Zakrzewo (powiat złotowski)
53°24′49″N 17°09′00″E/53,413611 17,150000
| wieś | |
 Szkoła im.ks.Domańskiego, rok 1969 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności |
1620 |
| Strefa numeracyjna |
67 |
| Kod pocztowy |
77-424[2] |
| Tablice rejestracyjne |
PZL |
| SIMC |
0533989 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu złotowskiego  | |
Położenie na mapie gminy Zakrzewo  | |
| 53°24′49″N 17°09′00″E/53,413611 17,150000[1]
| |
| Strona internetowa | |
Zakrzewo (niem. Zakrzewo, 1935-1945 Buschdorf) – wieś krajeńska w Polsce, położona w województwie wielkopolskim, w powiecie złotowskim, siedziba gminy Zakrzewo[3][4], przy drodze wojewódzkiej nr 188.
Wieś leży przy strategicznie ważnej do 1945 r. linii kolejowej (dawnej "Ostbahn" z Królewca) Tczew-Küstrin Kietz, a dokładniej na jej odcinku Chojnice-Piła. W miejscowości odbywa się cykliczna impreza muzyczna Blues Express.
W latach 1975–1998 wieś należała administracyjnie do województwa pilskiego.
Nazwa miejscowości
[edytuj | edytuj kod]W roku 1935 niemieckie władze nazistowskie dokonały zmiany historycznej nazwy Zakrzewo na nazwę Buschdorf, brzmiącą bardziej "niemiecko"[5]: Busch – krzak, krzew, Dorf – wieś. Przemianowanie to dokonane zostało nie bez trudności[6]: na taką zmianę trzeba było formalnej zgody miejscowej rady gminnej, która w Zakrzewie do roku 1925 składała się z samych Polaków, a i potem, do r. 1935, stosunek liczbowy Polaków do Niemców w niej był jak około 9:1. Jurysdykcji władzy gminnej nie podlegało jednak nazewnictwo obiektów kolejowych, toteż zmiany nazwy stacji kolejowej w tej wsi dokonano już w roku 1925; kiedy w pewien czas po przemianowaniu dworca landrat jako przewodniczący wydziału powiatowego zaproponował przemianowanie również przynajmniej miejscowej poczty (było bowiem dość paradoksalne, że bilet kolejowy kupowało się do Buschdorf, a list adresowało się do Zakrzewa), rada gminna nie zgodziła się na ten projekt. W lutym 1928 r. landrat raz jeszcze zażądał zmiany nazwy wsi, tym razem jednak oferując przyłączenie do gminy 200 morgów lasu. I tym razem jednak rada gminna nie dała się przekonać, oferta nie została przyjęta: wieś nadal nazywała się Zakrzewo, a stacja kolejowa – Buschdorf. Ustawą samorządową z 30 stycznia 1935 r., która wprowadziła zasadę nominacji w ustalaniu składu rady gminnej, władze niemieckie doprowadziły do sytuacji, że pomimo większości polskiej we wsi, to do jej rady gminnej wchodził już tylko jeden Polak, który nie był w stanie przeszkodzić uchwale o zmianie nazwy Zakrzewo na Buschdorf. Związek Polaków w Niemczech zaprotestował przeciwko temu postępowaniu u ministra spraw wewnętrznych, lecz dowiedział się, że przemianowanie Zakrzewa nastąpiło na podstawie rzekomo jednomyślnej uchwały rady gminnej. Dalsze protesty zaprzeczające temu nieprawdziwemu uzasadnieniu nie odniosły już skutku i do końca II wojny światowej wieś nazywała się Buschdorf. Przywrócona w 1945 nazwa Zakrzewo została administracyjnie zatwierdzona 12 listopada 1946[7].
Integralne części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 1009291 | Nowe Zakrzewo | część wsi |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Stare osiedle wielkopolskie, pierwsza wzmianka w 1491[8]. W 1511 w Zakrzewie została utworzona rzymskokatolicka parafia św. Marii Magdaleny[9]. Wieś szlachecka, własność wojewody płockiego Piotra Potulickiego, około 1580 roku leżała w powiecie nakielskim województwa kaliskiego[10].
W latach 1772–1945 pod panowaniem Prus. Silny ośrodek polskości, w którym działał ks. dr Bolesław Domański. Po wojnie także osiedlili się Polacy z innych regionów Polski.
Przed wojną dzięki inicjatywie księdza Bolesława Domańskiego w Zakrzewie powstał silny ruch spółdzielczy, kulturalny i sportowy. Większość zapoczątkowanych wtedy inicjatyw jest kontynuowana i rozwijana: Spółdzielczy Bank Ludowy, Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska, Dom Polski, Chór Tęcza i Klub Sportowy Jedność.
W grudniu 1937 Rada Naczelna Związku Polaków w Niemczech przygotowując organizowany w marcu 1938 w Berlinie zjazd Związku ogłosiła tzw. "Odezwę Zakrzewską" skierowaną do rodaków w Niemczech; podpisał ją m.in. ksiądz Bolesław Domański będący wtedy przewodniczącym V Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech[11].
W 1966 wieś została odznaczona Orderem Sztandaru Pracy II klasy za wytrwałość w zachowaniu ducha narodowego[8]. W 2019 Sejmik Województwa Wielkopolskiego podjął decyzję o przekazaniu gminie Zakrzewo środków na utworzenie w miejscowym Domu Polskim Centrum Idei Rodła[12].
Kościół
[edytuj | edytuj kod]W Zakrzewie znajduje się kościół pod wezwaniem św. Marii Magdaleny.
Oświata
[edytuj | edytuj kod]- Publiczna Szkoła Podstawowa im. ks. dr Bolesława Domańskiego
- Przedszkole Publiczne im. Królewny Śnieżki
- Gimnazjum im. Zjednoczonej Europy (do czasu likwidacji gimnazjów w Polsce)
Osoby związane z Zakrzewem
[edytuj | edytuj kod]- Z Zakrzewem była związana artystka Janina Kłopocka, której malowidła zdobią salę widowiskową w Domu Polskim. Janina Kłopocka zaprojektowała również Rodło – symbol graficzny Związku Polaków w Niemczech.
- W Zakrzewie urodził się Józef Horst harcmistrz Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech, działacz narodowy mniejszości polskiej w międzywojennych Niemczech, członek Związku Polaków w Niemczech ścięty przez nazistów w Brandenburgu.
- Z Zakrzewa pochodzi znany lekarz prof. Antoni Horst. W czasie wojny organizował on z ramienia Rady Głównej Opiekuńczej sieć szpitali które między innymi udzielały pomocy Powstańcom Warszawskim w czasie akcji Burza. W okresie tak zwanej odwilży po Wypadkach Poznańskich został Rektorem Akademii Medycznej w Poznaniu. Był też inicjatorem powstania Instytutu Genetyki Człowieka PAN w Poznaniu.
- W Zakrzewie urodził się 4 lutego 1904 r. Jan Łangowski, działacz Związku Polaków w Niemczech.
- Alfons Tomke - "Zasłużony dla Gminy Zakrzewo"[13].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 157140
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1581 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ a b GUS. Rejestr TERYT
- ↑ po dojściu Hitlera do władzy sztuczne zniemczanie nazw miejscowości dotknęło znaczne obszary ówczesnych Niemiec
- ↑ Informacje na ten temat podaje Henryk Zieliński w swojej pracy Polacy i polskość ziemi złotowskiej w latach 1918-1939, rozdz. VII, str. 155; powołuje się tam na A. Krajna-Wielatowskiego "Ziemia Złotowska"
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ a b Czesław Piskorski, Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka Warszawa, 1980, s. 312, ISBN 83-217-2292-X, OCLC 8032482.
- ↑ Zakrzewo – Parafia pw. św. Marii Magdaleny. diecezja.bydgoszcz.pl. [dostęp 2017-05-13].
- ↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 251.
- ↑ podczas samego zjazdu wygłosił w 1938 płomienne patriotyczne przemówienie, którego nagranie zachowało się do dzisiaj
- ↑ RAK, Wsparcie dla idei Rodła, w: Monitor Wielkopolski, 2(225)/2020, s. 2
- ↑ Tytuł "Zasłużony dla Gminy Zakrzewo" dla Alfonsa Tomke, zlotow.naszemiasto.pl
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Edmund Osmańczyk: Niezłomny proboszcz z Zakrzewa. Warszawa: Czytelnik, 1989. ISBN 83-07-01992-3.
_COA.svg)