Język albański

Gjuha shqipe

Klasyfikacja genetyczna
{{{klasyfikacja}}}
Status oficjalny
Organ regulujący	Akademia Nauk Albanii
Kody języka
ISO 639-1	sq
ISO 639-2	sqi
ISO 639-3	sqi
ISO 639-5	sqj
IETF	sq
Glottolog	alba1267
Ethnologue	sqi
GOST 7.75–97	алб 030
WALS	alb
SIL	ALS/ALN/AAE/AAT
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku albańskim Słownik języka albańskiego w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

{{Język infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | iso3 = | klasyfikacja = Nieznane pola: "rodzina", "język", "przymiotnik2", "rodzaj", "kraj, region1", "agencja", "kraj, region2", "przymiotnik", "kolor", "liczba" oraz "pozycja".

Mapa dialektów albańskich

Język albański (alb. Gjuha shqipe) – język indoeuropejski z grupy satem, którym posługuje się ok. 6,2 mln Albańczyków zamieszkujących Albanię (3,6 mln), Kosowo (1,7 mln), Macedonię (450 tys.), a także Włochy (Arboresze) i Grecję (Arwanici). W Albanii, Kosowie i Macedonii posiada on status języka urzędowego.

Istnieją dwie odmiany terytorialne języka, istotnie odmienne fonologicznie, gramatycznie i leksykalnie: dialekt gegijski (alb. gegë) na północy Albanii, w Kosowie i Macedonii (znacznie się różniące) oraz toskijski (alb. toskë) na południu Albanii, we Włoszech i Grecji. Granicę między nimi tworzy rzeka Shkumbin oraz 41° równoleżnik; jest to również granica kulturowa. Norma literacka języka, nauczana w szkołach w Albanii, jest oparta głównie na dialekcie toskijskim.

Historia

Początki języka sięgają VII-VIII w. n.e. Jest on prawdopodobnie spokrewniony z językami iliryjskim i mesapijskim, które występowały również nad Adriatykiem lub z trako-dackimi. Tę drugą możliwość potwierdzają między innymi pewne podobieństwa z językiem rumuńskim (około 50 słów), który wg jednej z hipotez ukształtował się na trako-dackim substracie językowym, a także liczne podobieństwa pomiędzy słownictwem albańskim i trako-dackim.

Najstarszy zapis w tym języku to formuła chrztu, zapisana przez biskupa Pala Engjëlliego w 1462 roku.

Współczesny język literacki istnieje od XIX w. Od 1908 do zapisu używa się alfabetu łacińskiego, wcześniej używano alfabetu greckiego, cyrylicy i pisma arabskiego.

Wymowa

Alfabet języka albańskiego zawiera 36 znaków: a, b, c, ç, d, dh, e, ë, f, g, gj, h, i, j, k, l, ll, m, n, nj, o, p, q, r, rr, s, sh, t, th, u, v, x, xh, y, z, zh.

Litera	IPA	Opis	Przykład
c	[ʦ]	jak c w car	cigarja (papieros)
ç	[ʧ]	jak cz w czeski	çasti (chwila)
dh	[ð]	jak th w ang. this dźwięczne	dhoma (pokój)
ë	[œ]/[ə]	akcentowane: jak ö w niem. möchte; nieakcentowane: (ə) (szwa), w wygłosie (na końcu słowa) często ledwo słyszalne	hëna (księżyc)
gj	[ɟ]	podobne jak dj w Nadia bądź krótkie dź	gjithë (wszystko)
ll	[ɫ]	miękie l (jak w języku rosyjskim)	fillimi (początek)
nj	[ɲ]	jak ń w sanie	njoh (znać)
q	[c]	palatalne (zmiękczone) t lub słabe cz (trochę słabsze niż ç) podobnie jak t w pl. sympatia wymowa alternatywna: ć lub kj, tylnojęzykowe (przede wszystkim w Macedonii)	qeni (pies)
r	[ɾ]	słabe r wymówione końcówką języka	tre (trzy)
rr	[r]	wibrujące r wymówione zaokrągloną końcówką języka jak w barrakuda	rruga (ulica)
sh	[ʃ]	jak sz	shkolla (szkoła)
th	[θ]	jak th bezdźwięczne w ang. think	thika (nóż)
x	[ʣ]	dz,	lexoj (czytać)
xh	[ʤ]	jak dż w pl. dżungla	xhaba (tani)
y	[y]	jak ü jak w niem. grün	pylli (las)
zh	[ʒ]	ż, jak żurnal	zhurmi (hałas)

Bibliografia

• Jeziorski Marek, Wiśniewski Jerzy, Słownik minimum albańsko‑polski i polsko‑albański, Warszawa 1992.
• Mindak Jolanta, Sawicka Irena, Zarys gramatyki języka albańskiego, Warszawa 1993.
• Saneja Mazllum, Wójcik Alina, Mini rozmówki albańskie, Warszawa 1992.
• Sawicka Irena, Charakterystyka fonetyki albańskiej; [w:] Albanistyka polska, red. I. Sawicka, Toruń 2007, s.183-195.

Zobacz też

• język albański (Kaukaz)