Uchanie

Uchanie
	wieś
	; Kościół w Uchaniach
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	hrubieszowski
Gmina	Uchanie
Liczba ludności (2021)	567
Strefa numeracyjna	84
Kod pocztowy	22-510
Tablice rejestracyjne	LHR
SIMC	0904233
	Położenie na mapie gminy Uchanie Uchanie
	Położenie na mapie Polski Uchanie
	Położenie na mapie województwa lubelskiego Uchanie
	Położenie na mapie powiatu hrubieszowskiego Uchanie
	50°54′29″N 23°38′51″E/50,908056 23,647500
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Artykuł	50°54'29"N 23°38'51"E
- błąd	39 m
WD	50°54'0.0"N, 23°37'59.9"E
- błąd	14 m
Odległość	1413 m

Uchanie – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie hrubieszowskim, w gminie Uchanie^[4]^[5]. Leży na terenie Działów Grabowieckich.

Siedziba gminy Uchanie. Dawniej miasto; uzyskały lokację miejską w 1484 roku, ale nie została ona zrealizowana, ponowne nadanie praw miejskich w 1596 roku, degradacja w 1869 roku^[6].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Uchanie. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zamojskiego.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Według Narodowego Spisu Powszechnego (marzec 2011 r.) liczyła 664 mieszkańców^[7].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Wojskowa mapa okolic Uchań z 1933 roku

Początkowo była to wieś królewska. Pod koniec XV wieku została ona nadana przez Kazimierza IV Jagiellończyka Pawłowi Jasieńskiemu. Wybudował on tam kościół i zamek oraz próbował w 1484 r. lokować tam miasto na prawie magdeburskim.

Osobny artykuł: Kalendarium historii Uchań.

Uchanie otrzymały ostatecznie prawa miejskie w 1596 r. (lokacje z 1484 i 1505 nie zostały wprowadzone) i posiadały je do 1870. Po Jasieńskich wieś była własnością m.in. Uchańskich, Daniłłowiczów (od 1591 r.) i Potockich. Wieś też należała do Antoniny Butler (1742-1796), która wniosła jako wiano poślubiając pułkownika Kazimierza Ossolińskiego (zm. 1794), a od 1839 r, do Pottyłów^[8]. Od 1772 miejscowość znajdowała się w zaborze austriackim, a od 1809 w Księstwie Warszawskim. Natomiast w 1815 r. wieś leżała na terenie zaboru rosyjskiego. Mieszkańcy trudnili się głównie rolnictwem, w XIX wieku nastąpił tam rozwój sadownictwa. 13 stycznia 1870 r. pozbawiono Uchanie praw miejskich^[9].

Podczas okupacji niemieckiej na terenie wsi znajdował się obóz pracy przymusowej dla Żydów (1942), obóz przesiedleńczy oraz getto, które funkcjonowało do 1942, wywieziono z niego do obozu zagłady w Sobiborze około 2 tys. osób. Wielu Polaków wysiedlono w roku 1943. W wyniku działalności okupanta liczba ludności wsi zmalała o połowę^[8].

Uchanie leżały przy dawnym szlaku handlowym wiodącym na Ruś. Miasto miało charakter otwarty: nie posiadało murów obronnych ani bram miejskich. Jego ośrodkiem był zachowany do dziś czworoboczny rynek z czterema ulicami wybiegającymi z naroży^[8].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Wnętrze kościoła

Kościół renesansowy pw. Wniebowzięcia NMP – wzniesiony ok. 1625, według projektu Jana Jaroszewicza i Jana Wolffa,
- Sklepienia dekorowane stiukami (ok. 1625) w kościele
- Nagrobki Uchańskich (ok. 1600) w kościele
Kapliczki św. Jana Nepomucena z I poł. XIX w.^[10] i św. Antoniego
Wzgórze zamkowe (miejsce po zamku) – zamek wzniósł prawdopodobnie po 1470 roku Paweł Jasieński herbu Gozdawa jako mieszkalny budynek z basztą w narożu. Siedziba ta została posadowiona na wschód od lokowanego staraniem Jasieńskiego w 1484 r. miasta, na sztucznie nadsypanym wzniesieniu, usytuowanym na końcu rozległego cypla, odciętym od zaplecza fosą. Budowla ta, posadowiona na rzucie czworoboku, dwudzielna, posiadła najpewniej w narożu północno-zachodnim cylindryczną basztę. Była to prawdopodobnie realizacja w typie masywnej wieży mieszkalnej lub dworu wieżowego, być może broniona dodatkowo drewnianymi umocnieniami^[11]. W początkach XV wieku zamek przeszedł na własność Uchańskich herbu Radwan, którzy rozbudowali po 1570 roku zamek dostawiając drugi budynek i otaczając dziedziniec czworobokiem murów z trzema dodatkowymi basztami w narożach. Brama znajdowała się przy baszcie północno-wschodniej od północy. Na przełomie XVI i XVII wieku ród Daniłłowiczów rozbudował zamek na czteroskrzydłowy, a wjazd przeniesiono na zachód budując szyję bramną. Zamek do 1786 roku uległ całkowitemu zniszczeniu. W 1810 roku zniwelowano go budując z jego pozostałości gorzelnię i browar[1].
Cmentarz żydowski

Niedaleko Uchań, w okolicy wsi Gliniska znajduje się rezerwat faunistyczny, gdzie występuje między innymi tchórz stepowy, suseł perełkowany, łasica, gronostaj.

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

Szlak Renesansu Lubelskiego

Ludzie[edytuj | edytuj kod]

Kajetan Jan Sierociński – duchowny greckokatolicki, proboszcz w Uchaniach, ojciec Jana Henryka Sierocińskiego^[12]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Wieś Uchanie w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2023-02-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-02-06] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1312 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-11-18].
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 80-81.
↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
↑ ^a ^b ^c Henryk Gawarecki, Józef Marszałek, Tadeusz Szczepanik, Włodzimierz Wójcikowski: Lubelszczyzna. Przewodnik, Wydawnictwo "Sport i Turystyka", Warszawa 1979, s. 222-223
↑ Postanowienie z 19 (31) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 471)
↑ Michał Zalewski: Kapliczka św. Jana Nepomucena w Uchaniach. kapliczki.org.pl. [dostęp 2019-12-14].
↑ E. Prusicka, Dzieje zamku w Uchaniach w świetle badań architektoniczno-archeologicznych, w: Zamki Lubelszczyzny w źródłach archeologicznych, red. E. Banasiewicz-Szykuła, Lublin 2015, s. 230
↑ Wiktoria Śliwowska: Sierociński Jan Henryk. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXXVII s. 329.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Wielka Encyklopedia PWN, Warszawa 2005, t. 28, s. 222, ISBN 83-01-13357-0 t. 1-30, ISBN 83-01-13443-7 t. 5

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Strona Gminy Uchanie
Szkoła Podstawowa w Uchaniach. szkolauchanie.net.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-30)].
Cmentarz żydowski
Cmentarz żydowski
Uchanie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 736 .

[pwl-1] Wieś Uchanie w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2023-02-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[nsp-2] NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-02-06] .

[poczta-3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1312 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-4] TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].

[teryt1-5] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-11-18].

[6] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 80-81.

[GUS-7] GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.

[LP-8] Henryk Gawarecki, Józef Marszałek, Tadeusz Szczepanik, Włodzimierz Wójcikowski: Lubelszczyzna. Przewodnik, Wydawnictwo "Sport i Turystyka", Warszawa 1979, s. 222-223

[9] Postanowienie z 19 (31) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 471)

[10] Michał Zalewski: Kapliczka św. Jana Nepomucena w Uchaniach. kapliczki.org.pl. [dostęp 2019-12-14].

[11] E. Prusicka, Dzieje zamku w Uchaniach w świetle badań architektoniczno-archeologicznych, w: Zamki Lubelszczyzny w źródłach archeologicznych, red. E. Banasiewicz-Szykuła, Lublin 2015, s. 230

[12] Wiktoria Śliwowska: Sierociński Jan Henryk. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXXVII s. 329.

[a-13] w 1940 pozbawione praw miejskich przez okupanta, w 1945 nie uznane za miasto przez władze polskie

[b-14] 1951 w ZSRR

[c-15] większa część przeszła do ZSRR

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[A]

[B]

[C]

Wsie	Aurelin Białowody Bokinia Chyżowice Drohiczany Gliniska Jarosławiec Lemieszów Łuszczów Marysin Miedniki Mojsławice Mojsławice-Kolonia Pielaki Putnowice Górne Rozkoszówka Staszic Teratyn Uchanie Wola Uchańska Wysokie
Kolonie	Dębina Feliksów Łuszczów-Kolonia Odletajka Teratyn-Kolonia Uchanie-Kolonia
Części miejscowości	Dąbrowa Dolna Dębina Galicja Góra Górna Dębina Hodacz Jarosławiec-Kolonia Jastrzębiec Kątek Kolonia Krynica Kwatery Morawiaki Pańska Kolonia Podlipinie Popławy Stara Wieś Stupnik Wandzin Wasylki Władzin Wojnowe Zastawie Żabi Majdan

Przynależność wojewódzka	gubernia lubelska (1867−1912) gubernia chełmska (1912−15) gubernia lubelska (1915−1918) woj. lubelskie (II RP) (1919−39) dystrykt lubelski (1939−44) woj. lubelskie (PRL) (1944−75)
Miasta	Bełz (← 1940^[A]^[B]) Dubienka (do 1939^[A]) Grabowiec (do 1870) Horodło (do 1870) Hrubieszów Kryłów (do 1870) Uchanie (do 1870)
Gminy wiejskie (1867−1954 i 1973−75)	Bełz (← 1940−51^[C]) Białopole (od 1877) Chłopiatyn (1951−54) Chorobrów (← 1940−51 →) Dołhobyczów (← od 1905) Dubienka (od 1939) Dziekanów (1918−1936) Grabowiec Horodło (od 1877) Hrubieszów (do 1918) Hrubieszów (od 1973) Hulcze (1951−54) Jarosławiec (do 1925) Kozodawy (do 1877) Kryłów (do 1954) Krystynopol (← 1940−51 →) Miączyn Mieniany (1877−1954) Miętkie (do 1954) Mircze (do 1936 i od 1973) Mołodiatycze (do 1954) Moniatycze (do 1954) Ornatowice (do 1868) Poturzyn ← 1940–44 → Strzelce (do 1877) Strzyżów (do 1877) Tarnoszyn (← 1940–45 →) Telatyn ← 1940–44 → Trzeszczany (od 1973) Uchanie (od 1925) Waręż (← 1940−51^[C]) Werbkowice
Gromady (1954−72)	Białopole (1954−72) Chłopiatyn (1954−61) Czerniczyn (1954−72) Dołhobyczów (1954−72) Drohiczany (1954−59) Dubienka (1954−72) Dziekanów (1954−72) Gdeszyn (1954−61) Gozdów (1954−68) Grabowiec (1954−72) Horodło (1954−72) Horyszów (1954−61) Hostynne (1954−72) Hulcze (1954−72) Jarosławiec (1954−61) Kopyłów (1954−61) Kozodawy (1954−59) Kryłów (1954−72) Małków (1956−59) Matcze (1954−59) Miączyn (1954−72) Miętkie (1954−61) Mircze (1954−72) Modryń (1954−59) Mojsławice (1954−59) Mołodiatycze (1954−68) Mołożów (1956−61) Moniatycze (1954−72) Nieledew (1954−68) Oszczów (1954−59) Raciborowice (1954−61) Rogatka (1954−59) Siedliszcze (1954−61) Skomorochy Małe (1954−68) Skryhiczyn (1954−61) Stara Wieś (1962−72) Stefankowice (1954−68) Strzyżów (1954−72) Szychowice (1954−56) Szystowice (1954−59) Ślipcze (1954−61) Świdniki (1954−61) Teptiuków (1954−61) Teratyn (1954−68) Terebiniec (1954−59) Trzeszczany (1954−61) Trzeszczany (1969−72) Tuczapy (1954−56) Tuczępy (1954−59) Turkowice (1954−72) Uchanie (1954−72) Werbkowice (1954−72) Wiszniów (1954−61) Zawalów (1954−59) Zosin (1954−59) Żniatyn (1954−59)