Konik polski
| |
| Typ | |
|---|---|
| Pochodzenie | |
| Ważne regiony hodowli |
Popielno[2] |
| Wymiary | |
| Wysokość w kłębie | |
| Masa |
300-400 kg |
| Umaszczenie |
myszate[2] |
| Cechy charakterystyczne |
czarna pręga grzbietowa[2] |
| Wzorce rasy | |
| Polski Związek Hodowców Koni | |
| Equus ferus caballus | |
Konik polski (również: Konik biłgorajski[5][6]) – polska rasa konia późno dojrzewającego (3–5 lat) w typie konia prymitywnego, długowiecznego, odpornego na choroby i trudne warunki utrzymania. Koniki polskie mają twardy róg kopytowy, pozwalający pracować niepodkutym na twardym podłożu.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Dzikimi przodkami koników polskich były tarpany, podobne do odkrytych w Azji przez rosyjskiego badacza Nikołaja Przewalskiego w 1876 roku koni Przewalskiego. Zamieszkiwały one do końca XVII wieku lesiste obszary wschodniej Polski, Litwy i Prus[2]. W okolicach Puszczy Białowieskiej przetrwały do 1780 roku, kiedy to zostały odłowione i umieszczone w zwierzyńcu hrabiów Zamoyskich koło Biłgoraja[2]. Około 1806 roku, z powodu panującej biedy, zostały one rozdane okolicznym chłopom[2]. W 1914 roku Jan Grabowski i Stanisław Schuch opisali małe chłopskie myszate koniki z okolic Biłgoraja[7].
Pierwsze próby prowadzenia zorganizowanej hodowli koni prymitywnych, nazwanych konikami polskimi, zostały podjęte w Polsce w 1923 roku, w Państwowej Stadninie Koni w Janowie Podlaskim i w 1928 roku w Folwarku Dworzyszcze, należącym do Liceum Krzemienieckiego[7].
Profesor Tadeusz Vetulani wprowadził nazwę „konik polski”, wysunął także hipotezę o istnieniu odmiany leśnej tarpana. Dzięki jego staraniom w roku 1936 zaczęto odtwarzać konika o typowych dla tarpana cechach w warunkach rezerwatowych w Puszczy Białowieskiej[2][7]. Wcześniej sprowadził konie z Biłgoraja[2]. We wrześniu 1939 roku stado liczyło już 40 sztuk, jednak podczas II wojny światowej hodowla została zniszczona[2], a część koni została zrabowana i wywieziona do Rzeszy na potrzeby badań prowadzonych przez naukowców niemieckich[8]. Po zakończeniu wojny rozpoczęto odbudowę hodowli z udziałem nielicznych koników rozproszonych po kraju i rewindykowanych z Niemiec (poza stadem białowieskim). W roku 1949 ocalałe zwierzęta trafiły do stadniny w Popielnie i tam też rozpoczęto powtórną ich hodowlę[2]. W roku 1952 trafiła tam również grupka koników z Białowieży. W 1955 roku stadninę w Popielnie przejęła Polska Akademia Nauk, następnie podjęto przerwany eksperyment prof. Vetulaniego[7]. W 1976 roku W.K. Gładenko, wykorzystując dane archeologiczne, osteologiczne i czaszkowe, doszedł do wniosku, że miejscowe konie Białorusi i Polski Wschodniej pochodziły z dzikich tarpanów leśnych, które miały wszystkie zewnętrzne cechy charakterystyczne dla koni północnego korzenia leśnego[9]. W 2014 opublikowano inny pogląd co do pochodzenia koników polskich[10][11][12].
Pokrój
[edytuj | edytuj kod]Cechy pokroju:
- wysokość w kłębie koni dorosłych (klacze i ogiery): 130 – 140 cm[13] (134-136 cm[2]) (inne źródła[1]: do 132 cm);
- obwód klatki piersiowej: wartości minimalne koni dorosłych (klacze i ogiery) – 165 cm;
- obwód nadpęcia, wartości minimalne koni dorosłych: klacze – 16,5 cm, ogiery – 17,5 cm;
- masa ciała 300 – 400 kg[13].
Jest to prymitywny koń[1] małego wzrostu (do 132 cm[1] lub 134-136 cm[2]). Ma silną i krępą budowę ciała[2]. U osobników tej rasy proporcjonalne[1] głowy o szerokim czole i prostym profilu są lekkie, usadowione na krótkiej, szerokiej i prostej nisko osadzonej muskularnej[1] szyi[2]. Na głowie są nieduże[1], grube uszy[2] i żywe oczy[1]. Kłąb jest mało wyraźny, łopatki krótkie, z kolei tułów dość długi, a grzbiet czasami łęgowaty[2]. Konie mają głęboką klatkę piersiową, oraz pojemny, często obwisły brzuch i ścięty zad[2].
Koniki polskie mają mocne, suche i krótkie kończyny o mocnym kośćcu[1], zdarza się, że o nieprawidłowej podstawie. Kopyta są nieduże, ale mocne[2].
Umaszczenie
[edytuj | edytuj kod]Zwierzęta te zazwyczaj mają gęstą sierść umaszczoną myszato[2]. Grzywa jest obfita i czarna. Głęboko osadzony[1] ogon z nielicznymi jasnymi włosami. Na grzbiecie jest czarna pręga grzbietowa, również pręgi na stawach skokowych i nadgarstkowych[2], rzadko występuje pręga łopatkowa.
Użytkowanie
[edytuj | edytuj kod]Szczególne zalety koników polskich takie, jak dobre zdrowie[2], płodność[1][2], niewybredność pokarmowa[2], odporność, zaradność w trudnych sytuacjach, zdolności adaptacyjne, kompensacja wzrostu, a przy tym wytrwałość[1], łagodność[1], pojętność i dobre chody przyczyniły się do tego, że zaczęto ich wszechstronnie używać. Konik polski służył ludziom jako dobry koń roboczy w niedużych gospodarstwach rolnych i sadowniczych. Jako wytrwały niezawodny koń często używany był w transporcie.
Te cechy koników polskich i różnorodność ich użytkowania przyczyniły się do ukształtowania małego konia, który przez okrągły rok nie wymagał chowu stajennego. Również wojsko zainteresowało się tym koniem. Zaczęto wykorzystywać go jako wierzchowca w jeździectwie rekreacyjnym, hipoterapii i ze względu na potulny i łagodny charakter, w pracy z dziećmi[1]. Używa się go też jako konia pociągowego do lżejszych prac polowych oraz transportowych[1]. Na początku lat 80. XX wieku konik polski znalazł jeszcze jedno zastosowanie, a mianowicie wykorzystanie go do pielęgnacji krajobrazu[14]. Koniki poprzez selektywne wyjadanie roślin tworzą warunki do rozwoju zróżnicowanej flory i fauny. Wypas przyczynia się do większej różnorodności zasobów pokarmowych dla ptaków i większej dostępności kryjówek w obszarach pastwiska pomijanych przez konie. Dzięki temu powstają nisze chętnie zajmowane przez zwierzęta naturalnie występujące na danym obszarze (ptaki, bezkręgowce), co przyczynia się do podtrzymania lokalnej bioróżnorodności[15]. Potencjał koników polskich w kształtowaniu krajobrazu doceniono również za granicą – obecnie koniki utrzymywane są w rezerwatach na terenie m.in. Holandii i Belgii[16]
Współcześnie koniki polskie użytkuje się przede wszystkim:
- jako konie wierzchowe, zwłaszcza w rekreacji – w rajdach i wycieczkach konnych,
- w hipoterapii – ze względu na charakter i pokrój,
- w lekkich zaprzęgach,
- w hodowli, jako rezerwa genetyczna,
- w pielęgnacji krajobrazu poprzez wypasanie[17].
Hodowla
[edytuj | edytuj kod]Rasa konik polski wykazuje bardzo duże podobieństwo do wymarłego dzikiego konia tarpana, lecz nie jest genetycznie tą samą rasą (chociaż poza Polską koniki polskie bywają określane mianem tarpan)[18].
W miejscowości Szklarnia koło Biłgoraja od 1986 funkcjonuje ostoja konika biłgorajskiego, zajmująca się hodowlą zachowawczą tej rasy[3]. Hodowlą zachowawczą zajmuje się też gospodarstwo rolne w Kobylnikach koło Poznania, gdzie znajduje się ponad 100 sztuk koników[19].
Głównymi ośrodkami hodowlanymi są:
- w warunkach rezerwatowych: Popielno[2], Roztoczański Park Narodowy[2], Biebrzański Park Narodowy, Stacja Doświadczalna w Stobnicy prowadzona przez Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu[13];
- w warunkach stajennych: Popielno[2], Stadnina Koni Racot[2] Stado Ogierów Sieraków[2], Stadnina Koni Dobrzyniewo[2]; Państwowa Stadnina Koni w Jeżewicach[1][4].
W październiku 2007 roku rozpoczęto program introdukcji konika polskiego w Bieszczadach. Konie umieszczono w zagrodzie adaptacyjnej na terenie dawnej wsi Radziejowa. Program przewidywał wypuszczenie koni na wolność po kilkuletnim okresie adaptacyjnym, służącym ukształtowaniu się tabunów i wytworzenia naturalnych stosunków stadnych w ich obrębie. Dzikie konie mają wypełniać niszę ekologiczną, jaką stanowią łąki, pastwiska oraz tereny leśne po wysiedlonych wioskach. Ich obecność ma zapobiegać zarastaniu gruntów rolnych roślinami krzewiastymi i drzewami[20].
Symbol
[edytuj | edytuj kod]Konik polski jest symbolem utworzonego w 1974 Roztoczańskiego Parku Narodowego (jego stylizowana sylwetka znajduje się w logo parku)[21].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]6 marca 1989 roku Poczta Polska wyemitowała serię znaczków „Konie”. Była to seria sześciu znaczków. Najdroższy znaczek tej serii o numerze 3047 i wartości 70 PLZ przedstawiał konika polskiego. Nakład znaczka wyniósł półtora miliona sztuk, a projektantem był Henryk Chyliński[22]. 24 lutego 2014 roku Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monety z serii „Zwierzęta świata” – konik polski o nominałach 20 zł i 2 zł[23].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Moje Roztocze: Koniki polskie. mojeroztocze.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-13)].
- Konik polski info
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Tamsin Pickeral: PFERDE & PONYS. Londyn: Parragon, 2003, s. 221. ISBN 0-7525-9601-2.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae Martin Haller: Rasy koni. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2001, s. 204. ISBN 83-7073-121-X.
- ↑ a b Szklarnia – Ostoja Konika Biłgorajskiego UM Janów Lubelski [online], www.janowlubelski.pl [dostęp 2020-05-14] [zarchiwizowane z adresu 2017-07-20].
- ↑ a b Konik Polski – dla koni, cena, opinie, zdjęcia, „galopuje.pl”, 8 kwietnia 2011 [dostęp 2018-10-01] (pol.).
- ↑ Konik polski, konik biłgorajski | DinoAnimals.pl [online], dinoanimals.pl, 14 września 2015 [dostęp 2020-05-14] (pol.).
- ↑ Konik polski, inaczej konik biłgorajski [online], Agrosukces, 20 maja 2010 [dostęp 2020-05-14] (pol.).
- ↑ a b c d na podst. dr hab. Zbigniew Jaworski: "Tablice genealogiczne koników polskich", dr hab. Zbigniew Jaworski, dr Iwona Tomczyk-Wrona: "Program ochrony zasobów genetycznych koni rasy konik polski": Historia rasy konik polski. Konik polski info. [dostęp 2011-08-05].
- ↑ Tadeusz Vetulani – życie i działalność. [dostęp 2011-10-27].
- ↑ Гладенко В.К. Белорусская лошадь. – Минск: Ураджай, 1976. -108с.
- ↑ Cis Van Vuure, From kaikan to konik – Facts and perceptions surrounding the European wild horse and the Polish konik. Semper, Warszawa. s. 445., 2015, ISBN 978-83-7507-185-6.
- ↑ Cis Van Vuure, On the origin of the Polish konik and its relation to Dutch nature management. Lutra 57(2): 111-130. [online], 2014.
- ↑ Cis Van Vuure, Konik polski i rodzina Zamoyskich. Zamojski Kwartalnik Kulturalny 119(2): 10-14., 2014.
- ↑ a b c Konik polski. Pakiet Edukacyjny Natura 2000. [dostęp 2012-08-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-29)].
- ↑ Księga pochodzenia koni rasy konik polski | PZHK [online], Polski Związek Hodowców Koni [dostęp 2016-02-11] [zarchiwizowane z adresu 2016-02-16] (pol.).
- ↑ https://archiwum.biebrza.org.pl/plik,4148,konik-polski-horses-as-a-mean-of-biodiversity-maintenance-pdf.pdf
- ↑ http://media.longnow.org/files/2/REVIVE/BritishWildlifeVera.pdf
- ↑ na podst. dr hab. Zbigniew Jaworski, dr Iwona Tomczyk-Wrona: "Program ochrony zasobów genetycznych koni rasy konik polski": Koniki polskie dzisiaj. Konik polski info. [dostęp 2011-08-05].
- ↑ zob. Tim Hawcroft: Koń. Rasy, Pielęgnacja, Wychowanie, Tresura.. Warszawa: Wyd. Ania, 1983. ISBN 83-902474-2-9.
- ↑ na podst. dr hab. Zbigniew Jaworski, dr Iwona Tomczyk-Wrona: "Program ochrony zasobów genetycznych koni rasy konik polski": Historia rasy. Konik polski info. [dostęp 2012-11-25].
- ↑ Edward Marszałek: Dziki koń zamieszkał w Bieszczadach. Dziennik Lasy Polskie. [dostęp 2011-09-25]. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ Piotr Profus, Zofia Tomek: Ssaki. W: Tadeusz Wilgat (red.): Roztoczański Park Narodowy. Zwierzyniec: Roztoczański Park Narodowy, s. 202. ISBN 83-900625-2-6.
- ↑ 1989.03.06. Konie :: Katalog Znaków Pocztowych [online], www.kzp.pl [dostęp 2018-10-01] (pol.).
- ↑ Zwierzęta świata. Konik polski. NBP. [dostęp 2015-02-09]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- В.К. Гладенко, Белорусская лошадь, Mińsk 1978.
- Полесская лошадь in Книга о лошади. Том I Составлена под руководством С.М. Буденного – Москва: Государственное издательство сельскохозяйственной литературы, 1952
- Freytag C. Russlands Pferde – Racen. – Halle, 1881. – 216 s. Open Access available via Utrecht University Repository
