Związek Walki Młodych

Grób założycieli i organizatorów ZWM na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Związek Walki Młodych (ZWM) – polska komunistyczna organizacja młodzieżowa, utworzona w podziemiu, pomiędzy styczniem a sierpniem 1943 roku przez byłych członków Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej, OMS "Życie" oraz Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej "Spartakus" z inicjatywy Hanny Szapiro-Sawickiej. ZWM stanowił młodzieżową przybudówkę Polskiej Partii Robotniczej, realizującą priorytety radzieckiej racji stanu – jej podporządkował swoją taktykę propagandową i realizowane akcje, w tym akcje zbrojne. We wrześniu 1943 roku Zarząd Główny ZWM wydał swoją Deklarację programową, w której określił podstawowe cele działalności Związku. Związek Walki Młodych rozwiązany został 21 lipca 1948 roku, wchodząc w skład nowo założonego Związku Młodzieży Polskiej.

Program Związku

W deklaracji programowej z września 1943 roku określono podstawowe cele nowo powstałej organizacji.

W preambule Deklaracji zapisano między innymi: Szablon:CytatD

Następnie wymieniono podstawowe cele organizacji:

• 1.Prawo wyborcze, tak bierne jak i czynne, powinno przysługiwać wszystkim osobom, które ukończyły 18 rok życia.
• 2.Czas pracy młodzieży należy ograniczyć do 6 godzin na dobę przy zapewnieniu równej płacy za równą pracę.
• 3.Wyzwoloną ziemię należy oddać ludowi polskiemu w szczególności młodzieży wiejskiej.
• 4.Należy stworzyć powszechne i bezpłatne szkolnictwo w tym średnie i wyższe.
• 5.Konieczny jest rozwój i udostępnienie na rzecz młodzieży instytucji zajmujących się ochroną zdrowia oraz obiektów kultury i rozrywki.

Działalność w czasie okupacji

Obszar działalności

W okresie okupacji niemieckiej ZWM działał głównie w Warszawie i jej okolicach. Na mniejszą skalę działał także na terenach pozostałej części okupowanego województwa Warszawskiego, oraz Kieleckiego i Lubelskiego. Organizacja ta była politycznie i ideowo powiązana z Polską Partią Robotniczą. Ściśle współpracowała także z Armią Ludową.

Akcje zbrojne

Tablica upamiętniająca zamachy na Cafe Club dokonane przez Romana Boguckiego i Mirosława Krajewskiego na budynku przy ul. Nowy Świat 15 w Warszawie.

Działalność Związku polegała w tym czasie głównie na dokonywaniu akcji bojowych i dywersyjnych na liniach komunikacyjnych. ZWM najbardziej jest jednak znany z akcji kontrterrorystycznych przeciwko Niemcom (m.in. dwa zamachy na Café Club i "Bar Podlaski" w Warszawie). Jedną z pierwszych akcji Związku było spalenie niemieckiego baraku wojskowego przy ul. Czerniakowskiej w Warszawie. Operacja, dowodzona przez Tadeusza Olszewskiego, była wspierana przez dwóch członków AK – przyjaciół Olszewskiego, którzy ubezpieczali akcję. W ramach akcji odwetowych ZWM przeprowadził także zamachy na niemiecką restaurację Mitropa oraz na redakcję znanej gadzinówki – Nowego Kuriera Warszawskiego. Oddział Związku – batalion im. Czwartaków – uczestniczył w powstaniu warszawskim między innymi w walkach w rejonie placu Zamkowego, ulicy Hożej oraz na Woli i Kole.

Akcje zbrojne ZWM tak ocenił prof Tomasz Strzembosz: "Wszystkie trzy dotychczasowe serie: z 24 października 1942 r., z 17 stycznia 1943 r. i seria lipcowa, stały się próbą praktycznej realizacji zasady odpowiedzialności zbiorowej wszystkich Niemców za to, co działo się w okupowanej Warszawie, próbą odpowiedzenia tą samą bronią, jaką stosowali Niemcy od początku okupacji. Była to strategia walki konspiracyjnej zupełnie uzasadniona, choć zasadniczo odmienna od strategii realizowanej przez komórki kierującej akcją dywersyjno-bojową AK, która uderzając najczęściej w wybranych przedstawicieli aparatu okupacyjnego (zwłaszcza policji i administracji cywilnej), usiłowała oddziaływać w ten sposób na postawę aparatu, aby stworzyć lub poszerzyć szczelinę pomiędzy policją i aparatem cywilnym a Wehrmachtem."

Czynniki podziemne związane z rządem RP na uchodźstwie oceniły powyższą taktykę walki jako "bezwzględną i zbrodniczą". Wystąpienia zbrojne, których efektem było pozbawianie życia kilku lub kilkunastu przypadkowo trafionych Niemców prowokowały bowiem masowe represje wśród Polaków. Metoda prowokowania niemieckich środków odwetowych miała mieć charakter celowy - w ten sposób mało liczne w porównaniu do AK organizacje zbrojne związane z PPR "w stanie ogólnego chaosu, anarchii, (...) w nastroju ślepej żądzy odwetu i rozpaczy" wśród ludności polskiej, mogły łatwiej "wypłynąć na wierzch".

Działalność propagandowa

ZWM prowadził również działalność propagandową zwróconą przeciwko okupantowi niemieckiemu, a także polskim czynnikom podziemnym związanym z rządem RP na uchodźstwie. Zadania propagandowe ZWM realizował przede wszystkim poprzez wydawanie własnego konspiracyjnego pisma pt. "Walka Młodych", drukowanie i rozpowszechnianie ulotek oraz organizowanie przymusowych wieców w lokalach zamkniętych (m.in. w Gimnazjum Górskiego oraz w zakładzie "Gołębiewski i Synowie" w Warszawie w grudniu 1943 r.) Związek prowadził także działalność w zakresie małego sabotażu umieszczając na murach czy chodnikach napisy o treści patriotycznej i antyhitlerowskiej oraz kreśląc rysunki i karykatury ośmieszające okupanta.

Kierownictwo Związku

Tablica upamiętniająca śmierć Hanki Sawickiej,Jana Strzeszewskiego i Tadeusza Olszewskiego na kamienicy przy ul. Mostowej 2 w Warszawie

Kolejnymi Przewodniczącymi Związku byli: Hanka Sawicka, Janek Krasicki oraz Zofia Jaworska. Pierwszym dowódcą oddziałów bojowych był Tadeusz Olszewski pseud. Zawisza. Wcześniej był on komendantem Gwardii Ludowej w Bródnie, zginął 18 marca 1943 roku. Po jego śmierci funkcję dowódcy objął na krótko Tadeusz Domański pseud. Tadek jednakże został on aresztowany przez Niemców w maju 1943 roku. Od tego momentu dowództwo przejął Mirosław Krajewski pseud. Pietrek. Wszyscy oni z wyjątkiem Jaworskiej zginęli w walce z okupantem.

Działalność powojenna

Bolesław Bierut na Krajowym Zlocie ZWM, 21 - 22 VII 1946 r.

Pomnik ZWM na Cytadeli w Poznaniu

Pomnik poświęcony 35 leciu powstania ZWM w Kutnie

Po wojnie ZWM współuczestniczył w tworzeniu i obronie systemu "władzy ludowej" – m.in. bojówki ZWM brały udział w tłumieniu młodzieżowych demonstracji antykomunistycznych w grudniu 1945 r. w Łodzi oraz w kwietniu 1946 r. w Szczecinie i napadach na chłopów w związku z przymusowym ściąganiem kontyngentów. Członkowie ZWM byli w tych okolicznościach częstym obiektem ataków podziemia antykomunistycznego. Między innymi siedmiu członków tej organizacji, którzy powracali z pochodu 1-majowego, zostało w okolicach Lubartowa zastrzelonych przez oddział WiNu pod dowództwem Zdzisława Brońskiego pseud. Uskok.

Jeszcze w końcowym okresie wojny Związek rozpoczął działania mające na celu zasiedlenie i odbudowę tzw. "Ziem Odzyskanych". Jego członkowie tworzyli specjalne grupy osiedleńcze, które pomagały między innymi w organizacji władz oraz punktów informacyjnych czy żywnościowych. Zachęcano także zamieszkałą w Polsce centralnej młodzież do wyjazdu i osiedlenia się na zachodzie.

Związek agitował także za nową władzą prowadząc działalność indoktrynacyjną oraz walkę ideologiczną – m.in. poprzez atakowanie tych profesorów uniwersyteckich, którzy nie chcieli służyć komunistycznej władzy oraz poprzez donosy jak i przez zmuszanie do publicznej samokrytyki. Agitacyjna działalność Związku uwidoczniła się zwłaszcza podczas kampanii wyborczej przed Referendum ludowym w 1946 oraz przed Wyborami do Sejmu Ustawodawczego z 1947 roku.

ZWM współkształtował również komunistyczny aparat państwowy. Członków organizacji kierowano między innymi do Rad Narodowych wszystkich szczebli. Szacuje się, iż od 15 do 20 procent byłych członków zasiliło Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, Milicję Obywatelską oraz Ludowe Wojsko Polskie w tym ponad 20 tys. członków ZWM-u wstąpiło w szeregi Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej co stanowiło blisko 15% jej składu.

Pojawiają się również opinie, iż "ZetWueMowcy" aktywnie uczestniczyli w likwidacji, związanego z rządem RP na uchodźstwie, powojennego, antykomunistycznego podziemia. Jednakże prof. A. Paczkowski zauważa, iż Związku Walki Młodych "nie należy ściśle wiązać ze zbrodniami powojennego aparatu przemocy".

Znaczący był udział jego członków w odbudowie gospodarki ze zniszczeń wojennych i przemianach społeczno-gospodarczych. Uczestniczyli oni między innymi w przeprowadzeniu Reformy rolnej zapowiedzianej przez Manifest PKWN. Działalność ta rozpoczęła się już w 1944 i polegała na tworzeniu brygad parcelacyjnych, które rozdzielały odebrane grunty pomiędzy miejscową ludność wiejską. Brygady te były często obiektem ataków ze strony antykomunistycznego podziemia, które pociągały za sobą ofiary także wśród ZetWueMowców. W 1948 roku ZWM został rozwiązany, współtworząc Związek Młodzieży Polskiej.

Po wojnie organem prasowym Związku pozostawała "Walka Młodych". Wraz z rozrostem organizacji powstał kolejny periodyk pt. "Poradnik Oświatowy".

Liczba członków

W okresie okupacji liczba członków Związku nie była wielka, osiągając w lipcu 1944 roku około 600. Gwałtowny przyrost nastąpił w końcowym okresie wojny oraz tuż po jej zakończeniu. W grudniu 1945 członków było już 110 000, zaś w dniu rozwiązania Związku, w lipcu 1948 roku, (wg różnych szacunków) od 260-336 tys..