Przejdź do zawartości

Mord pod Borowem

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Mord pod Borowem
Państwo

Polska (okupowana przez III Rzeszę)

Miejsce

Borów, województwo lubelskie

Data

9 sierpnia 1943

Liczba zabitych

26–28 partyzantów oddziału Gwardii Ludowej im. Jana Kilińskiego i trzech chłopów

Liczba rannych

1 ranny partyzant

Typ ataku

zabójstwo przez rozstrzelanie

Sprawca

oddział Narodowych Sił Zbrojnych pod dowództwem Leonarda Zub-Zdanowicza

Położenie na mapie Polski w 1939
Mapa konturowa Polski w 1939, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Ziemia50°47′45″N 21°54′34″E/50,795833 21,909444
Oddział GL imienia Jana Kilińskiego w przeddzień mordu pod Borowem
Nekrolog i artykuł na temat mordu w gazecie GL – Gwardzista

Mord pod Borowem, określany też jako: wydarzenia pod Borowem[1][2][3][4][5][6][7][a]; również: akcja pod Borowem[13][14][15][16][17]; względnie: pacyfikacja[18] czy: likwidacja oddziału GL[19] – zbrodnia dokonana 9 sierpnia 1943 przez oddział NSZ[1][2][3]w okolicy wsi Borów, gdzie miało miejsce rozstrzelanie partyzantów oddziału Gwardii Ludowej zwabionych w zasadzkę oszukańczą propozycją współpracy[20]. Akcja spotkała się z potępieniem ze strony Komendy Głównej AK[21][22], oraz wywołała reperkusje międzynarodowe[23]. Oskarżenia o zatargi z radzieckimi i komunistycznymi partyzantami podniesione zostały przez Rosjan w rozmowach na najwyższym szczeblu państwowym – przez Mołotowa wobec Cordell Hulla i Edena w czasie konferencji w Moskwie w październiku 1943, a następnie – w dwa miesiące później – w grudniu tego roku przez Stalina wobec Churchilla i Roosevelta w Teheranie[24][b]. Gen. Tadeusz „Bór” Komorowski i rząd emigracyjny – tłumaczyli się z tego Churchillowi[23].

Geneza zbrodni

[edytuj | edytuj kod]

Oddział NSZ[1][2][3] z Borowa, w sierpniu 1943 roku liczył wg różnych źródeł, od 20 do 70 członków[26]. Oddział GL im. Jana Kilińskiego, rozbity pod Borowem, utworzony został 14 lipca 1943 z części oddziału Władysława Skrzypka[27] oraz niewielkich tzw. „dzikich” oddziałów, uznawanych przez Narodowe Siły Zbrojne i Armię Krajową za wrogów niepodległego państwa polskiego[28]. Przydzielono do niego jako wzmocnienie 3 partyzantów z byłego oddziału Antoniego Palenia ps. „Jastrząb”. W tym samym czasie „Jastrząb” został przeniesiony do pracy w sztabie okręgu V i pełnił zarazem funkcję komendanta GL na powiat Kraśnik[27].

NSZ uznawały Gwardię Ludową za agenturę sowiecką i dlatego ją zwalczały. Analogiczne stanowisko w kwestii GL zajmowała AK, jednakże starała się ona powstrzymać od akcji zbrojnych przeciwko rodzimej partyzantce komunistycznej, gdyż „daje to podstawę propagandzie sowieckiej nazywania tych band szumnymi i patriotycznymi i przedstawiania mordowania Polaków przez Polaków w porozumieniu z Niemcami przeciw Sowietom (...). Szkodzi sprawie polskiej”[29][30][31][32]. GL z kolei uznawała NSZ za faszystów[33].

Dokonanie mordu poprzedziła cała sekwencja wzajemnych zabójstw członków obydwu organizacji. Najwcześniej bo już 7 stycznia 1943 r. ludzie z NSZ zamordowali w Drzewicy, powiat Opoczno 6 członków PPR-GL, m. in Antoniego Węgorzewskiego ps. „Las” i Piotra Białka ps. „Kuropatwa”. W związku z tą zbrodnią oddział partyzancki GL pod dowództwem Józefa Rogulskiego „Wilka” i grupa „Lwy” dowodzona przez Juliana Kaniewskiego 22 stycznia w odwecie zabiła kilku członków NSZ, wśród nich dyrektora fabryki Gerlach Augusta Kobylańskiego[23]. W połowie czerwca 1943 w Rzeczycy Ziemiańskiej radziecki oddział partyzancki zabił siedmiu członków NSZ[28]. W nocy z 22 na 23 lipca 1943 r. oddział NSZ „Sosny”, pod dowództwem Huberta Jury „Toma” (agenta radomskiego Gestapo, późniejszego oficera do zadań specjalnych w Brygadzie Świętokrzyskiej NSZ-ONR), w gajówce Puszcza koło wsi Stefanów (na terenie Lasów Przysuskich) zamordował siedmiu partyzantów GL z oddziału im. Ludwika Waryńskiego, pod dowództwem Stanisława Wiktorowicza „Stacha”. NSZ-owcy podali się za oddział GL z Lubelszczyzny, poszukujący kontaktu z innymi oddziałami GL. Tylko jednemu gwardziście udało się zbiec. Pod koniec lipca 1943 r. ten sam oddział, pod dowództwem „Toma”, w Kępie Niemojewskiej nad Pilicą, znienacka zaatakował oddział GL im. Władysława Kononowicza. Poległ dowódca oddziału Henryk Szostak ps. „Rycerz” i 9 gwardzistów. Uratował się jedynie sierżant Stefan Konopka. NSZ-owcy przedstawili się jako oddział Batalionów Chłopskich[23].

6 sierpnia 1943 liczący 30 żołnierzy i nie mający doświadczenia bojowego oddział GL im. Kilińskiego znalazł się w okolicach objętej wpływami NSZ wsi Borów[34], gdzie miał oczekiwać na zrzut broni[35]. Nie ma jednak żadnego potwierdzenia źródłowego, by taki zrzut miał mieć miejsce. W tamtym czasie i na tamtym obszarze żadnych zrzutów nie było. W tych dniach miało jedynie miejsce przekazanie broni, ale w lasach lipskich, około 20 km od Borowa[36]. Informacje o radzieckich zrzutach broni dla GL pochodziły z treści depesz radiowych nadawanych z Moskwy, w odpowiedzi na które PPR wytypowała kilka dogodnych miejsc zrzutu (m.in. koło Wyszkowa, w Kraśnickim i innych) w związku z czym partyzanci zabezpieczali miejsca zrzutu, przygotowywali ogniska sygnalizacyjne itp. Zrzuty te jednak nie nastąpiły, jak tłumaczył Georgi Dimitrow „z przyczyn od nas niezależnych”[37]. Swój pobyt gwardziści rozpoczęli od kradzieży kur okolicznym chłopom oraz dokonali gwałtu na żonie miejscowego leśniczego[36]. Podczas kwaterowania ustalono, że w bardzo bliskim sąsiedztwie partyzantów GL stacjonuje nieznany oddział partyzancki. Kilku partyzantów udało się do tego oddziału, aby nawiązać współpracę w walce z Niemcami. Podczas pobytu gwardzistów – jak się później okazało w NSZ-owskim oddziale – do oddziału GL w tym czasie przybyło kilku członków z oddziału NSZ, którzy pierwotnie uczestniczyli w towarzyskiej rozmowie z gwardzistami przy wspólnym posiłku[38]. 8 sierpnia żołnierze NSZ na zorganizowanym spotkaniu pojmali dowództwo oddziału im. Kilińskiego, a następnie, 9 sierpnia pod wsią Borów oddział NSZ pod dowództwem rtm. Leonarda Zub-Zdanowicza ps. „Ząb”, cichociemnego i dezertera z szeregów AK[39], który przedstawił się jako szef Akcji Specjalnej NSZ do walki z „żydokomuną”[38] i Adama Godfingera (Henryka Figuro – Podhorskiego) ps. „Step”[35] rozbroił i wziął do niewoli pozostałych członków oddziału GL im. Jana Kilińskiego.

Jako pierwszego zastrzelono por. Skrzypka ps. „Słowik”[38], który odmówił składania zeznań, następnie NSZ-owcy wyprowadzali dwójkami rozbrojonych partyzantów GL i rozstrzeliwali ich w lesie. Ostatecznie zostało rozstrzelanych ok. 26-28 partyzantów Gwardii Ludowej. Uratowali się jedynie Adam Skóra ps. „Adaś”, Stanisław Pawłowski ps. „Kuropatwa”, Rosjanin Nikołaj Leszczenko ps. „Kola” i Stanisław Babieradzki ps. „Pokrzywa”.

10 sierpnia 1943 r. koło Trzydnika został ostrzelany przez Niemców Edward Gronczewski ps. „Przepiórka”, jadący do władz okręgowych PPR i GL z wieścią o dokonanym mordzie pod Borowem. W wyniku obustronnej strzelaniny Gronczewski został ranny w rękę, lecz zdołał się wycofać[27].

Według raportu Armii Krajowej przygotowanego przez jej okręg lubelski dla gen. Tadeusza „Bora” Komorowskiego „zostało ustalone, że wymordowania 26 ludzi oddziału partyzanckiego Armii Ludowej[40] dokonali dowódcy z oddziałów NSZ, wybijając upojonych alkoholem na przyjęciu”[26]. Niedługo po tym, jak w październiku 1943 r. pertraktacje z NSZ w sprawie włączenia ich do AK zakończyły się fiaskiem (oficjalnie z powodu wygórowanych wymagań i odmawiania ujawnienia nazwiska ich dowódcy) 18 listopada wydano oświadczenie „Bora”, że: „z ohydnym wymordowaniem” oddziału AL pod Borowem „oddziały Sił Zbrojnych w Kraju nie mają nic wspólnego”[41]. Ponadto 31 grudnia 1943 r. rząd polski złożył rządowi brytyjskiemu aide-mémoire mówiące o polskiej walce z Niemcami, protestujące przeciwko pomówieniu, jakoby AK występowała przeciwko komunistom czy walczyła z partyzantami sowieckimi[42].

Główny organizator i działacz ruchu oporu w Obwodzie Lubelskim GL Aleksander Szymański, wydał po tym mordzie odezwę, potępiającą sprawców i wyrażającą ubolewanie, że prysnęły nadzieje na porozumienie i wspólną walkę z Niemcami[43].

Potępienie tej zbrodni zmusiły kierownictwo NSZ do zróżnicowanych wyjaśnień. Lubelskie kierownictwo NSZ wydało ulotkę pt. „Prawda o Borowie”, w której usiłowano przekonać wszystkie konspiracyjne polityczne i wojskowe organizacje Lubelszczyzny, a szczególnie swoich szeregowych członków i sympatyków, że NSZ zlikwidowały oddział gwardzistów, ponieważ składał się on z sowieckich skoczków spadochronowych, Żydów i komunistów. Pod koniec 1943 r. w piśmie NSZ „Szaniec” pisano, że wymordowany oddział komunistyczny był dowodzony przez majora armii sowieckiej, oraz obrażał uczucia narodowe przyjmując imię polskiego bohatera narodowego Jana Kilińskiego[38]. Komunikat „Wielkiej Polski” z dnia 27 października 1943 r. donosił: „Pomiędzy Komuną a Narodowymi Siłami Zbrojnymi doszło już do walki. W starciu oddziału narodowego pod dowództwem kpt. Zęba z komunistami zginęło 30 osobników, w tym duża część Żydów. Na komunistach zdobyto większą ilość broni...”[44].

Ukazujące się w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wydawnictwa przedstawiały kilka szczegółów tych wydarzeń – m.in., że dla zatuszowania zbrodni rozstrzelano także 4 chłopców ze wsi Borów, którzy wcześniej przyszli w odwiedziny do gwardzistów[45] oraz wskazujących na ich pokrewieństwo z gwardzistami i odrąbywanie ofiarom głów i rąk toporami[46].

Rotmistrz Leonard Zub-Zdanowicz ps. „Ząb” w książce wydanej w Londynie w 1980 r. (Lesław Jurewicz, Zbrodnia, czy początek wojny domowej?) uznał, że jego rozkaz wymordowania 26 osobowego oddziału GL (i 4 chłopów) pod Borowem 9 sierpnia 1943 r. został wydany za „przejście na stronę nieprzyjaciela” i za to, że GL opowiadała się za linią Curzona, a więc „dążyła do oderwania terytorium państwa polskiego”. Tę samą motywację powtórzył w maju 1993 w tygodniku katolickim „Ład” Marek Chodakiewicz w artykule pod znamiennym tytułem Wypadek borowski: „Obowiązujące wówczas prawa Rzeczypospolitej Polskiej jednoznacznie usprawiedliwiają surowość wykazaną przez majora Leonard Zub-Zdanowicza pod Borowem, jak również wszystkie inne wypadki rozbicia oddziałów komunistycznych przez AK lub NSZ”[47]. Podobnego zdania jest historyk Grzegorz Motyka, który bazując na dokumentacji polskiej partyzantki nacjonalistycznej, doszedł do wniosku, iż partyzanci GL zostali rozstrzelani za „zdradę”, a nie z powodu rzekomego bandytyzmu[48].

Fakty historyczne jednak nie potwierdzają jego prawa do takich działań, jak wydawanie wyroków śmierci z powodów politycznych. Leonard Zub-Zdanowicz był jedynym cichociemnym, który odszedł z AK – pierwotnie miał przydział do organizacji dywersyjnej Armii Krajowej „Wachlarz” mającej za zadanie sabotaż łączności Niemców walczących na froncie wschodnim – i od 1 czerwca 1943 formalnie przyłączył się do NSZ. Po akcji scaleniowej NSZ z AK w marcu 1944 r., przeciwny jej Zub-Zdanowicz wstąpił do rozłamowej, niepodporządkowanej Polskiemu Państwu Podziemnemu części NSZ, zwanej w historiografii NSZ-ONR, i dołączył do Brygady Świętokrzyskiej. Narodowe Siły Zbrojne w momencie popełnienia tej zbrodni nie były formacją podległą Polskiemu Państwu Podziemnemu[49]. Z tego względu, próby prawnego uzasadniania jego działań pod Borowem są skazane na porażkę z bardzo prostej przyczyny – Leonard Zub-Zdanowicz, będąc dezerterem z AK, nie miał żadnego prawnego mandatu do jakichkolwiek działań w imieniu Wojska Polskiego czy Polskiego Państwa Podziemnego. Nie tylko nie miał prawa karać żołnierzy GL za zdradę stanu, ale w warunkach wojennych sam mógł zostać skazany za dezercję[50].

Według Ewy Dąbrowskiej, już od lipca 1943 r. datują się kontakty między Zub-Zdanowiczem a sierżantem Zygmuntem Dybowskim – komendantem posterunku policji granatowej w Gościeradowie. Mieli oni odbywać spotkania i wymieniać się informacjami na temat lewicowego ruchu oporu. Gestapo z Kraśnika miało w pierwszych dniach sierpnia 1943 r. przekazać Zub-Zdanowiczowi za pośrednictwem Dybowskiego broń maszynową, amunicję i granaty do likwidacji oddziału GL, a później wizytować miejsce mordu, sprawdzając prawdziwość meldunku „Zęba” o likwidacji GL[51].

Istnieje teoria, zgodnie z którą Stefan Skrzypek ps. „Słowik” wiedział, że udaje się na spotkanie nie z oddziałem AK, tylko z oddziałem NSZ bagatelizując niebezpieczeństwo. Możliwe też, że przed przejściem do GL (wstąpił w kwietniu 1943 wraz z kuzynem Władysławem Skrzypkiem, byłym członkiem AK[52]) „Słowik” należał nie do AK, tylko NSZ i został umieszczony w GL jako szpieg[53].

Epilog

[edytuj | edytuj kod]

Po fiasku rozmów PPR i Delegatury Rządu na Kraj i wydaniu przez Krajową Reprezentację Polityczną 15 sierpnia 1943 r. dokumentu programowego wykluczającego współdziałanie z PPR, mord pod Borowem i inne skrytobójcze likwidacje osób związanych z PPR, GL i lewym skrzydłem ludowców stały się jednym z czynników inicjujących pomysł powołania Krajowej Rady Narodowej[54][55].

W niecały rok po zdarzeniu i po przekształceniu Gwardii Ludowej w Armię Ludową, 15 lipca 1944 r. doszło do podpisania umowy o współpracy bojowej pomiędzy komendą AK powiatu kraśnickiego a przedstawicielami dowództwa okręgowego AL[56].

Po wojnie w miejscu zdarzenia został ustanowiony pomnik upamiętniający 28 ofiar, w tym dowódcę oddziału GL, ppor. Stefana Skrzypka[57].

W przeddzień 60 rocznicy mordu pod Borowem senator SLD Ryszard Jarzembowski w specjalnym oświadczeniu złożonym na 44 posiedzeniu Senatu RP w dniu 8 sierpnia 2003 r. zaapelował do ówczesnego Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej „o wyświetlenie całej prawdy o tym wydarzeniu” aby „pamięć o dawnych tragicznych wydarzeniach przyczyniła się do wyeliminowania z polskiego życia politycznego metod niegodnych demokratycznego państwa prawa” i stanowiła „przestrogę dla przyszłych pokoleń”[58]. W odpowiedzi prezes IPN Leon Kieres potępiając ten czyn przytoczył jednocześnie całą argumentacje jaką posługiwał się NSZ-ONR dla usprawiedliwienia mordu oraz zapewnił, że mord pod Borowem pozostaje w kwestii zainteresowania historyków IPN, a także obiecał – po zbadaniu sprawy – wszczęcie śledztwa w Oddziałowej Komisji Instytutu Pamięci Narodowej w Lublinie[59][60].

Stowarzyszenie „Weterani Lewicy” z Piotrkowa Trybunalskiego złożyło w 2009 zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa w sprawie zabójstwa 6 członków PPR i 3 żołnierzy GL w Drzewicy. Postępowanie umorzono „wobec braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa”[61][62].

Ofiary i ocaleni z pogromu[52][63][64]

[edytuj | edytuj kod]
Uroczystości w lesie pod Borowem, 2003 rok.
Oddział NSZ „Zęba” zamordował 26–28 partyzantów i trzech chłopów
  • ppor. Stefan Skrzypek ps. „Słowik” – dowódca oddziału (wg innych danych zastępca dowódcy), syn małorolnego chłopa z Łysakowa, przed wojną działacz ZMW „Wici” były sierżant WP i ZWZ/AK[65]
  • por. Wacław Dobosz ps. „Sęp” – stolarz, były członek KPP, pochodzący z powiatu Opole Lubelskie, zastępca dowódcy (wg innych danych dowódca kompanii, w skąd której wchodził oddział im. Kilińskiego)
  • Władysław Głuchowski – ps. „Stanis”, ur. w 1909 r. Pochodził z Poznańskiego. Działacz KPP, uczestnik wojny domowej w Hiszpanii, od wiosny 1943 r. partyzant oddziału GL, dowodzonego przez Władysława Skrzypka, działającego w południowej części Lubelszczyzny, a następnie oddziału im. J. Kilińskiego. Prowadził zajęcia polityczno-wychowawcze oraz szkolenie bojowe. Uczestniczył m.in. w następujących walkach: 25 maja 1943 r. w ataku na niemiecki samochód osobowy w lesie w rejonie Polichny przy Szosie Kraśnik – Janów Lubelski; dwukrotnie w czerwcu i lipcu, w zasadzce na samochód osobowy w rejonie Mostów przy szosie Kraśnik – Janów Lubelski. W sierpniu 1943 r. przeniesiony do oddziału GL im. Jana Kilińskiego na instruktora szkoleniowego[66].
  • Stanisław Marzycki ps. „Serce” – ur. 1924 w USA, syn małorolnego chłopa pochodzący z Wierzbicy, pow. Kraśnik, przybyły do rodziny przed wybuchem wojny. W okresie okupacji mieszkał u matki prowadzącej gospodarstwo rolne w Wierzbicy. Wiosną 1943 r. wstąpił do najbardziej aktywnego w tym czasie oddziału partyzanckiego GL Antoniego Palenia, brał udział w akcjach dywersyjno-bojowych, obsługiwał ręczny karabin maszynowy, członek dowództwa oddziału. W lipcu 1943 skierowany do organizowanego oddziału GL im. Jana Kilińskiego[67].
  • Józef Zbigniew Gronczewski – ps. „Lew”, „Zbyszek”, urodzony w grudniu 1924 r. w Sierpcu na Mazowszu[68]. W 1940 r. z Bieżunia wysiedlony do Generalnej Guberni, do wsi Grabów, pow. Kraśnicki. W maju 1942 wstąpił do PPR i miejscowej grupy wypadowej GL z którą 7 listopada 1942 r. uczestniczył w likwidacji niemieckiej ochrony obozu hitlerowskiego dla Żydów w Janiszowie. Łącznik i kolporter. Od lutego do marca 1943 r. walczył w oddziale partyzanckim GL im. T. Kościuszki, od marca do trzeciej dekady lipca 1943 r. w wydzielonym z grupy operacyjnej im. T. Kościuszki oddziale GL im. J. Dąbrowskiego. Po rozformowaniu oddziału Gronczewski i dwaj inni partyzanci obsługujący ręczne karabiny maszynowe zostali przydzieleni do nowo utworzonego oddziału im. J. Kilińskiego[69].
    Zbigniew Gronczewski
  • Kazimierz Kaczmarski – ps. „Kazik”, z zawodu listonosz pochodzący ze wsi Dzierzkowice, pow. Kraśnik. Do PPR i GL wstąpił wiosną 1942 r., był komendantem miejscowej placówki GL, zajmował się kolportażem prasy partyjnej „Trybuny Wolności” i „Gwardzisty”. Wiosną 1943 r. wstąpił do oddziału partyzanckiego GL „Przepiórki”, w lipcu 1943 r. został przeniesiony do nowo organizowanego oddziału partyzanckiego dowodzonego przez Stefana Skrzypka[70].
  • Jankiel Frajtak (Freitag) – ps. „Bolek”, ur. w 1923 r. Z zawodu krawiec. W marcu 1943 r. przybył z garnizonu GL w Rzeczycy Ziemiańskiej, pow. Kraśnicki, do oddziału partyzanckiego GL „Przepiórki”. Po dwóch miesiącach został przeniesiony na własną prośbę do oddziału Władysława Skrzypka. Uczestniczył w wielu akcjach dywersyjno-bojowych, m.in. 25 maja w zasadzce przy szosie Janów Lubelski – Kraśnik na samochód osobowy z oficerami Wehrmachtu; w czerwcu w tym samym miejscu w rejonie m. Polichna również na samochód osobowy (zginął wtedy starosta na pow. Biłgorajski); 23 lipca w zniszczeniu na tej samej szosie, w rejonie Mostów, trzech samochodów (zlikwidowano kolejnego starostę i komisarza ziemskiego na pow. biłgorajski). Na przełomie lipca i sierpnia przeniesiony do nowo organizowanego oddziału partyzanckiego im. Jana Kilińskiego[71].
  • Marian Burak, chłop pochodzący z Wólki Szczeckiej, pow. Kraśnik
  • Stanisław Mostrąg – małorolny chłop ze wsi Wólka Szczecka, pow. Kraśnik, 9 sierpnia wraz z trzema innymi chłopami przybył do oddziału partyzanckiego GL im. Jana Kilińskiego[72].
  • Tomasz Mozgawa – chłop z Wólki Szczeckiej, pow. Kraśnik
  • Antoni Orlikowski - ur. 1914, rolnik ze wsi Opoka, pow. Kraśnik. Wiosną 1943 r. wszedł do oddziału partyzanckiego Władysława Skrzypka. W lipcu 1943 r. przeniesiony do oddziału GL im. Jana Kilińskiego na stanowisko dowódcy drużyny[73].
  • Zygmunt Sydo z Liśnika Dużego, pow. Kraśnik
  • Czesław Barański – ur. 2 października 1921 r. we wsi Budki, pow. Kraśnicki, w rodzinie małorolnego chłopa. Do PPR i GL wstąpił jesienią 1942 r. i do wiosny następnego roku działał w miejscowym garnizonie GL. Następnie został skierowany do oddziału partyzanckiego Władysława Skrzypka („Orzeł”), działającego w południowej Lubelszczyźnie, a w lipcu do oddziału J. Kilińskiego[74].
  • Aleksander Dęga z Budek, pow. Kraśnik
  • Bronisław Drewniak – ps. „Dąb”, ur. w 1916 r. w rodzinie chłopskiej w Budkach pow. Kraśnicki. Latem 1942 r. wstąpił do PPR i wszedł w skład grupy wypadowej GL w m.Trzydnik Duży. W lipcu 1943 r. został skierowany do nowo utworzonego oddziału GL im. J. Kilińskiego[75].
  • Tadeusz Kiełbasiński z Boisk, pow. Kraśnik. Syn Józefa, ur. 15 października 1924 r. Od maja 1942 członek GL w garnizonie Borki, następnie partyzant oddziału GL im. J. Kilińskiego[76].
  • Bolesław Głuszec – ps. „Borys”, syn Jana, ur. w 1921 r. w Natalinie, w rodzinie chłopskiej. W kwietniu 1942 r. wstąpił do oddziału partyzanckiego GL, którym dowodził kapitan Armii Czerwonej zbiegły z hitlerowskiej niewoli A. Rajewski. W sierpniu 1942 r. został wcielony do nowo zorganizowanego oddziału GL Grzegorza Korczyńskiego. We wrześniu 1942 r. dwukrotnie brał udział w opanowaniu stacji kolejowej w Szastarce, i zniszczeniu urządzeń technicznych na stacji w Rzeczycy Ziemiańskiej. Od marca 1943 r. walczył w polsko-radzieckim oddziale dowodzonym przez zbiegłego z niewoli hitlerowskiej oficera Armii Czerwonej „Szymona”. Uczestniczył z „Szymonem” w wykolejeniu dwóch pociągów wojskowych w rejonie stacji kolejowej Lipa na linii Lublin-Rozwadów. W jednej z tych akcji zdobył dwa karabiny, granaty i umundurowanie. W sierpniu 1943 r. został przeniesiony do oddziału partyzanckiego GL im. Jana Kilińskiego[66].
  • Henryk Serafin – ps. „Heniek”, ur. luty 1922 r w Stasinie, działalność antyhitlerowską rozpoczął od udzielania pomocy żołnierzom Armii Czerwonej, zbiegłym z obozów jenieckich lub transportów. W 1942 r. wstąpił jednocześnie do PPR i grupy GL pod dowództwem „Szymona”. Za udział w partyzantce wiosną 1943 r. Niemcy rozstrzelali jego rodziców i spalili zagrodę. Od 1943 r. walczył w oddziale „Przepiórki”, w lipcu tego roku przekazany do nowo zorganizowanego oddziału GL im. Jana Kilińskiego[77]
  • Tomasz Serafin – chłop ze Stasina, pow. Kraśnik, lat 27[77]
  • Władysław Kolano ze wsi Wólka Szczecka, urodzony w Budkach[68][78].
  • Jan Taborarz z Wierzbicy[68]
  • Jankiel Topki ps. „Lisek” - narodowości żydowskiej[68]
  • Józef Ul (Ula) ps. „Ser”, lat 40, mieszkaniec Popowa[68][79]

Poza wyżej wymienionymi zostali zamordowani partyzanci o pseudonimach „Bohun” i „Wiewiórka” (bliższych danych brak)[68].

Uciec zdołali
  • Adam Skóra ps. „Adaś”
    Adam Skóra ps. Adaś
  • Stanisław Pawłowski ps. „Kuropatwa”
  • Stanisław Babieradzki ps. „Pokrzywa” – ur. 29 czerwca 1918 r. we wsi Opoczka w pow. Kraśnickim, z chwilą wybuchu wojny jako ochotnik zgłosił się do 8 pułku piechoty w Lublinie, po walkach nad Bugiem dostał się do niemieckiej niewoli i został skierowany do obozu jenieckiego w Toruniu. Udało mu się zbiec i powrócić w rodzinne strony, gdzie w Rzeczycy Ziemiańskiej nawiązał kontakt z PPR i w 1943 r. wstąpił do GL. Przeżył mord pod Borowem, w czasie ucieczki został ranny[39]. Potem w oddziale Aleksandra Szymańskiego „Bogdana” w stopniu kaprala dowodził specjalną sekcją dywersyjną, której zadaniem było wysadzanie niemieckich pociągów. Stanisław Babieradzki brał udział w wysadzaniu 12 pociągów jadących na front wschodni. W czerwcu 1944 r. uczestniczył w kilkunastodniowych walkach w lasach lipskich. Po wyzwoleniu pracował w organach bezpieczeństwa w stopniu porucznika. W styczniu 1946 r. niezidentyfikowana grupa z podziemia zbrojnego zamordowała mu żonę i 16-miesięcznego syna[80].
  • Nikołaj Leszczenko ps. „Kola” - żołnierz Armii Czerwonej, zbiegły z niewoli niemieckiej. Od wiosny 1942 r. członek oddziału GL im. T. Kościuszki pod dowództwem Grzegorza Korczyńskiego. 22 października 1943 r. szczególnie wyróżnił się w bitwie pod Kochanami. W styczniu 1944 r. awansowany do stopnia podporucznika AL i odznaczony Krzyżem Grunwaldu III klasy. W marcu 1944 r. przekazany do zgrupowania partyzanckiego pod dowództwem gen. Kowpaka[81].
  • jeden chłop

Zbiegli gwardziści: „Kuropatwa”, „Adaś” i „Kola”, a także gajowy Ksawery Wysocki ze Szczecyna, już w sierpniu 1943 r. ujawnili fakt mordu pod Borowem, za co ten ostatni 24 stycznia 1946 r. został uprowadzony z domu, z gajówki Cegielnia koło Gościeradowa i zastrzelony przez oddział NSZ „Jagiellończyka”[68].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Nawet Gomułka, a z nim inni komuniści i historycy publikujący w czasach realnego socjalizmu, pisząc o „[wymordowaniu] pod Borowem (…) oddziału partyzanckiego GL” używali określenia: „wydarzenia”[8][9][10][11][12].
  2. ↑ Materiały radzieckie odnotowują m.in. następujące słowa szefa delegacji radzieckiej: „Chcielibyśmy mieć gwarancję, że agenci rządu polskiego nie będą zabijać partyzantów, że polski rząd emigracyjny będzie rzeczywiście nawoływać do walki z Niemcami, a nie zajmować się robieniem jakichkolwiek machinacji. Jednak nie jestem przekonany, że dzisiejszy polski rząd emigracyjny w Londynie jest takim, jakim być powinien. Jeśli będzie się on solidaryzować z partyzantami i jeśli będziemy mieli gwarancję, że jego agenci nie będą mieli powiązań z Niemcami w Polsce, jesteśmy wówczas gotowi rozpocząć z nim rokowania”[25].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c M.J. Chodakiewicz, Narodowe Siły Zbrojne. „Ząb” przeciw dwu wrogom, wyd. 2 uzup. i poszerz., Warszawa 1999, s. 359.
  2. ↑ a b c R. Drabik, Wydarzenia pod Borowem, „Glaukopis” 2003, nr 1, s. 115.
  3. ↑ a b c 60. rocznica Tragedii pod Borowem [online], niedziela.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  4. ↑ R. Dobrowolski, Obalać stereotypy, „Cywilizacja” 2004, nr 8, s. 266.
  5. ↑ P. Gontarczyk, Kłopoty z historią: publicystyka z lat 1996-2005, Warszawa 2006, s. 85.
  6. ↑ Wojciech Wybranowski, Za zdradę Polski – komunistom śmierć! [online], Historia Do Rzeczy, 9 sierpnia 2013 [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  7. ↑ R. Drabik, Leonard Szczęsny Zub-Zdanowicz (1912-1982), [w:] Słownik biograficzny polskiego obozu narodowego, red. K. Kawęcki, t. 2, Warszawa 2021, s. 403.
  8. ↑ W. Gomułka, Polemika z „Archiwum Ruchu Robotniczego”, „Zeszyty Historyczne” 1977, z. 39, s. 5.
  9. ↑ I. Loga-Sowiński, Od KRN do Sejmu Ustawodawczego, „Nowe Drogi” 1984, nr 1 (416), s. 94.
  10. ↑ Z. Mańkowski, Zarys najnowszych dziejów województwa, [w:] Lubelskie. Rozwój województwa w Polsce Ludowej, red. A. Kierek, Warszawa 1971, s. 58.
  11. ↑ I. Caban, E. Machocki, Za władzę ludu, Lublin 1975, s. 23.
  12. ↑ B.B. Borysiuk, Lata walki. PPR, GL i AL na północnej Lubelszczyźnie 1942-1944, Warszawa 1981, s. 170.
  13. ↑ Z. Siemaszko, Narodowe Siły Zbrojne, wyd. 2 popr. i uzup., Lublin 2020, s. 152, 153, 154, 155.
  14. ↑ W.J. Muszyński, Prasa XII okręgu Narodowych Sił Zbrojnych - dzieje i charakterystyka, [w:] Narodowe Siły Zbrojne na Podlasiu w walce z systemem komunistycznym w latach 1944-1952, red. M. Bechta, L. Żebrowski, t. 2, Siedlce 1998, s. 77.
  15. ↑ Tajne oblicze GL-AL i PPR. Dokumenty, wybór i opr. M.J. Chodakiewicz, P. Gontarczyk, L. Żebrowski, t. 3, Warszawa 1999, s. 158.
  16. ↑ M. Bechta, W.J. Muszyński, Przeciwko Pax Sovietica. Narodowe Zjednoczenie Wojskowe i struktury polityczne ruchu narodowego wobec reżimu komunistycznego 1944-1956, Warszawa 2017, s. 313.
  17. ↑ M. Gniadek-Zieliński, Narodowe Siły Zbrojne 1942-1947, Warszawa 2017, s. 422.
  18. ↑ P. Wieczorkiewicz, Historia polityczna Polski 1935-1945, Poznań 2014, s. 514.
  19. ↑ R. Drabik, Likwidacja oddziału GL pod Borowem, [w:] Encyklopedia ruchu narodowego. Organizacje, wydarzenia, pojęcia, t. 4, red. K. Kawęcki, Warszawa 2024, s. 141.
  20. ↑ Walery Namiotkiewicz, Działalność Władysława Gomułki. Fakty, Wspomnienia, Opinie, Anna Cebrzyńska (red.), Warszawa: Książka i Wiedza, 1985, s. 360, ISBN 83-05-11366-X.
  21. ↑ Biuletyn informacyjny. [online], academica.edu.pl [dostęp 2023-08-27].
  22. ↑ Tadeusz Czekalski, Wiek XX (1918-1998), [w:] Andrzej Chwalba (red.), Dzieje Polski. Kalendarium, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1999, s. 714, ISBN 83-08-02965-5.
  23. ↑ a b c d Tadeusz Kosowski, Tragiczne doświadczenia Gwardii Ludowej, [w:] Janusz Czechowicz (red.), Gwardia Ludowa w perspektywie historycznej. W 60 rocznicę powstania. Artykuły, wspomnienia i dokumenty., Warszawa 2003, s. 153, 154, 155, ISBN 83-917103-1-9.
  24. ↑ Jan Nowak-Jeziorański, Rosja wobec Powstania warszawskiego, [w:] Praca zbiorowa, Okruchy wspomnień z lat walki i martyrologii AK, Kraków, wrzesień 1999 (31), s. 9, ISSN 1232-2210.
  25. ↑ Wojna 1988 ↓, s. 103.
  26. ↑ a b Rafał Drabik: Wydarzenia pod Borowem z 9 sierpnia 1943. Lublin: KUL, 2002. w.icm.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-02)]..
  27. ↑ a b c Edward Gronczewski, Kalendarium walk Gwardii Ludowej i Armii Ludowej na Lubelszczyźnie (1942-1944), Zbigniew Hirsz (red.), Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1963, s. 52, 53.
  28. ↑ a b Leon Kieres: Stanowisko w związku z oświadczeniem wicemarszałka Ryszarda Jarzembowskiego, złożonym na 44. posiedzeniu Senatu. 5 września 2003. [dostęp 2016-02-24].
  29. ↑ Jerzy Pawłowicz: Z dziejów konspiracyjnej KRN 1943-1944. Warszawa: Książka i Wiedza, 1961, s. 41.
  30. ↑ J. Wawrzyniak, „PPR walczy”, [w:] Polska-Niemcy. Wojna i pamięć, red. J. Kochanowski, B. Kosmala, Warszawa-Poczdam 2013, s. 368.
  31. ↑ W. Borodziej, A. Chmielarz, A. Friszke, A.K. Kunert, Polska Podziemna 1939-1945, Warszawa 1991, s. 129.
  32. ↑ S. Korboński, Polskie Państwo Podziemne. Przewodnik po Podziemiu z lat 1939-1945, Warszawa 2008, s. 121.
  33. ↑ Marian Spychalski, Początek walki, Warszawa 1983, s. 128.
  34. ↑ Tadeusz Szymański, Komunikaty i dyskusja, [w:] Mieczysław Juchniewicz, Hanna Kołodziejska, Helena Malanowska, Gwardia Ludowa (1942-1943), Materiały z sympozjum z dnia 19 maja 1967 r., Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny Zakład historii walki zbrojnej pod okupacją, 1967, s. 394.
  35. ↑ a b Edward Gronczewski, Skrzypek Stefan, [w:] Marian Malinowski (red.), Walczyli o Polskę Ludową, Warszawa: Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa-Książka-Ruch”, Książka i Wiedza, 1982, s. 248, ISBN 83-05-11073-7.
  36. ↑ a b R. Drabik, Likwidacja oddziału GL pod Borowem, [w:] Encyklopedia ruchu narodowego. Organizacje, wydarzenia, pojęcia, t. 4, red. K. Kawęcki, Warszawa 2024, s. 143.
  37. ↑ Ryszard Nazarewicz, Komintern a lewica polska. Wybrane problemy, Warszawa: Fundacja Instytut Wydawniczy „Książka i Prasa”, 2008, s. 146, ISBN 978-8-388353-62-8.
  38. ↑ a b c d Ewa Dąbrowska, 63 rocznica zbrodni pod Borowem, „Głos Kombatanta Armii Ludowej”, październik 2006, s. 8, 9, ISSN 1233-6076.
  39. ↑ a b Bohater z krwią na rękach | Żołnierze Przeklęci [online], zolnierzeprzekleci.wordpress.com [dostęp 2018-01-17].
  40. ↑ Raport został wydany dopiero na początku 1944 kiedy w miejscu Gwardii Ludowej, której partyzanci zostali zamordowani pod Borowem, istniała Armia Ludowa.
  41. ↑ Jan Rzepecki, Wspomnienia i przyczynki historyczne, wyd. 2, Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1983, s. 295, ISBN 83-07-00871-9.
  42. ↑ Wojna 1988 ↓, s. 106.
  43. ↑ Pisano przed laty o mordzie żołnierzy GL w lesie pod Borowem. Trybuna Łódzka nr 103, czwartek, 6 sierpnia 1998, „Głos Kombatanta Armii Ludowej”, 8 (105), Warszawa, sierpień 2002, s. 13, ISSN 1233-6067.
  44. ↑ Jerzy Pawłowicz, Z dziejów konspiracyjnej KRN 1943-1944, H. Rzechte (red.), Warszawa: Książka i Wiedza, czerwiec 1961, s. 37, 38.
  45. ↑ Tadeusz Szymański: Z pól bitewnych Lubelszczyzny. Wydawnictwo MON, 1981, s. 125–127. ISBN 83-11-06580-2.
  46. ↑ Józef Czyżewski (red.), Polska Partia Robotnicza. Kronika I 1942 - V 1945, Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1962, s. 105, 106.
  47. ↑ Ryszard Nazarewicz, 50-lecie Armii Ludowej (referat na Konferencję 18 stycznia 1994 r.), „Głos Kombatanta Armii Ludowej”, Warszawa: Rada Krajowa Żołnierzy Armii Ludowej przy ZG Związku Kombatantów RP i BWP, 1995, s. 26, ISSN 1233-6076.
  48. ↑ Grzegorz Motyka, Na białych Polaków obława: wojska NKWD w walce z polskim podziemiem 1944-1953, Wydanie pierwsze, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2014, 54-55 (wersja e-book), ISBN 978-83-08-05393-5 [dostęp 2024-10-12].
  49. ↑ Chodakiewicz 2005 ↓, s. 54-67.
  50. ↑ Bohater z krwią na rękach [online], Przegląd, 12 sierpnia 2013 [dostęp 2023-08-27] (pol.).
  51. ↑ Ewa Dąbrowska, 63 rocznica zbrodni pod Borowem, „Głos Kombatanta Armii Ludowej”, 9/10 (154/155), Warszawa 2006, s. 9.
  52. ↑ a b Edward Gronczewski, Wspomnienia „Przepiórki”.
  53. ↑ Wspomnienia Stanisława Babiareckiego ps. „Pokrzywa”.
  54. ↑ Zygmunt Mańkowski, Dokumenty naszej tradycji. Deklaracja Krajowej Rady Narodowej, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1978, s. 10.
  55. ↑ Mariusz Szulc, Prezydium Krajowej Rady Narodowej w systemie ustrojowym państwa polskiego (1944 – 1947), Wydawnictwo Sejmowe, 2021, s. 34, ISBN 978-83-7666-670-9.
  56. ↑ Tadeusz Rawski, Okres od IX 1939 do V 1945, [w:] 100 lat polskiego ruchu robotniczego, Warszawa 1978, s. 222.
  57. ↑ Województwo tarnobrzeskie. W: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939–1945. Warszawa: Rada Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa / Sport i Turystyka, 1988, s. 718. ISBN 83-217-2709-3.
  58. ↑ Ryszard Jarzembowski, W sprawie mordu pod Borowem. Oświadczenie złożone na 44 posiedzeniu Senatu RP 8 sierpnia 2003 r., „Głos Kombatanta Armii Ludowej”, 9 (118), Warszawa, wrzesień 2003, s. 15, ISSN 1233-6076.
  59. ↑ Co pisali inni, „Głos kombatanta Armii Ludowej”, Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Warsgraf”, kwiecień 2004, s. 34–35, ISSN 1233-6076.
  60. ↑ Komunistyczna zbrodnia prawicy, „NIE”, 5/696, 26 stycznia 2004.
  61. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, w okresie 1 stycznia 2009 r. – 31 grudnia 2009 r. [online], Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2023-08-27] (pol.).
  62. ↑ R. Rudnicki, Oddział partyzancki NSZ „Sosna”/„Las1”. Historia prawdziwa oddziału kpt. „Toma”, Kraków 2020, s. 361.
  63. ↑ Redakcja, Jak działa prawo (w tym prasowe) w państwie prawa?, „Głos Kombatanta Armii Ludowej”, 1 (50), Warsgraf, 1998, s. 18, ISSN 1233-6076.
  64. ↑ Tadeusz Szymański, Potworny mord partyzantów GL dokonany przez NSZ w lesie borowskim 9 sierpnia 1943 roku, „Głos Kombatanta Armii Ludowej”, 8 (45), sierpień 1997, s. 33, ISSN 1233-6076.
  65. ↑ Istnieje teoria, wg której Skrzypek był wcześniej członkiem NSZ.
  66. ↑ a b Księga Partyzantów Lubelszczyzny 1989 ↓, s. 198.
  67. ↑ Księga Partyzantów Lubelszczyzny 2002 ↓, s. 141.
  68. ↑ a b c d e f g Redakcja, 60 rocznica zbrodni NSZ w lesie pod Borowem, „Głos Kombatanta Armii Ludowej”, 8 (117), Warszawa, sierpień 2003, s. 28, ISSN 1233-6067.
  69. ↑ Księga Partyzantów Lubelszczyzny 1989 ↓, s. 217.
  70. ↑ Księga Partyzantów Lubelszczyzny 2002 ↓, s. 32, 33.
  71. ↑ Księga Partyzantów Lubelszczyzny 1989 ↓, s. 177.
  72. ↑ Księga Partyzantów Lubelszczyzny 2002 ↓, s. 163.
  73. ↑ Księga Partyzantów Lubelszczyzny 2002 ↓, s. 177.
  74. ↑ Księga Partyzantów Lubelszczyzny 1989 ↓, s. 47, 48.
  75. ↑ Księga Partyzantów Lubelszczyzny 1989 ↓, s. 151.
  76. ↑ Księga Partyzantów Lubelszczyzny 2002 ↓, s. 48.
  77. ↑ a b Księga Partyzantów Lubelszczyzny 2002 ↓, s. 240.
  78. ↑ Księga Partyzantów Lubelszczyzny 2002 ↓, s. 60.
  79. ↑ Księga Partyzantów Lubelszczyzny 2002 ↓, s. 305.
  80. ↑ Księga Partyzantów Lubelszczyzny 1989 ↓, s. 38.
  81. ↑ Księga Partyzantów Lubelszczyzny 2002 ↓, s. 105, 106.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Narodowe Siły Zbrojne
Aparat cywilny
Inspektoraty
Okręgi
Oddziały
Akcje
Prasa
Upamiętnienie
Gwardia Ludowa – Armia Ludowa
Organizacje
Organizacje powiązane
Oddziały
Akcje zbrojne
Walki bratobójcze
Odznaczenia
Upamiętnienie i pieśni
Historia
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mord_pod_Borowem&oldid=75091543”