Równe

Szablon:Miasto zagranica infobox Równe (ukr. Рівне / Riwne, ros. Ровно / Rowno; jidysz ראָװנע, Rowne) – miasto w zachodniej części Ukrainy, stolica obwodu. Liczba mieszkańców w 2005 roku wynosiła 247 870.

Miasto położone nad rzeką Uście. Przez miasto przechodzi autostrada Kijów-Żytomierz-Równe-Dubno-Lwów-Czop; Równe-Łuck-Uściług. Leży na głównej drodze między Warszawą a Kijowem, około 200 km od polskiej granicy.

W mieście znajdują się dwie wyższe uczelnie, dwa teatry, muzeum historyczno-krajoznawcze, drewniana cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej z XVIII w., pomnik ofiar faszyzmu z 1968 r. Wzmiankowane po raz pierwszy w 1283 r. Magdeburskie prawo miejskie miasto otrzymało w 1492 r.

Historia

XIII w p.n.e - pierwsze osiedlenia w okolicach miasta, niedaleko współczesnej wsi Barmaki. Pierwsza wzmianka historyczna o Równem pochodzi z 1283 roku. W XIII wieku znajdowało się w Księstwie Halicko-Wołyńskim, w drugiej połowie XIV wieku zostało włączone do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a następnie w 1569 do Korony.

1479 — po śmierci księcia Neswickiego Równe stało się własnością jego żony Marii, która zaczęła nazwać siebie księżną Rówieńską. W roku 1496 Tatarzy oblegli miasto. W 1500 roku król Kazimierz Jagiellończyk nadał miastu przywilej odbywania jarmarku. W 1548 roku w Równem zbudowano pierwszy kościół katolicki. W 1570 roku Tatarzy spalili miasto.

Do początku XVII wieku Równe należało do dóbr książąt Ostrogskich, a po wygaśnięciu ich rodu w początkach XVII wieku przeszło drogą posagu na książąt Lubomirskich. Rodzinie tej miasto zawdzięcza rozwój, gdyż stało się centrum ich dóbr na Wołyniu. Lubomirscy przez 200 lat rezydowali w tutejszym zamku, który przebudował dla nich Jan de Witte w stylu rokokowym. W 1792 roku w siedzibie Lubomirskich gościł Tadeusz Kościuszko. Po rozbiorze Równe znalazło się w 1793 w zaborze rosyjskim jako stolica ujezdu rówieńskiego.

W 1873 roku przeprowadzono przez miasto linię kolejową. W II poł. XIX wieku wokół miasta rozpoczęto prace fortyfikacyjne i zamieniono je w twierdzę.

W czerwcu 1916 roku, podczas I wojny światowej, z rejonu miasta wyruszyła rosyjska ofensywa Brusiłowa. W dniach 3-9 lipca 1920 roku o miasto z Armią konną Budionnego walczyły polskie oddziały generała Kazimierza Raszewskiego.

II Rzeczpospolita

W latach 1919-1939 miasto ponownie należało do Polski. Miasto było wówczas siedzibą wiejskiej gminy Równe. W latach 30. XX wieku w Równem powstała grupa poetycka "Wołyń" - w jej skład wchodził Czesław Janczarski, Zuzanna Ginczanka, Józef Łobodowski, Jan Śpiewak, Wacław Iwaniuk, Władysław Milczarek. W tym czasie powstały nowa poczta, elektrownia, osiedle mieszkaniowe, a od 1930 organizowano Targi Wołyńskie.

W 1939 roku miasto liczyło 41 500 mieszkańców (w tym 21 tys. Żydów i 15 tys. Polaków) i było największym miastem województwa wołyńskiego ze stolicą w Łucku. Było też dużym kresowym garnizonem wojskowym.

II wojna światowa

Od września 1939 roku miasto było pod okupacją sowiecką, a od 1941 do początku 1944 pod okupacją niemiecką.

W październiku 1941 Niemcy utworzyli w mieście duże getto dla ludności żydowskiej. 7-8 listopada 1941 co najmniej 15 tys. mieszkańców miasta i okolicy pochodzenia żydowskiego zostało zebranych w podmiejskich Sosenkach, i rozstrzelanych przez Einsatzgruppe C oraz policję ukraińską (różne źródła podają liczbę ofiar pomiędzy 15 a 21 tys.). W lipcu 1942 kolejne 5 tys. Żydów przewieziono w rejon Kostopola i tam zamordowano.

W czasie II wojny światowej miały miejsce także liczne zbrodnie na polskiej ludności miasta. 18 listopada 1943 policja ukraińska i gestapo zamordowały w Równem 1864 osoby, w tym ok. 100 członków Armii Krajowej.

Na terenie powiatu działała polska konspiracja zorganizowana w Obwód Równe AK, której członkowie weszli w 1944 w skład 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty. W następstwie ofensywy Armii Czerwonej oraz oddziałów partyzanckich miasto zostało zdobyte 2 lutego 1944.

Współczesność

W latach 1945-1991 Równe znalazło się w granicach Ukraińskiej SRR, od 1991 należy do Ukrainy. W mieście działa oddział Towarzystwa Kultury Polskiej. W 2002 roku w mieście odsłonięto pomnik dowódcy UPA Dmytra Klaczkiwskiego, inicjatora mordów na ludności polskiej na Wołyniu.

Równe jest obecnie największym węzłem komunikacyjnym na Wołyniu.

Zabytki

istniejące:

• Kościół pw. Narodzenia NMP i św. Antoniego z 1858 r. w stylu neogotyckim, proj. Konstanty Wojciechowski, sfinansował budowę Roman Sanguszko ze Sławuty (ob. w kościele mieści się filharmonia, w 1958 r. zburzono dwie wieże)
• Kościół św. Józefa na Woli z 1764 roku i cmentarz 182 żołnierzy polskich poległych podczas wojny 1920 roku, ul. Dubeńska
• kościół pw. św. św. Piotra i Pawła (dawny garnizonowy) z 1934 r. w stylu modernistycznym (proj. Witold Czeczott-Danilewicz). Inicjatorem budowy był kapelan Antoni Butrymowicz, ul. Soborna 213
• Willa secesyjna przy ul. Petlury 17 (ob. muzeum sztuki)
• Cerkiew greckokatolicka pw. Zaśnięcia Matki Bożej z 1756 r. (drewniana), ul. Szewczenki 113
• Wielka synagoga z pocz. XIX wieku, ul. Szkolna
• Mała synagoga z poł. XIX wieku, ul. Szkolna
• dawne gimnazjum z 1834 r. fundacji księcia Fryderyka Lubomirskiego, ul. Drahomanowa 19 (dawna siedziba Ericha Kocha, ob. muzeum)
• oranżeria Lubomirskich w parku pałacowym
• dawny Zarząd Polskiej Macierzy Szkolnej
• Pałacyk ks. Fryderyka Lubomirskiego "Na Górce" z ok. 1840 roku
• sobór prawosławny Zmartwychwstania Pańskiego z 1895 roku
• budynek Poczty Polskiej z 1931 r. w stylu modernistycznym (proj. Julian Neyman), dawna ul. 3 Maja
• gimnazjum polskie (proj. Miechowicz),
• osiedle modernistyczne dla pracowników administracji państwowej (zniekształcone po 1945 roku)
• grodzisko na przedmieściu Basowy Kąt

nieistniejące:

• Zamek Lubomirskich, przebudowany na pałac w stylu barokowym (rozebrany w 1945 roku).

Sport

Przed wojną w mieście działało kilka polskich klubów sportowych, m.in. Sokół Równe (1 tytuł mistrza Wołynia) i Hallerczyk Równe (2 tytuły mistrza Wołynia).

Równe jest ośrodkiem sportu żużlowego. Drużyna Ukraina Równe występuje w II lidze polskiej, a Kaskada Równe zgłosiła się do rozgrywek w sezonie 2009 (obie drużyny mają korzystać z tego samego obiektu). Ponadto w mieście odbywają się zawody mistrzowskie rangi europejskiej.

Ludzie związani z Równem

• Władysław Czajka (ur.1952) - polski kapłan katolicki, proboszcz i dziekan rówieński
• Bogdan Czaykowski - polski poeta, krytyk literacki, tłumacz, profesor emeritus Uniwersytetu Kolumbii Brytyjskiej, urodzony w Równem
• Kazimierz Chromiński - pułkownik piechoty Wojska Polskiego
• Grzegorz Draus (ur.1969) - polski kapłan katolicki, wikariusz parafii rzymskokatolickiej w Równem
• Zuzanna Ginczanka - poetka
• Ludwik Górecki - polski lekarz dermatolog, profesor
• Jan Kobylański (ur.1923) - polski przedsiębiorca mieszkający w Urugwaju, twórca i prezes Unii Stowarzyszeń i Organizacji Polonijnych Ameryki Łacińskiej (USOPAŁ), największej organizacji polonijnej w Ameryce Południowej, urodzony w Równem
• Ihor Marko - ukraiński żużlowiec, mistrz Europy juniorów z 1986, urodzony w Równem
• Andrzej Milczanowski (ur.1939) - polski prawnik i polityk, urodzony w Równem
• Władysław Milczarek - polski poeta i prozaik
• Adam Ostaszewski herbu Ostoja - polski prezydent miasta w Równem, później w Płocku
• Olga Pasiecznik - śpiewaczka (sopran) Warszawskiej Opery Kameralnej
• Jan Śpiewak - polski poeta, eseista i tłumacz
• Anna Walentynowicz - polska działaczka Wolnych Związków Zawodowych, współzałożycielka NSZZ "Solidarność", Dama Orderu Orła Białego, urodzona w Równem
• Zofia Terné - śpiewaczka, wykonawczyni m.in. piosenki Mariana Hemara Tyle jest miast.
• Uszer Zibes - polski rabin, urodzony w Równem

Zobacz też

• Garnizon Równe
• Proces Einsatzgruppen
• Równe (stacja kolejowa)

Linki zewnętrzne

• Historia miasta w rzecz-pospolita.com
• Równe, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 818 .
• Równe - portal internetowy
• Miasto Równe
• Historyczne Równe
• Radziecka mapa topograficzna 1:100 000
• infomisto.com — Mapa Równe