Stefan Jaracz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stefan Jaracz
Ilustracja
Stefan Jaracz (lata 1930.)
Data i miejsce urodzenia

24 grudnia 1883
Stare Żukowice

Data i miejsce śmierci

11 sierpnia 1945
Otwock

Zawód

aktor

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Złoty Wawrzyn Akademicki
Multimedia w Wikimedia Commons
„Fotel Jaracza” w Galerii Wielkich Łodzian
Pomnik z popiersiem Jaracza w Olsztynie
Grób Stefana Jaracza, Stare Powązki

Stefan Jaracz (ur. 24 grudnia 1883 w Żukowicach Starych k. Tarnowa, zm. 11 sierpnia 1945 w Otwocku) – polski aktor teatralny i filmowy, pisarz, publicysta; założyciel i dyrektor teatru Ateneum w Warszawie.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Ukończył szkołę podstawową w Tarnowie. Relegowany z tarnowskiego gimnazjum za działalność w postępowej organizacji patriotyczno-radykalnej Promieniści, gdzie wraz z Marianem Kukielem i Karolem Radkiem współtworzył koło tarnowskie[1]. Początkowo trafił do gimnazjum w Jaśle, a ostatecznie maturę złożył eksternistycznie w 1903 r. w gimnazjum w Bochni[2].

Na Uniwersytecie Jagiellońskim studiował prawo, historię sztuki, polonistykę i przyrodę. Na utrzymanie zarabiał jako korektor w socjalistycznym dzienniku Naprzód wydawanym przez Polską Partię Socjalistyczną[3][4]. Jeszcze podczas studiów zaczął interesować się teatrem. Był aktorem w amatorskim zespole Związku Robotniczego. Po dwóch semestrach przerwał studia. W 1904 zaczął występować w Teatrze Ludowym w Krakowie. W 1905 został zaangażowany do teatru Edwarda Rygiera w Poznaniu. W 1907 został na rok wcielony do armii austro-węgierskiej. Po ukończeniu służby wojskowej zaangażował się do teatru Aleksandra Zelwerowicza w Łodzi, gdzie pracował do 1911. W 1911 przeprowadził się do Warszawy gdzie pracował najpierw w Teatrze Małym[4], a od 1913 w Teatrze Polskim[3]. Specjalizował się w tworzeniu postaci „z ludu”. Najprostszymi środkami opartymi na naturalistycznej metodzie mistrza Kazimierza Kamińskiego ukazywał złożoną psychikę człowieka. Do pamiętnych jego ról należą m.in. tytułowe w Judaszu Kazimierza Przerwy-Tetmajera[5], Szczęściu Frania Perzyńskiego, a także jako Grzegorz Dyndała Moliera, Smugoń w Przepióreczce Żeromskiego, Rejent w Zemście Fredry, czy Kaliban w Burzy Szekspira.

Od wczesnej młodości przyjaźnił się z Juliuszem Osterwą. Pracowali wspólnie w teatrach Krakowa i Poznania. Dzielili również mieszkanie. Dyrektor Osterwa zaprosił go do zespołu Reduty, a później także Teatru Narodowego. Współpraca z Jaraczem nieraz okazywała się kłopotliwa ze względu na chorobę alkoholową, do której z żalem przyznał się w ostatnich pismach z lat 40.

W czasie okupacji niemieckiej związał się z polityczno-wojskową katolicką organizacją podziemną Unia. Po wykonaniu w marcu 1941 wyroku sądu Polski Podziemnej na Igo Symie został aresztowany i osadzony na Pawiaku[6][7]. 5 kwietnia 1941 został wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau[6]. Został zwolniony po licznych interwencjach 15 maja 1941 roku.

Zmarł w sanatorium w Otwocku[8] na gruźlicę gardła[9][3], która ujawniła się po jego pobycie w obozie. Został pochowany w alei zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (rz. 1, m. 60/61)[10]. Autorem rzeźby na nagrobku jest Stanisław Sikora[11]. Jego pogrzeb został uwieczniony w specjalnym wydaniu Polskiej Kroniki Filmowej Testament Jaracza[12].

Uważany za jednego z największych aktorów polskich i współtwórcę nowoczesnej sztuki aktorskiej.

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

Filmografia[edytuj | edytuj kod]

Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

  • Dawny Teatr Ludowy na scenie którego debiutował, Kraków ul. Krowoderska 31
    Dawny Teatr Ludowy na scenie którego debiutował,
    Kraków ul. Krowoderska 31
  • Tablica upamiętniająca Stefana Jaracza
    Tablica upamiętniająca Stefana Jaracza

Teatry im. Stefana Jaracza[edytuj | edytuj kod]

Ulice im. Stefana Jaracza[edytuj | edytuj kod]

Stefan Jaracz jest patronem ulic w: Słupsku, Częstochowie, Łodzi, Krakowie, Oświęcimiu, Tarnowie[21], Warszawie, Toruniu, Tychach, Wrocławiu, Ostródzie, Białymstoku.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Stanisław Sławomir Nicieja, Dzieje Najnowsze : [kwartalnik poświęcony historii XX wieku] R. 15 z. 1-2 (1983), Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1983, s. 75 [dostęp 2015-12-27].
  2. ↑ Stanisław Kobiela, Siła przyciągania : [z dziejów Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego im. Króla Kazimierza Wielkiego w Bochni i Stowarzyszenia Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej], Bochnia: Stowarzyszenie Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej, 2017, ISBN 978-83-924282-4-4, OCLC 1003039677 [dostęp 2021-07-27].
  3. ↑ a b c Stefan Jaracz, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22].
  4. ↑ a b Stefan Jaracz - aktor najwyższej próby [online], PolskieRadio.pl [dostęp 2022-10-28].
  5. ↑ Edward Krasiński, „Stefan Jaracz”, 1976, s. 83, 84, 109, 137, 167.
  6. ↑ a b Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 43.
  7. ↑ Leon Wanat, Za murami Pawiaka, Warszawa 1985, s . 387.
  8. ↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 26, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”. 
  9. ↑ Legendy polskiego teatru – Stefan Jaracz. [dostęp 2010-09-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-24)].
  10. ↑ Cmentarz Stare Powązki: STEFAN JARACZ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-10-19].
  11. ↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie Kalendarz Ilustrowany 1959”, s. 67, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”. 
  12. ↑ Testament Jaracza w bazie filmpolski.pl
  13. ↑ Jadwiga Jaracz, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2020-07-01].
  14. ↑ Jadwiga Daniłowicz-Jaraczowa w bazie filmpolski.pl
  15. ↑ Anna Jaraczówna w bazie filmpolski.pl
  16. ↑ Mikołaj Radwan w bazie filmpolski.pl
  17. ↑ M.P. z 1930 r. nr 260, poz. 352 „za zasługi na polu twórczości scenicznej”.
  18. ↑ M.P. z 1935 r. nr 151, poz. 177 „za zasługi na polu sztuki teatralnej”.
  19. ↑ M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 305 „za szerzenie zamiłowania do polskiej literatury dramatycznej”.
  20. ↑ Lista osób odznaczonych M.P. z 1945 r. nr 5, poz.   Lista osób odznaczonych
  21. ↑ Ulice – nowe i stare nazwy [online] [dostęp 2020-06-30].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stefan_Jaracz&oldid=73222480”