Spytkowice (powiat wadowicki)
49°59′44″N 19°30′37″E/49,995556 19,510278
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2006) |
3898 |
| Strefa numeracyjna |
33 |
| Kod pocztowy |
34-116[2] |
| Tablice rejestracyjne |
KWA |
| SIMC |
0067895 |
Położenie na mapie gminy Spytkowice  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wadowickiego  | |
| 49°59′44″N 19°30′37″E/49,995556 19,510278[1]
| |
Spytkowice – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie wadowickim, w gminie Spytkowice, siedziba władz gminnych. Wieś leży w dolinie Wisły przy drodze krajowej nr 44 Gliwice – Tychy – Oświęcim – Zator – Skawina – Kraków.
Spytkowice uzyskały lokację miejską przed 1327 rokiem, zdegradowane po 1400 roku[3]. Wieś położona w województwie krakowskim wchodziła wraz z folwarkiem w 1662 roku w skład majętności spytkowickiej Łukasza Opalińskiego[4].
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0067903 | Brzestowa | przysiółek |
| 0067910 | Dębina | przysiółek |
| 0067990 | Górki | przysiółek |
| 0067926 | Kanada | część wsi |
| 0067932 | Kępki | część wsi |
| 0067949 | Kościelnik | część wsi |
| 0067955 | Pagóry | część wsi |
| 0067961 | Przewóz | przysiółek |
| 0067978 | Spytkowice Dolne | część wsi |
| 0067984 | Spytkowice Górne | część wsi |
| 0068009 | Stawy | przysiółek |
| 0068015 | Wróblówki | przysiółek |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza wzmianka historyczna o Spytkowicach pochodzi z 1229 roku, w związku ze zwołaniem w Spytkowicach przez księcia Henryka Brodatego zjazdu książąt piastowskich. Osada musiała zatem istnieć znacznie wcześniej i mieć spore znaczenie, skoro infrastruktura była odpowiednia na przyjęcie tak ważnych gości. W czasie zjazdu Henryk Brodaty podczas mszy został pojmany przez ludzi księcia Konrada Mazowieckiego i uprowadzony do Płocka. Od 1315 roku miejscowość należy do księstwa oświęcimskiego. W 1327 roku książę Jan I Scholastyk oddał księstwo oświęcimskie w lenno Królestwu Czech, a w towarzyszącym dokumencie z dnia 24 lutego wymieniono również oppidum Spitkowicz (miasteczko Spytkowice)[7]. Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Spythkowicze wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis[8]. W 1488 roku Spytkowice przeszły na własność Myszkowskich herbu Jastrzębiec. W 1513 roku właścicielem był Wawrzyniec Myszkowski, który zabił w czasie sporu o stawy rybne ostatniego z książąt zatorskich – Janusza V. W 1595 roku wieś położona w powiecie śląskim województwa krakowskiego była własnością Aleksandra Myszkowskiego[9].
W latach 1975–1998 miejscowość leżała w województwie bielskim.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[10].
- Kościół pw. św. Katarzyny, otoczenie, ogrodzenie, drzewostan.
Kościół wzmiankowany 1325–1327. Obecny zbudowany w XVII w. (zaczęty w 1633 przez Mikołaja Szyszkowskiego, biskupa warmińskiego, ukończony przez Łukasza Opalińskiego, podskarbiego poznańskiego).
- Zamek, fosa z mostem kamiennym.
Zamek zbudowany w I połowie XVI wieku przez Wawrzyńca Myszkowskiego, kasztelana sądeckiego, w stylu gotycko-renesansowym. Powiększony znacznie i przekształcony w okazałą trójskrzydłową rezydencję wczesnobarokową przed rokiem 1630 przez biskupa krakowskiego Marcina Szyszkowskiego. W 1644 r. zamek przeszedł w ręce Opalińskich z Bnina herbu Łodzia. Wchodził w 1662 roku w skład majętności spytkowickiej Łukasza Opalińskiego[4]. Od początku XIX wieku do 1945 roku zamek był własnością Potockich. Po zniszczeniach, jakim zamek uległ podczas II wojny światowej, obiekt odbudowano w drugiej połowie XX wieku przywracając mu wygląd wczesnobarokowy. Obecnie zamek należy do Skarbu Państwa. W 2000 r. otwarto ekspozyturę Krakowskiego Archiwum Państwowego.
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]
- Kościół rzymskokatolicki:
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Wadowice-Spytkowice (w tym grupa języka migowego) – Sala Królestwa Wadowice ul. Bałysa 6[11].
Osoby związane z miejscowością[edytuj | edytuj kod]
- Zdzisław Mączeński – polski architekt;
- Jan Pamuła – polski grafik, profesor sztuk plastycznych, w latach 2002–2008 rektor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 127542
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1188 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 72-73
- ↑ a b Jacek Pielas, Podział latyfundium Łukasza Opalińskiego, marszałka nadwornego koronnego z lat 1668-1670, w: Inter maiestatem ac libertatem. Studia z dziejów nowożytnych dedykowane Profesorowi Kazimierzowi Przybosiowi, red. J. Stolicki, M. Ferenc, J. Dąbrowski, Kraków 2010, s. 159
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Colmar Grünhagen (red.), Konrad Wutke (red.): Codex Diplomaticus Silesiae T.22 Regesten zur schlesischen Geschichte 1327–1333. Breslau: E. Wohlfarth's Buchhandlung, 1903, s. 7 [4620]. (łac.).
- ↑ Aleksander Przezdziecki, Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Tom II, Kraków 1864, s. 230.
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 109.
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2024-01-01].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-09].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Julian Warzecha, Joanna Fabin, Paweł Mostowik, Księga Jubileuszowa 800 lat Spytkowic, Ząbki: Wydawnictwo Księży Pallotynów Apostolicum, 2000.
- Julian Zinkow, Wadowice i okolice: monograficzny przewodnik turystyczny i krajoznawczy po zachodniej części Pogórza Wielickiego oraz po wschodnich częściach Pogórza Śląskiego, Kotliny Oświęcimskiej i Beskidu Małego, Wadowice: Grafikon, 2001.
- Józefa Brania, Joanna Fabin, Małgorzata Simik (red.), Nasza szkoła. Historia i współczesność, Kraków: ART-GRAF, 2004.
- Paweł Mostowik, Z dziejów Księstwa Oświęcimskiego i Zatorskiego XII – XVI w., Toruń: Adam Marszałek, 2005.
- Siedziba gminy: Spytkowice
| Sołectwa | |
|---|---|
| Integralne części miejscowości |
|
