdeburskim.

 Osobny artykuł: Kalendarium historii Uchań.

Uchanie otrzymały ostatecznie prawa miejskie w 1596 r. (lokacje z 1484 i 1505 nie zostały wprowadzone) i posiadały je do 1870. Po Jasieńskich wieś była własnością m.in. Uchańskich, Daniłłowiczów (od 1591 r.) i Potockich. Wieś też należała do Antoniny Butler (1742-1796), która wniosła jako wiano poślubiając pułkownika Kazimierza Ossolińskiego (zm. 1794), a od 1839 r, do Pottyłów[12]. Od 1772 miejscowość znajdowała się w zaborze austriackim, a od 1809 w Księstwie Warszawskim. Natomiast w 1815 r. wieś leżała na terenie zaboru rosyjskiego. Mieszkańcy trudnili się głównie rolnictwem, w XIX wieku nastąpił tam rozwój sadownictwa. 13 stycznia 1870 r. pozbawiono Uchanie praw miejskich[13].

Podczas okupacji niemieckiej na terenie wsi znajdował się obóz pracy przymusowej dla Żydów (1942), obóz przesiedleńczy oraz getto, które funkcjonowało do 1942, wywieziono z niego do obozu zagłady w Sobiborze około 2 tys. osób. W maju 1942 r. na miejscowym cmentarzu Niemcy rozstrzelali 43 Żydów z Uchań i Horodła[14].

Wielu Polaków wysiedlono w roku 1943. W wyniku działalności okupanta liczba ludności wsi zmalała o połowę[12].

Uchanie leżały przy dawnym szlaku handlowym wiodącym na Ruś. Miasto miało charakter otwarty: nie posiadało murów obronnych ani bram miejskich. Jego ośrodkiem był zachowany do dziś czworoboczny rynek z czterema ulicami wybiegającymi z naroży[12].

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
Wnętrze kościoła
Widok kościoła przed 1900
  • Kościół renesansowy pw. Wniebowzięcia NMP – wzniesiony ok. 1625, według projektu Jana Jaroszewicza i Jana Wolffa,
    • Sklepienia dekorowane stiukami (ok. 1625) w kościele
    • Nagrobki Uchańskich (ok. 1600) w kościele
  • Kapliczki św. Jana Nepomucena z I poł. XIX w.[15] i św. Antoniego
  • Wzgórze zamkowe (miejsce po zamku) – zamek wzniósł prawdopodobnie po 1470 roku Paweł Jasieński herbu Gozdawa jako mieszkalny budynek z basztą w narożu. Siedziba ta została posadowiona na wschód od lokowanego staraniem Jasieńskiego w 1484 r. miasta, na sztucznie nadsypanym wzniesieniu, usytuowanym na końcu rozległego cypla, odciętym od zaplecza fosą. Budowla ta, posadowiona na rzucie czworoboku, dwudzielna, posiadła najpewniej w narożu północno-zachodnim cylindryczną basztę. Była to prawdopodobnie realizacja w typie masywnej wieży mieszkalnej lub dworu wieżowego, być może broniona dodatkowo drewnianymi umocnieniami[16]. W początkach XV wieku zamek przeszedł na własność Uchańskich herbu Radwan, którzy rozbudowali po 1570 roku zamek dostawiając drugi budynek i otaczając dziedziniec czworobokiem murów z trzema dodatkowymi basztami w narożach. Brama znajdowała się przy baszcie północno-wschodniej od północy. Na przełomie XVI i XVII wieku ród Daniłłowiczów rozbudował zamek na czteroskrzydłowy, a wjazd przeniesiono na zachód budując szyję bramną. Z czasem, po wymarciu rodu Daniłłowiczów, zamek opustoszał i popadł w ruinę. Hrabia Ewaryst Andrzej Kuropatnicki w wydanej po raz pierwszy w 1786 r. „Geografii (...) Galicyi i Lodomeryi” przy opisie Uchań notował: Wielkość i ogromność pustego zamku teraz, i jego rudera, okazują zamożną wielkość bogactw domu już zgasłego potomności[17]. W 1810 roku pozostałości zamku zniwelowano, budując z pozyskanego materiału gorzelnię i browar[1].

Niedaleko Uchań, w okolicy wsi Gliniska znajduje się rezerwat faunistyczny, gdzie występuje między innymi tchórz stepowy, suseł perełkowany, łasica, gronostaj.

Turystyka

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 11 marca 2025, identyfikator PRNG: 142426
  2. ↑ Wieś Uchanie w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-02-06], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-02-06].
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1312 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. ↑ a b TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  6. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-11-18]. 
  7. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 80-81.
  8. ↑ Strona gminy, sołectwa [dostęp 2024-01-01]
  9. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  10. ↑ Opis parafii na stronie diecezji
  11. ↑ Henryk Gawarecki, Józef Marszałek, Tadeusz Szczepanik, Włodzimierz Wójcikowski: Lubelszczyzna. Przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1979, s. 222-223. ISBN 83-217-2110-5.
  12. ↑ a b c Henryk Gawarecki, Józef Marszałek, Tadeusz Szczepanik, Włodzimierz Wójcikowski: Lubelszczyzna. Przewodnik, Wydawnictwo "Sport i Turystyka", Warszawa 1979, s. 222-223
  13. ↑ Postanowienie z 19 (31) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 471)
  14. ↑ Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2023-08-09].
  15. ↑ Michał Zalewski: Kapliczka św. Jana Nepomucena w Uchaniach. kapliczki.org.pl. [dostęp 2019-12-14].
  16. ↑ E. Prusicka, Dzieje zamku w Uchaniach w świetle badań architektoniczno-archeologicznych, w: Zamki Lubelszczyzny w źródłach archeologicznych, red. E. Banasiewicz-Szykuła, Lublin 2015, s. 230
  17. ↑ Ewaryst Andrzej Kuropatnicki: Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicyi i Lodomeryi. Wyd. powtórne. Lwów: Nakładem Wojciecha Manieckiego, 1858, s. 47 (s. 57 w pdf).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Gmina Uchanie
Wsie
Kolonie
Części
miejscowości

Powiat hrubieszowski (1867–1975) (► GG)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Gminy wiejskie
(1867−1954 i 1973−75)
Gromady
(1954−72)
  1. ↑ a b w 1940 pozbawione praw miejskich przez okupanta, w 1945 nie uznane za miasto przez władze polskie
  2. ↑ od 1951 w ZSRR
  3. ↑ a b większa część przeszła do ZSRR
Dawne miasta na obszarze obecnego województwa lubelskiego
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Uchanie&oldid=76912360”