Wińsko

Wińsko
	wieś
	; Kościół św. Michała Archanioła w Wińsku
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	wołowski
Gmina	Wińsko
Wysokość	178 m n.p.m.
Liczba ludności (III 2011)	1766
Strefa numeracyjna	71
Kod pocztowy	56-160
Tablice rejestracyjne	DWL
SIMC	0882939
	Położenie na mapie gminy Wińsko Wińsko
	Położenie na mapie Polski Wińsko
	Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Wińsko
	Położenie na mapie powiatu wołowskiego Wińsko
	51°28′15″N 16°36′51″E/51,470833 16,614167
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Wińsko (niem. Winzig, tuż po zakończeniu II wojny światowej Winiec) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie wołowskim, w gminie Wińsko. Siedziba gminy Wińsko.

Dawniej miasto; uzyskało lokację miejską w 1285 roku, utraciło prawa miejskie w 1945 roku^[4]. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Wińsko. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa wrocławskiego.

Toponimia

Nazwa wsi pochodzi od napoju alkoholowego wina lub winnej latorośli, z której się je uzyskuje.

W dokumencie potwierdzającym posiadłości klasztoru w Lubiążu, pochodzącym z roku 1217, znajduje się napis „Wroblino juxta Vin”. Przez niektórych badaczy jest on traktowany jako najwcześniejsza wzmianka o Wińsku. Natomiast za pierwszy pewny historyczny przekaz mówiący o Wińsku przyjmuje się dokument wydany w roku 1272, w którym wymieniony został proboszcz tutejszego kościoła o imieniu Nicolaus.

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Wynque oraz Winczk^[5]^[6]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Wincigium^[7].

Historia

Początkowo istniała tu osada targowa, w roku 1285 książę Przemko ścinawski dokonał lokacji miasta na prawie niemieckim. Około 1300 roku w Wińsku były bite monety książęce. Pierwszy przekaz źródłowy wymieniający burmistrza oraz radców miejskich Wińska pochodzi z roku 1377. W XIV w. miasto otoczono ceglanymi murami obronnymi. W roku 1404 książę Konrad oleśnicki nadał miastu prawo magdeburskie, potwierdzając jednocześnie dotychczasowe przywileje. W roku 1423 Wińsko zostało splądrowane przez husytów. W roku 1512 król Władysław nadał miastu herb. Ukazywał on umieszczonego na czerwonym tle rycerza z podniesioną przyłbicą, który w prawej ręce trzyma nagi miecz, w lewej natomiast gałąź winorośli z winnymi gronami.

Od czasu zakupu ziemi wołowskiej przez księcia Fryderyka II legnickiego (w pierwszej połowie XVI wieku) do roku 1675, miasto pozostawało w rękach Piastów, rezydujących najczęściej na zamku w Legnicy. Około roku 1613 wybudowany został ratusz. W czasie wojny trzydziestoletniej, w roku 1633, miasto zostało spustoszone. Rok później w mieście wybuchła zaraza. W roku 1712 wybuchł wielki pożar, w czasie którego miasto zostało prawie doszczętnie zniszczone. Wiek XIX był bardzo pomyślnym okresem w rozwoju miasta, w latach 1821–1858 rozebrano mury miejskie^[8]. Pod koniec XIX wieku Wińsko uzyskało połączenie kolejowe w związku z otwarciem w roku 1898 linii kolejowej Rawicz-Legnica. Budynek stacji kolejowej gotowy był już w 1896 roku. W roku 1911 w Wińsku wybudowana została gazownia. Po pierwszej wojnie światowej miasto zostało podłączone do elektrowni w Legnicy. W 1921 roku struktura wyznaniowa ludności przedstawiała się następująco: 359 katolików, 1654 ewangelików, 30 żydów, 13 innowierców i 1 bezwyznaniowiec. W trakcie działań wojennych w czasie II wojny światowej w bardzo dużym stopniu zniszczone zostało historyczne centrum miasta. Z przyrynkowej zabudowy ocalało zaledwie 6 domów, z ratusza zostały tylko mury obwodowe, które wkrótce rozebrano.

W 1945 roku żołnierze radzieccy wznieśli na ul. Rawickiej obok cmentarza pomnik na prowizorycznym cmentarzu poległych w walce o miasto (zwłoki później przeniesiono na cmentarz w Wołowie)^[9].

W 1946 roku na cmentarzu wzniesiono grób nieznanego żołnierza^[9].

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[10]:

centrum historyczne miasta, zniszczone podczas działań wojennych w 1945 r.; został mocno zniszczony m.in. ratusz i większość kamienic
kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła, ul. Kościelna 4, wybudowany w latach 1884–1886, w stylu neogotyckim wg projektu Karla Lüdecke^[11].
Kościół św. Trójcy, późnogotycki kościół halowy, zbudowany w 2. połowie XV wieku. Wieża jest neogotycka i pochodzi z roku 1876^[11]. Poewangelicki, po II wojnie światowej cerkiew, od roku 1997 filialny kościół katolicki.
cmentarz żydowski, z drugiej połowy XIX w.
mury miejskie, średniowiecze z XIV w., oryginalne fragmenty oraz partie zrekonstruowane w XX w.

inne zabytki:

cmentarz żydowski
liczne budynki z przełomu XIX/XX w.

Komunikacja

Przez miejscowość Wińsko przebiega droga krajowa i wojewódzka:

36 Ostrów Wielkopolski-Krotoszyn-Rawicz-Wąsosz-Wińsko-Ścinawa-Lubin-Prochowice
338 Wińsko-Wołów-Prawików,

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki:
- parafia św. Michała Archanioła
Świadkowie Jehowy:
- zbór Wińsko (Sala Królestwa ul. Piłsudskiego 89)^[12]

Międzynarodowe partnerstwo

W 2008 roku nawiązano partnerstwo z niemiecką gminą Hollenstedt w dolnosaksońskim powiecie Harburg.

Hollenstedt Niemcy

Utrzymywane są także kontakty partnerskie z niemieckim miastem Meschede.

Zobacz też

Wzgórza Wińskie

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 148424
↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1472 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 82-83.
↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 182. ISBN 978-83-910595-2-4.
↑ JanuszJ. Czerwiński JanuszJ., RyszardR. Chanas RyszardR., Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 427 .
↑ ^a ^b Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945", Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 805
↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 195. [dostęp 2012-10-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
↑ ^a ^b Zabytki sztuki w Polsce, Warszawa 2006, s. 933.
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-12] .

Bibliografia

Philipp Hanke, Topographische Chronik der Stadt Winzig, Winzig 1864.

Linki zewnętrzne

Winzig, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 563 .

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 148424

[GUS-2] GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.

[3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1472 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[4] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 82-83.

[5] Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.

[6] H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.

[7] Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 182. ISBN 978-83-910595-2-4.

[dolnyslask-8] JanuszJ. Czerwiński JanuszJ., RyszardR. Chanas RyszardR., Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 427 .

[autonazwa1-9] Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945", Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 805

[10] Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 195. [dostęp 2012-10-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].

[Polsce_2006-11] Zabytki sztuki w Polsce, Warszawa 2006, s. 933.

[12] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-12] .

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Wsie	Aleksandrowice Baszyn Białawy Białawy Małe Białawy Wielkie Białków Boraszyce Małe Boraszyce Wielkie Brzózka Budków Buszkowice Małe Chwałkowice Dąbie Domanice Głębowice Gryżyce Grzeszyn Iwno Jakubikowice Kleszczowice Konary Kozowo Krzelów Łazy Małowice Młoty Moczydlnica Klasztorna Morzyna Naroków Orzeszków Piskorzyna Przyborów Rajczyn Rogów Wołowski Rogówek Rudawa Słup Smogorzów Wielki Smogorzówek Staszowice Stryjno Trzcinica Wołowska Turzany Węglewo Węgrzce Wińsko Wrzeszów Wyszęcice
Kolonia	Mysłoszów
Osada	Czaplice
Zniesiona miejscowość	Gołaszów

Przynależność wojewódzka	woj. wrocławskie
Miasta (1945-75)	Brzeg Dolny (do 1945 i od 1954) Chobienia (do 1945) Ścinawa (do 1972 →) Uraz (do 1945) Wińsko (do 1945) Wołów
Gminy wiejskie (1945-54 i 1973-75)	Brzeg Dolny Chobienia (do 1954) Krzelów Lubiąż (od 1973) Mojęcice (do 1954) Ścinawa (do 1954) Wińsko Wołów
Gromady (1954-72)	Brzeg Dolny (1954) Brzeg Dolny (1960-72) Chobienia (1954-72) Głębowice (1954-72) Górzyn (1954-59) Gryżyce (1954-59) Jodłowice (1954-59) Kębłów (1954-71) Krzelów (1954-72) Krzydlina Wielka (1954-61) Lubiąż (1954-72) Małowice (1954-71) Moczydlnica Klasztorna (1954-59) Mojęcice (1954-61) Pełczyn (1961-71) Piskorzyna (1954-59) Pogalewo Wielkie (1954-61) Radecz (1954-59) Rudawa (1954-61) Stary Wołów (1954-61) Stęszów (1954-61) Ścinawa (1954-72) Tymowa (1954-72) Uraz (1954 →) Wińsko (1954-72) Wołów (1954-72) Zaborów (1954-72)