Starołęka

Starołęka (Mała) – część Poznania, w osiedlu samorządowym Starołęka-Minikowo-Marlewo. Położona jest nad wschodnim brzegiem rzeki Warty.

Położenie, obszar i historia

Obejmuje obszar dwóch dawnych podpoznańskich wsi - Starołęki Małej (potocznie po prostu Starołęki) oraz Starołęki Wielkiej.

W rejonie Starołęki (terasa warciańska) znaleziono najstarsze ślady pobytu człowieka na terenie obecnego Poznania - wyroby krzemienne kultur mazowszańskich z około 20.000-10.000 lat p.n.e (drugim takim miejscem był Szeląg).

Początkowo była wsią książęcą, a od 1253 miejską. Po 1314 Władysław Łokietek skonfiskował ją miastu i odtąd była wsią szlachecką, następnie mieszczańską, podzieloną na kilka części, będących w posiadaniu różnych rodzin poznańskich, m.in. Macieja Starołęskiego. Starołęka Mała w latach 1408-1413 była własnością Strosbergów, którzy sprzedali ją karmelitom trzewiczkowym od kościoła Bożego Ciała. W połowie XVI wieku funkcjonował tu młyn wodny (tzw. korzecznik, czyli nasiębierny).

Na przełomie XIX i XX wieku Starołęka stała się dynamicznie rozwijającym przedmieściem przemysłowym Poznania. W 1885 miała 185 ha powierzchni i liczyła 322 mieszkańców, głównie katolików. Były tu 42 budynki mieszkalne. W 1875 oddano do użytku linię kolejową do Kluczborka ze stacją Luisenhain. W 1886 urządzono przy dworcu stację pocztową. Położenie bezpośrednio przy Warcie i linii kolejowej zwróciło uwagę poznańskich przemysłowców, którzy rozpoczęli tu lokowanie zakładów przemysłowych. Jednym z pierwszych był Roman May, który wzniósł Chemiczną Fabrykę Nawozów Sztucznych w 1879. W 1881 zbudowano nabrzeże przeładunkowe nad Wartą. Dynamiczny rozwój przyniosło ostatnie dziesięciolecie XIX wieku, a od początku XX wieku wieś zaczęła zyskiwać charakter przemysłowy, co wiązało się z poważnym wzrostem cen gruntów. W 1901 powstał znacznych rozmiarów spichlerz nad Wartą, w bezpośrednim sąsiedztwie stacji kolejowej i mostu na Warcie (nieistniejący). W 1905 gmina Mała Starołęka zajmowała 198,5 ha i liczyła 1105 mieszkańców, w większości Polaków i katolików. Bliskość stacji Łęgów Dębińskich sprzyjała również rozwojowi funkcji rekreacyjnej – przy ul. Starołęckiej wyrosły ogródki rozrywkowe, m.in. popularna restauracja ogrodowa Bogusława Kempfa (wcześniej Zameczek nad Wartą), czy oberża Zum Deutscher Kaiser. W 1902 powstała szkoła gminna. W 1905 powiększono i rozbudowano stację kolejową. W 1903 dobudowano do mostu kolejowego kładkę pieszą, co uderzyło w funkcjonującą obok przeprawę promową braci Kanoniczaków. W 1905 przejście piesze oświetliły lampy elektryczne. W tym samym roku skasowano przystanek kolejowy na Dębinie, co wywołało protesty ludności (bezskuteczne).

Licznie powstawały różnego rodzaju towarzystwa, tak polskie, jak i niemieckie. W 1912 założono np. polskie Koło Śpiewackie, czy niemiecki Związek Kombatantów powstały w 1904. W 1905 powołano Towarzystwo Biblioteczne, a w 1908 powstało Towarzystwo Ochotniczej Straży Pożarnej Małej Starołęki.

Starołęki nie omijały tez klęski, zwłaszcza pożary. Dwa największe miały miejsce 5 października 1907 w Fabryce Mydła Ludwiga Ascha i 31 lipca 1910 w młynie braci Brummerów.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przeprowadzono 11 czerwca 1919 wybory radnych gminy. Do głosowania upoważnione były 803 osoby. 1 października tego roku wybrano pierwszego polskiego sołtysa Starołęki – Kazimierza Wyszyńskiego. W 1921 we wsi mieszkało 1997 osób, w tym 1825 Polaków.

Poznań, przeżywający gwałtowny rozwój gospodarczy, cierpiał na brak gruntów pod rozwój przemysłu i budownictwa mieszkaniowego. Było to przyczyną poszukiwań nowych terenów, o które można by powiększyć obszar miejski. Starołęka Mała (m.in. rejon ul. Maya i ul. św. Antoniego) przyłączona została do Poznania w 1 stycznia 1925, wraz z innymi miejscowościami podmiejskimi, m.in. pobliskimi Żegrzem i Ratajami. Przez 10 lat od przyłączenia mieszkańcy nie byli obciążani podatkami gruntowymi. Władze miejskie podkreślały wówczas, że akt włączenia ma wymiar symboliczny – do Poznania wróciła bowiem piastowska Starołęka, która była własnością miejską już w 1253, przy lokacji miasta. Ostatnim sołtysem był Stanisław Grajczak, zamieszkały przy ul. Starołęckiej 41.

Problemem mieszkańców była słaba komunikacja z centrum Poznania. Docierała tu tylko linia autobusowa. Najbliższa pętla tramwajowa znajdowała się na Dębcu, a otwarto ją w 1937. Dostępna była za pomocą kładki przy moście kolejowym na Warcie. Tramwaj na Starołękę dotarł dopiero w 1955. Stan dróg bocznych też był bardzo słaby, były one dziurawe, błotniste i w dużym stopniu nie oświetlone.

Starołękę Wielką (m.in. ul. Żorska, Kotwicza i inne) włączyły w granice miasta niemieckie władze okupacyjne podczas II wojny światowej.

Przemysł

Dawna Starołęka Mała to w dużej mierze tereny przemysłowe - funkcjonują tam takie zakłady jak:

• Stomil-Poznań SA - zakład oponiarski o najdłuższej tradycji w Polsce, założony w roku 1928, produkujący opony diagonalne przeznaczonych do maszyn górniczych i maszyn do prac ziemnych, opony do wózków przemysłowych i podnośnikowych, opony do samochodów ciężarowych i przyczep, opony do maszyn rolniczych, ogumienie do samolotów, helikopterów i szybowców, opony pełne do transportu wewnętrznego i maszyn drogowych.

Przez wiele lat funkcjonowały na terenie Starołęki zakłady:

• Pollena-Lechia - późniejszy Beiersdorf-Lechia SA, Nivea Polska SA - fabryka kosmetyków marki Nivea (zakład w Starołęce został zamknięty,a budynki fabryczne wyburzone. Produkcja odbywa się w innym miejscu Poznania - ul. Gnieźnieńska).
• Poznańska Fabryka Maszyn Żniwnych „Agromet”

Historyczne, większe zakłady funkcjonujące na Starołęce:

• gazownia Towarzystwa Aerogengas z Hanoweru przy ul. św. Antoniego 35 (1906),
• Fabryka Chemiczno-Techniczna i Tłuszczów Jadalnych Standard Fryderyka Abla (wcześniej Chemofar), producent margaryny (ul. Forteczna 2),
• fabryka chemiczna Romana Maya przy ulicy jego imienia,
• Wielkopolska Wytwórnia Chemiczna Blask, wcześniej fabryka mydła (od 1858) i proszków do prania (od 1904) Karla Regera (Blask zatrudniał w 1921 około 450 osób; produkowano też lakiery i pokosty), ul. Starołęcka 2-4; część budynków zaprojektował w 1921 Adam Ballenstedt,
• Polskie Zakłady Pirotechniczne (od 1930) – producent ogni sztucznych, ul. Starołęcka 2-4,
• Fabryka Chemiczna Tukan Karola Sandera (od 1927), ul. Starołęcka 6-8,
• cegielnie Richarda Pornitza i Gustawa Weidemana, ul. Starołęcka 6-8, a także Perkiewicza (nr 18),
• Wytwórnia Marmolad i Konserw Ruitera (od 1921, produkcja marmolad, powideł, kompotów i dżemów), wykupiona w 1928 przez Centralną Poznańską Fabrykę Wyrobów Gumowych (późniejszy Stomil), ul. Starołęcka 18,
• odlewnia Ressel & Kedziora (od 1905), ul. Starołęcka 19,
• pralnia chemiczna z farbiarnią A. Sieburga (od 1848, na Starołęce od początków XX wieku), ul. Starołęcka 28,
• Przemysł Smołowcowy Louisa Lindenberga (od 1897), fabryka papy, ul. Starołęcka 35-37,
• Fabryka Chemiczna Hermes Stanisława Filipowskiego (1908-1937), ul. Starołęcka 40,
• Knorr Zakłady Wyrobów Odżywczych, od 1932, w 1938 zatrudniały 120 pracowników, ul. Starołęcka 42,
• Bałtycko-Amerykańskie Towarzystwo Importu Nafty Hamburg-Poznań (od 1902), ul. Starołęcka 44-50,
• Elegancja Poznańska, pralnia chemiczna i farbiarnia Mieczysława Kempfa (od 1922), ul. Starołęcka 60,
• młyn Brummerów (Luisienhainmühle), spłonął 31 lipca 1910, odbudowany w 1911, ul. Starołęcka 62-64.

Inne osobliwości

Na terenie Starołęki znajduje się stacja kolejowa Poznań Starołęka (na linii Kluczbork - Poznań). Mostem kolejowym wraz z kładką dla pieszych (zamkniętą w roku 2013) Starołęka łączy się z lewobrzeżną częścią miasta - Dębiną na terenie dzielnicy Wilda. Przy ulicy Książęcej znajduje się Fort I, natomiast przy ul. Gołężyckiej - Fort Ia. Obydwa obiekty są zabytkowymi elementami zewnętrznego pierścienia fortyfikacji Twierdzy Poznań. Zabytkiem jest też dwór starołęcki, jak również niektóre budynki osiedla robotniczego w rejonie ulic Romana Maya i Bystrej.

Na terenie Starołęki znajdują się kapliczki przydrożne:

• ul. Starołęcka 62, przy pętli autobusowej – murowana, z blaszanym daszkiem i drewnianą figurą Zbawiciela Świata, ufundowana przez rodzinę Kempfów w drugiej połowie XIX wieku, od otoczenia wydzielona metalowym płotkiem; przed II wojną światową zmierzały doń procesje błagalne o urodzaje i obfite plony,
• ul. Starołęcka 11 – figura Serca Jezusowego, postawiona przez rodzinę Bińczewskich wraz z domem w marcu 1933 (Niemcy zrzucili ją z cokołu, okupację przetrwała schowana w kościele),
• na rozstaju ulic Starołęcka i Głuszyna (Starołęka Wielka) – figura Matki Boskiej z 1913 ufundowana przez mieszkańców wsi (napis: Fundowała gmina Starołęka Wielka); ukryta przed okupantem hitlerowskim przetrwała wojnę (Niemcy zniszczyli jedynie cokół); sporadycznie odbywają się tu Apele Jasnogórskie.

Prasa lokalna

Lokalny samorząd osiedlowy wydaje kwartalnik Nasza Starołęka o numerze ISSN 1730-5446.

Galeria

• 
  Nowe Miasto sfotografowane przez satelitę wywiadowczego w 1965 r. Widoczny obszar od Rataj, przez Żegrze, aż do Starołęki
• 
  Kościół pw. św. Antoniego Padewskiego
• 
  Cmentarz
• 
  Kaplica cmentarna
• 
  Fort I (Röder)
• 
  Stacja kolejowa Poznań-Starołęka