Nowa Praga

Nowa Praga

Osiedle Warszawy
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miasto	Warszawa
Dzielnica	Praga-Północ
Położenie na mapie dzielnicy

Dom Ksawerego Konopackiego, właściciela Nowej Pragi - rycina z "Tygodnika Ilustrowanego", 26 stycznia 1867

Dworzec Petersburski przy ul. Wileńskiej, przed 1916

Budynki mieszkalne na Nowej Pradze, rejon dawnego bazaru Pachulskiego

Dawna remiza tramwajowa z 1921 r. przy ul. Inżynierskiej

Skład Towarzystwa Akcyjnego A.Wróblewski z 1883 r.

Nowa Praga – historyczna część Pragi (dzielnicy Warszawy) leżąca na północny wschód od Starej Pragi i oddzielona od niej linią kolei petersburskiej, zabudowywana od II połowy XIX w.

Nazwę tę przyjął obszar MSI w dzielnicy Praga-Północ.

Położenie

Historyczną Nową Pragę stanowi obszar położony na wschód od ulicy Targowej i Jagiellońskiej oraz na północ od Dworca Wileńskiego i prowadzącej do niego linii Kolei Warszawsko-Petersburskiej.

Obszar MSI ma nieco większy zasięg niż historyczna Nowa Praga - obejmuje on także Ogród zoologiczny oraz Park Praski. W rejonie obecnego ZOO i parku znajdowało się dawniej centrum całej Pragi i określenie ich nazwą Nowa Praga jest nieco mylące, tym bardziej, że część ZOO leży już na terenie dawnego Golędzinowa.

Według MSI granice Nowej Pragi wyznacza:

• rzeka Wisła od zachodu,
• al. „Solidarności” od południa,
• linia kolejowa Warszawa Gdańska – Olszynka Grochowska – Legionowo od północy i wschodu.

Nazwa

Większą część Nowej Pragi włączono do Warszawy w 1891, nazywając je tak, by odróżnić je od starszej części, leżącej bardziej na południe - Starej Pragi.

Historia

W XVII w. w zachodniej części obecnego obszaru MSI Nowa Praga znajdowało się centrum miasta Praga – przy ul. Ratuszowej wznosił się zarówno ratusz praski oraz kaplica Matki Boskiej Loretańskiej z 1643 wraz z barokowym kościołem i klasztorem bernardynów. Zabudowania te zostały zniszczone podczas Potopu szwedzkiego, rzezi Pragi i ostatecznie w 1811 roku podczas wojen napoleońskich i, z wyjątkiem kaplicy, nie zachowały się do czasów współczesnych. W związku z budową w 1 poł. XIX wieku Fortu Śliwickiego na Golędzinowie ograniczono tu wznoszenie zabudowań murowanych, w związku z czym mogły powstawać tu jedynie budynki o znaczeniu militarnym (zabudowania koszarowe i magazynowe) i drewniane niskie domy mieszkalne.

Od 2 połowy XIX w., po wybudowaniu Mostu Kierbedzia i linii kolejowych wartość terenów na Pradze znacznie wzrosła - stały się one lepiej skomunikowane zarówno z centrum Warszawy, jak i koleją z innymi miastami.

W trójkącie wyznaczonym obecnymi ulicami 11 Listopada – al. „Solidarności” i nasypem torów kolejowych do Olszynki Grochowskiej, właściciel tych terenów Ksawery Konopacki rozpoczął parcelację terenu pod budowę domów i kamienic czynszowych. Powstawały tu też liczne zakłady przemysłowe, w tym olbrzymia Warszawska Fabryka Stali przy ul. Stalowej, jedna z największych w ówczesnym Cesarstwie Rosyjskim.

Jeszcze do II wojny światowej znaczną część terenów Nowej Pragi na północ i zachód od ul. 11 Listopada oraz na wschód od ul. Szwedzkiej zajmowało wojsko. Istniała tu m.in. jedna z czterech strategicznych zbrojowni wojskowych - Zbrojownia nr 2. W okresie międzywojennym na terenach bliżej Wisły, opuszczonych przez carskie wojsko, utworzono Ogród Zoologiczny i Park Praski z teatrem letnim przy Ratuszowej.

W latach 1944-1956 w rejonie ulic 11 Listopada i Namysłowskiej funkcjonowało Więzienie karno-śledcze nr III (tzw. Toledo) - jeden z najcięższych aresztów śledczych NKWD i Urzędu Bezpieczeństwa, do którego trafiali uczestnicy zbrojnego podziemia niepodległościowego, żołnierze Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych i członkowie konspiracyjnych organizacji młodzieżowych.

Po wojnie na Nowej Pradze powstawały kolejno osiedla:

• Praga I inaczej ZOR (Targowa − Ratuszowa − Jagiellońska − Cyryla i Metodego), projekt Helena i Szymon Syrkusowie, wzniesione w latach 1948−1952,
• Praga II (centrum na pl. Hallera, Szanajcy – Namysłowska – Ratuszowa – Jagiellońska), projekt arch. J. Gieysztor i J. Kumelowski, wzniesione w latach 1953-1959,
• Praga III (przy rondzie Starzyńskiego), projekt arch. J. Czyż, J. Furman, L. Robaczyński, A. Skopiński (realizacja około 1964).

Zabytki

Znaczna część obszaru Nowej Pragi objęta jest ochroną konserwatora zabytków. Do rejestru zabytków wpisanych jest 11 obiektów, 2 zespoły budowlane, zespół koszarowy przy ul. 11 Listopada, 2 zespoły przemysłowe oraz układ urbanistyczny ul. Małej. W gminnej ewidencji zabytków figuruje ponad 150 obiektów z obszaru Nowej Pragi.

W 2008 stołeczny konserwator zabytków Ewa Nekanda-Trepka zaproponowała, by Nową Pragę objąć ochroną w formie parku kulturowego.

Obecnie trwa opracowanie projektów planów miejscowych obejmujących obszar Nowej Pragi.

Ważniejsze obiekty

• Ogród Zoologiczny w Warszawie
• Park Praski
• Prawosławna katedra metropolitalna Świętej Równej Apostołom Marii Magdaleny
• Kościół Najświętszej Matki Bożej Loretańskiej
• Budynek Dyrekcji Kolei Państwowych w Warszawie
• Instytut Tele- i Radiotechniczny
• Cmentarz Choleryczny