Język albański: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m Robot dodał kaa:Alban tili |
replaced: DisambigR → inne znaczenia przy użyciu AWB |
||
Linia 14: | Linia 14: | ||
| wikisłownik = Język albański |
| wikisłownik = Język albański |
||
}} |
}} |
||
{{ |
{{inne znaczenia|współczesnego języka, używanego w Albanii|[[język albański (Kaukaz)]]}} |
||
[[Plik:Dialects of the Albanian Language.png|thumb|left|240px|Mapa dialektów albańskich]] |
[[Plik:Dialects of the Albanian Language.png|thumb|left|240px|Mapa dialektów albańskich]] |
||
'''Język albański''' – [[język (mowa)|język]] [[języki indoeuropejskie|indoeuropejski]] z grupy [[Języki satem|satem]], którym posługuje się ok. 6,2 mln [[Albańczycy|Albańczyków]] zamieszkujących [[Albania|Albanię]] (3,6 mln), [[Kosowo]] (1,7 mln), [[Macedonia|Macedonię]] (450 tys.), a także [[Włochy]] ([[Arboresze]]) i [[Grecja|Grecję]] ([[Arwanici]]). W Albanii, Kosowie i Macedonii posiada on status [[język urzędowy|języka urzędowego]]. |
'''Język albański''' – [[język (mowa)|język]] [[języki indoeuropejskie|indoeuropejski]] z grupy [[Języki satem|satem]], którym posługuje się ok. 6,2 mln [[Albańczycy|Albańczyków]] zamieszkujących [[Albania|Albanię]] (3,6 mln), [[Kosowo]] (1,7 mln), [[Macedonia|Macedonię]] (450 tys.), a także [[Włochy]] ([[Arboresze]]) i [[Grecja|Grecję]] ([[Arwanici]]). W Albanii, Kosowie i Macedonii posiada on status [[język urzędowy|języka urzędowego]]. |
Wersja z 12:04, 22 sty 2013
Klasyfikacja genetyczna | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
{{{klasyfikacja}}} | |||||||
Status oficjalny | |||||||
Organ regulujący | Akademia Nauk Albanii | ||||||
Kody języka | |||||||
ISO 639-1 | sq | ||||||
ISO 639-2 | sqi | ||||||
ISO 639-3 | sqi | ||||||
ISO 639-5 | sqj | ||||||
IETF | sq | ||||||
Glottolog | alba1267 | ||||||
Ethnologue | sqi | ||||||
GOST 7.75–97 | алб 030 | ||||||
WALS | alb | ||||||
SIL | ALS/ALN/AAE/AAT | ||||||
W Wikipedii | |||||||
| |||||||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Język albański – język indoeuropejski z grupy satem, którym posługuje się ok. 6,2 mln Albańczyków zamieszkujących Albanię (3,6 mln), Kosowo (1,7 mln), Macedonię (450 tys.), a także Włochy (Arboresze) i Grecję (Arwanici). W Albanii, Kosowie i Macedonii posiada on status języka urzędowego.
Istnieją dwie odmiany terytorialne języka, istotnie odmienne fonologicznie, gramatycznie i leksykalnie: dialekt gegijski (alb. gegë) na północy Albanii, w Kosowie i Macedonii (znacznie się różniące) oraz toskijski (alb. toskë) na południu Albanii, we Włoszech i Grecji. Granicę między nimi tworzy rzeka Shkumbin oraz 41° równoleżnik; jest to również granica kulturowa. Norma literacka języka, nauczana w szkołach w Albanii, jest oparta głównie na dialekcie toskijskim.
Historia
Początki języka sięgają VII-VIII w. n.e. Jest on prawdopodobnie spokrewniony z językami iliryjskim i mesapijskim, które występowały również nad Adriatykiem lub z trako-dackimi. Tę drugą możliwość potwierdzają między innymi pewne podobieństwa z językiem rumuńskim (około 50 słów[1]), który wg jednej z hipotez ukształtował się na trako-dackim substracie językowym, a także liczne podobieństwa pomiędzy słownictwem albańskim i trako-dackim[potrzebny przypis].
Najstarszy zapis w tym języku to formuła chrztu, zapisana przez biskupa Pala Engjëlliego w 1462 roku.
Współczesny język literacki istnieje od XIX w. Od 1908 do zapisu używa się alfabetu łacińskiego, wcześniej używano alfabetu greckiego, cyrylicy i pisma arabskiego.
Wymowa
Alfabet języka albańskiego zawiera 36 znaków: a, b, c, ç, d, dh, e, ë, f, g, gj, h, i, j, k, l, ll, m, n, nj, o, p, q, r, rr, s, sh, t, th, u, v, x, xh, y, z, zh.
Litera | IPA | Opis | Przykład |
---|---|---|---|
c | [ʦ] | jak c w car | cigarja (papieros) |
ç | [ʧ] | jak cz w czeski | çasti (chwila) |
dh | [ð] | jak th w ang. this dźwięczne | dhoma (pokój) |
ë | [œ]/[ə] | akcentowane: jak ö w niem. möchte; nieakcentowane: (ə) (szwa), w wygłosie (na końcu słowa) często ledwo słyszalne |
hëna (księżyc) |
gj | [ɟ] | podobne jak dj w Nadia bądź krótkie dź | gjithë (wszystko) |
ll | [ɫ] | jak ł sceniczne (kresowe) w łatwo | fillimi (początek) |
nj | [ɲ] | jak ń w sanie | njoh (znać) |
q | [c] | palatalne (zmiękczone) t lub słabe cz (trochę słabsze niż ç) podobnie jak t w pl. sympatia wymowa alternatywna: ć lub kj, tylnojęzykowe (przede wszystkim w Macedonii) |
qeni (pies) |
r | [ɾ] | słabe r wymówione końcówką języka | tre (trzy) |
rr | [r] | wibrujące r wymówione zaokrągloną końcówką języka jak w barrakuda | rruga (ulica) |
sh | [ʃ] | jak sz | shkolla (szkoła) |
th | [θ] | jak th bezdźwięczne w ang. think | thika (nóż) |
x | [ʣ] | dz, | lexoj (czytać) |
xh | [ʤ] | jak dż w pl. dżungla | xhaba (tani) |
y | [y] | jak ü jak w niem. grün | pylli (las) |
zh | [ʒ] | ż, jak żurnal | zhurmi (hałas) |
- ↑ Alexandru Cihac Słownik Etymologiczny z połowy XIX wieku; dla zwolenników trako-dackiego pochodzenia języka rumuńskiego podobieństwo z j. albańskim jest koronnym argumentem, nikt nie udowodnił, że te 50 słów ma tracko-dackie pochodzenie
Bibliografia
- Jeziorski Marek, Wiśniewski Jerzy, Słownik minimum albańsko‑polski i polsko‑albański, Warszawa 1992.
- Mindak Jolanta, Sawicka Irena, Zarys gramatyki języka albańskiego, Warszawa 1993.
- Saneja Mazllum, Wójcik Alina, Mini rozmówki albańskie, Warszawa 1992.
- Sawicka Irena, Charakterystyka fonetyki albańskiej; [w:] Albanistyka polska, red. I. Sawicka, Toruń 2007, s.183-195.