Przejdź do zawartości

Dinozaury pierzaste: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
aktualizacja
drobne merytoryczne
Linia 67: Linia 67:
# ''[[Eosinopteryx]]'' (2013){{r|Eosinopteryx}}
# ''[[Eosinopteryx]]'' (2013){{r|Eosinopteryx}}
# ''[[Aurornis]]'' (2013){{r|Aurornis}}
# ''[[Aurornis]]'' (2013){{r|Aurornis}}
# ''[[Jianchangosaurus]]'' (2013){{r|Jianchangosaurus}}


=== Prymitywne typy piór ===
=== Prymitywne typy piór ===
Linia 155: Linia 156:
* [[ewolucja ptaków]]
* [[ewolucja ptaków]]


{{Przypisy|2|przypisy=<ref name=Schweitzer>{{Cytuj pismo |autor=M.H. Schweitzer, J.A. Watt, R. Avci, L. Knapp, L. Chiappe, M. Norell, M. Marshall |rok=1999 |tytuł=Beta-keratin specific immunological reactivity in feather-like structures of the Cretaceous Alvarezsaurid, </em>Shuvuuia deserti'' |czasopismo=Journal of Experimental Zoology Part B: Molecular and Developmental Evolution |wolumin=255 |wydanie=2 |strony=146–157 |doi=10.1002/(SICI)1097-010X(19990815)285:2%3C146::AID-JEZ7%3E3.0.CO;2-A |pmid=10440726 |język=en}}</ref><ref name=XXH10>{{Cytuj pismo |autor=Xu Xing, Zheng Xiaoting, You Hailu |tytuł=Exceptional dinosaur fossils show ontogenetic development of early feathers |czasopismo=Nature |wolumin=464 |strony=1338–1341 |rok=2010 |doi=10.1038/nature08965 |język=en}}</ref><ref name=GC06>{{Cytuj pismo |autor=Ursula B. Göhlich, Luis M. Chiappe |tytuł=A new carnivorous dinosaur from the Late Jurassic Solnhofen archipelago |czasopismo=Nature |wolumin=440 |rok=2006 |strony=329–332 |doi=10.1038/nature04579 |język=en}}</ref><ref name=tmn2007>{{Cytuj pismo |autor=Alan H. Turner, Peter J. Makovicky, Mark A. Norell |tytuł=Feather quill knobs in the dinosaur ''Velociraptor'' |czasopismo=Science |wolumin=317 |wydanie=5845 |strony=1721 |rok=2007 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/reprint/317/5845/1721.pdf |język=en}}</ref><ref name=Gierlinski>{{Cytuj pismo |autor=Gerard Gierliński |rok=1996 |tytuł=Feather-like impressions in a theropod resting trace from the Lower Jurassic of Massachusetts |odpowiedzialność=M. Morales (red.) |wydawca=The continental Jurassic |czasopismo=Museum of Northern Arizona Bulletin |wolumin=40 |strony=179–184 |język=en}}</ref><ref name=Tianyulong>{{Cytuj pismo |autor=Zheng Xiaoting, You Hailu, Xu Xing, Dong Zhiming |rok=2009 |tytuł=An Early Cretaceous heterodontosaurid dinosaur with filamentous integumentary structures |czasopismo=Nature |wolumin=458 |strony=333–336 |doi=10.1038/nature07856 |język=en}}</ref><ref name=Mayretal>{{Cytuj pismo |autor=Gerald Mayr, D. Stefan Peters, Gerhard Plodowski, Olaf Vogel |rok=2002 |tytuł=Bristle-like integumentary structures at the tail of the horned dinosaur ''Psittacosaurus'' |czasopismo=Naturwissenschaften |wolumin=89 |wydanie=8 |strony=361–365 |doi=10.1007/s00114-002-0339-6 |język=en}}</ref><ref name=Beipiao>{{Cytuj pismo |autor=Xu Xing, Zheng Xiaoting, You Hailu |tytuł=A new feather type in a nonavian theropod and the early evolution of feathers |czasopismo=Proceedings of the National Academy of Sciences |wolumin=106 |wydanie=3 |strony=832–834 |rok=2009 |doi=10.1073/pnas.0810055106 |język=en}}</ref><ref name=Anchiornis2>{{Cytuj pismo |autor=Hu Dongyu, Hou Lianhai, Zhang Lijun, Xu Xing |tytuł=A pre-''Archaeopteryx'' troodontid theropod from China with long feathers on the metatarsus |czasopismo=Nature |wolumin=461 |strony=640–643 |rok=2009 |doi=10.1038/nature08322 |język=en}}</ref><ref name=Micro03>{{Cytuj pismo |autor=Xu Xing, Zhonghe Zhou, Wang Xiaolin, Kuang Xuewen, Zhang Fucheng, Du Xiangke |tytuł=Four-winged dinosaurs from China |czasopismo=Nature |wolumin=421 |strony=335–340 |rok=2003 |doi=10.1038/nature01342 |język=en}}</ref><ref name=ZBH03>{{Cytuj pismo |autor=Zhou Zhonghe, Paul M. Barrett, Jason Hilton |tytuł=An exceptionally preserved Lower Cretaceous ecosystem |czasopismo=Nature |wolumin=421 |strony=807–814 |rok=2003 |doi=10.1038/nature01420 |język=en}}</ref><ref name=Citipati99>{{Cytuj pismo |autor=James M. Clark, Mark A. Norell, Luis M. Chiappe |rok=1999 |tytuł=An oviraptorid skeleton from the Late Cretaceous of Ukhaa Tolgod, Mongolia, preserved in an avianlike brooding position over an oviraptorid nest |czasopismo=American Museum Novitates |wolumin=3265 |strony=1–36 |rok=1999 |url=http://hdl.handle.net/2246/3102 |język=en}}</ref><ref name=Citipati01>{{Cytuj pismo |autor=James M. Clark, Mark A. Norell, Rinchen Barsbold |tytuł=Two new oviraptorids (Theropoda: Oviraptorosauria), Upper Cretaceous Djadokhta Formation, Ukhaa Tolgod, Mongolia |czasopismo=Journal of Vertebrate Paleontology |wolumin=21 |wydanie=2 |strony=209–213 |rok=2001 |url=http://www.jstor.org/stable/20061948 |język=en}}</ref><ref name=Nomingia00>{{Cytuj pismo |autor=Rinchen Barsbold, Halszka Osmólska, Mahito Watabe, Philip J. Currie, Khishigjaw Tsogtbaatar |tytuł=A new oviraptorosaur (Dinosauria, Theropoda) from Mongolia: The first dinosaur with a pygostyle |czasopismo=Acta Palaeontologica Polonica |wolumin=45 |wydanie=2 |strony=97–106 |rok=2000 |url=http://www.app.pan.pl/archive/published/app45/app45-097.pdf |język=en}}</ref><ref name=Ji2>{{Cytuj pismo |autor=Ji Qiang, Ji Shu'an |rok=1997 |tytuł=A Chinese archaeopterygian, ''Protarchaeopteryx'' gen. nov |czasopismo=Di Zhi Ke Ji |wolumin=238 |strony=38–41 |język=}}</ref><ref name=Micro00>{{Cytuj pismo |autor=Xu Xing, Zhou Zhonghe, Wang Xiaolin |rok=2000 |tytuł=The smallest known non-avian theropod dinosaur |czasopismo=Nature |wolumin=408 |strony=705–708 |doi=10.1038/35047056 |język=en}}</ref><ref name=Zhangetal>{{Cytuj pismo |autor=Zhang Fucheng, Zhou Zhonghe, Xu Xing, Wang Xiaolin |rok=2002 |tytuł=A juvenile coelurosaurian theropod from China indicates arboreal habits |czasopismo=Naturwissenschaften |wolumin=89 |wydanie=9 |strony=394–398 |doi=10.1007/s00114-002-0353-8 |język=en}}</ref><ref name=melanosomy>{{Cytuj pismo |autor=Zhang Fucheng, Stuart L. Kearns, Patrick J. Orr, Michael J. Benton, Zhou Zhonghe, Diane Johnson, Xu Xing, Wang Xiaolin |tytuł=Fossilized melanosomes and the colour of Cretaceous dinosaurs and birds |czasopismo=Nature |wolumin=463 |strony=1075–1078 |rok=2010 |doi=10.1038/nature08740 |język=en}}</ref><ref name=XuWang>{{Cytuj pismo |autor=Xu Xing, Wang Xiaolin |rok=2003 |tytuł=A new maniraptoran from the Early Cretaceous Yixian Formation of western Liaoning |czasopismo=Vertebrata PalAsiatica |wolumin=41 |wydanie=3 |strony=195–202 |język=en}}</ref><ref name=Anchiorniskolor>{{Cytuj pismo |autor=Li Quanguo, Gao Keqin, Jakob Vinther, Matthew D. Shawkey, Julia A. Clarke, Liliana D'Alba, Meng Qingjin, Derek E.G. Briggs, Richard O. Prum |tytuł=Plumage color patterns of an extinct dinosaur |czasopismo=Science |wolumin=327 |wydanie=5971 |strony=1369–1372 |rok=2010 |doi=10.1126/science.1186290 |język=en}}</ref><ref name=OES10>{{Cytuj pismo |autor=Francisco Ortega, Fernando Escaso, José L. Sanz |tytuł=A bizarre, humped Carcharodontosauria (Theropoda) from the Lower Cretaceous of Spain |czasopismo=Nature |wolumin=467 |wydanie=7312 |strony=203–206 |rok=2010 |doi=10.1038/nature09181 |język=en}}</ref><ref name=NJGPA2010>{{Cytuj pismo |autor=Luis M. Chiappe |autor2=Ursula B. Göhlich |tytuł=Anatomy of ''Juravenator starki<em> (Theropoda: Coelurosauria) from the Late Jurassic of Germany |czasopismo=Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie - Abhandlungen |wolumin=258 |wydanie=3 |strony=257-296 |rok=2010 |doi=10.1127/0077-7749/2010/0125 |język=en}}</ref><ref name=Xiaotingia>{{Cytuj pismo |autor=Xu Xing, You Hailu, Du Kai, Han Fenglu |tytuł=An </em>Archaeopteryx<em>-like theropod from China and the origin of Avialae |czasopismo=Nature |wolumin=475 |strony=465–470 |rok=2011 |doi=10.1038/nature10288 |język=en}}</ref><ref name=Yutyrannus>{{Cytuj pismo |autor=Xing Xu, Kebai Wang, Ke Zhang, Qingyu Ma, Lida Xing, Corwin Sullivan, Dongyu Hu, Shuqing Cheng i Shuo Wang |tytuł=A gigantic feathered dinosaur from the Lower Cretaceous of China |czasopismo=Nature |wolumin=484 |strony=92–95 |rok=2012 |url=http://www.xinglida.net/pdf/Xu_et_al_2012_Yutyrannus.pdf |doi=10.1038/nature10906 |język=en}}</ref><ref name=Sciurumimus>{{Cytuj pismo |autor=Oliver W. M. Rauhut, Christian Foth, Helmut Tischlinger i Mark A. Norell |tytuł=Exceptionally preserved juvenile megalosauroid theropod dinosaur with filamentous integument from the Late Jurassic of Germany |czasopismo=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |wolumin=109 |wydanie=29 |strony=11746–11751 |rok=2012 |doi=10.1073/pnas.1203238109 |język=en}}</ref><ref name=ZelenitskyetalScienceOrnithomimus>{{Cytuj pismo |autor=Darla K. Zelenitsky, François Therrien, Gregory M. Erickson, Christopher L. DeBuhr, Yoshitsugu Kobayashi, David A. Eberth i Frank Hadfield |tytuł=Feathered Non-Avian Dinosaurs from North America Provide Insight into Wing Origins |czasopismo=Science |wolumin=338 |wydanie=6106 |strony=510–514 |rok=2012 |doi=10.1126/science.1225376 |język=en}}</ref><ref name=Ningyuansaurus>{{Cytuj pismo |autor=Ji Qiang, Lü Jun-Chang, Wei Xue-Fang i Wang Xu-Ri |tytuł=A new oviraptorosaur from the Yixian Formation of Jianchang, Western Liaoning Province, China |czasopismo=Geological Bulletin of China |wolumin=31 |wydanie=12 |strony=2102–2107 |rok=2012 |język=en}}</ref><ref name=Eosinopteryx>{{Cytuj pismo |autor=Pascal Godefroit, Helena Demuynck, Gareth Dyke, Dongyu Hu, François Escuillié i Philippe Claeys |tytuł=Reduced plumage and flight ability of a new Jurassic paravian theropod from China |czasopismo=Nature Communications |wolumin=4 |wydanie= |strony=Artykuł nr 1394 |rok=2013 |doi=10.1038/ncomms2389 |język=en}}</ref><ref name=Aurornis>{{Cytuj pismo |autor=Pascal Godefroit, Andrea Cau, Hu Dong-Yu, François Escuillié, Wu Wenhao and Gareth Dyke |tytuł=A Jurassic avialan dinosaur from China resolves the early phylogenetic history of birds |czasopismo=Nature |wolumin= |wydanie= |strony= |rok=2013 |doi=10.1038/nature12168 |język=en}}</ref>}}
{{Przypisy|2|przypisy=<ref name=Schweitzer>{{Cytuj pismo |autor=M.H. Schweitzer, J.A. Watt, R. Avci, L. Knapp, L. Chiappe, M. Norell, M. Marshall |rok=1999 |tytuł=Beta-keratin specific immunological reactivity in feather-like structures of the Cretaceous Alvarezsaurid, </em>Shuvuuia deserti'' |czasopismo=Journal of Experimental Zoology Part B: Molecular and Developmental Evolution |wolumin=255 |wydanie=2 |strony=146–157 |doi=10.1002/(SICI)1097-010X(19990815)285:2%3C146::AID-JEZ7%3E3.0.CO;2-A |pmid=10440726 |język=en}}</ref><ref name=XXH10>{{Cytuj pismo |autor=Xu Xing, Zheng Xiaoting, You Hailu |tytuł=Exceptional dinosaur fossils show ontogenetic development of early feathers |czasopismo=Nature |wolumin=464 |strony=1338–1341 |rok=2010 |doi=10.1038/nature08965 |język=en}}</ref><ref name=GC06>{{Cytuj pismo |autor=Ursula B. Göhlich, Luis M. Chiappe |tytuł=A new carnivorous dinosaur from the Late Jurassic Solnhofen archipelago |czasopismo=Nature |wolumin=440 |rok=2006 |strony=329–332 |doi=10.1038/nature04579 |język=en}}</ref><ref name=tmn2007>{{Cytuj pismo |autor=Alan H. Turner, Peter J. Makovicky, Mark A. Norell |tytuł=Feather quill knobs in the dinosaur ''Velociraptor'' |czasopismo=Science |wolumin=317 |wydanie=5845 |strony=1721 |rok=2007 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/reprint/317/5845/1721.pdf |język=en}}</ref><ref name=Gierlinski>{{Cytuj pismo |autor=Gerard Gierliński |rok=1996 |tytuł=Feather-like impressions in a theropod resting trace from the Lower Jurassic of Massachusetts |odpowiedzialność=M. Morales (red.) |wydawca=The continental Jurassic |czasopismo=Museum of Northern Arizona Bulletin |wolumin=40 |strony=179–184 |język=en}}</ref><ref name=Tianyulong>{{Cytuj pismo |autor=Zheng Xiaoting, You Hailu, Xu Xing, Dong Zhiming |rok=2009 |tytuł=An Early Cretaceous heterodontosaurid dinosaur with filamentous integumentary structures |czasopismo=Nature |wolumin=458 |strony=333–336 |doi=10.1038/nature07856 |język=en}}</ref><ref name=Mayretal>{{Cytuj pismo |autor=Gerald Mayr, D. Stefan Peters, Gerhard Plodowski, Olaf Vogel |rok=2002 |tytuł=Bristle-like integumentary structures at the tail of the horned dinosaur ''Psittacosaurus'' |czasopismo=Naturwissenschaften |wolumin=89 |wydanie=8 |strony=361–365 |doi=10.1007/s00114-002-0339-6 |język=en}}</ref><ref name=Beipiao>{{Cytuj pismo |autor=Xu Xing, Zheng Xiaoting, You Hailu |tytuł=A new feather type in a nonavian theropod and the early evolution of feathers |czasopismo=Proceedings of the National Academy of Sciences |wolumin=106 |wydanie=3 |strony=832–834 |rok=2009 |doi=10.1073/pnas.0810055106 |język=en}}</ref><ref name=Anchiornis2>{{Cytuj pismo |autor=Hu Dongyu, Hou Lianhai, Zhang Lijun, Xu Xing |tytuł=A pre-''Archaeopteryx'' troodontid theropod from China with long feathers on the metatarsus |czasopismo=Nature |wolumin=461 |strony=640–643 |rok=2009 |doi=10.1038/nature08322 |język=en}}</ref><ref name=Micro03>{{Cytuj pismo |autor=Xu Xing, Zhonghe Zhou, Wang Xiaolin, Kuang Xuewen, Zhang Fucheng, Du Xiangke |tytuł=Four-winged dinosaurs from China |czasopismo=Nature |wolumin=421 |strony=335–340 |rok=2003 |doi=10.1038/nature01342 |język=en}}</ref><ref name=ZBH03>{{Cytuj pismo |autor=Zhou Zhonghe, Paul M. Barrett, Jason Hilton |tytuł=An exceptionally preserved Lower Cretaceous ecosystem |czasopismo=Nature |wolumin=421 |strony=807–814 |rok=2003 |doi=10.1038/nature01420 |język=en}}</ref><ref name=Citipati99>{{Cytuj pismo |autor=James M. Clark, Mark A. Norell, Luis M. Chiappe |rok=1999 |tytuł=An oviraptorid skeleton from the Late Cretaceous of Ukhaa Tolgod, Mongolia, preserved in an avianlike brooding position over an oviraptorid nest |czasopismo=American Museum Novitates |wolumin=3265 |strony=1–36 |rok=1999 |url=http://hdl.handle.net/2246/3102 |język=en}}</ref><ref name=Citipati01>{{Cytuj pismo |autor=James M. Clark, Mark A. Norell, Rinchen Barsbold |tytuł=Two new oviraptorids (Theropoda: Oviraptorosauria), Upper Cretaceous Djadokhta Formation, Ukhaa Tolgod, Mongolia |czasopismo=Journal of Vertebrate Paleontology |wolumin=21 |wydanie=2 |strony=209–213 |rok=2001 |url=http://www.jstor.org/stable/20061948 |język=en}}</ref><ref name=Nomingia00>{{Cytuj pismo |autor=Rinchen Barsbold, Halszka Osmólska, Mahito Watabe, Philip J. Currie, Khishigjaw Tsogtbaatar |tytuł=A new oviraptorosaur (Dinosauria, Theropoda) from Mongolia: The first dinosaur with a pygostyle |czasopismo=Acta Palaeontologica Polonica |wolumin=45 |wydanie=2 |strony=97–106 |rok=2000 |url=http://www.app.pan.pl/archive/published/app45/app45-097.pdf |język=en}}</ref><ref name=Ji2>{{Cytuj pismo |autor=Ji Qiang, Ji Shu'an |rok=1997 |tytuł=A Chinese archaeopterygian, ''Protarchaeopteryx'' gen. nov |czasopismo=Di Zhi Ke Ji |wolumin=238 |strony=38–41 |język=}}</ref><ref name=Micro00>{{Cytuj pismo |autor=Xu Xing, Zhou Zhonghe, Wang Xiaolin |rok=2000 |tytuł=The smallest known non-avian theropod dinosaur |czasopismo=Nature |wolumin=408 |strony=705–708 |doi=10.1038/35047056 |język=en}}</ref><ref name=Zhangetal>{{Cytuj pismo |autor=Zhang Fucheng, Zhou Zhonghe, Xu Xing, Wang Xiaolin |rok=2002 |tytuł=A juvenile coelurosaurian theropod from China indicates arboreal habits |czasopismo=Naturwissenschaften |wolumin=89 |wydanie=9 |strony=394–398 |doi=10.1007/s00114-002-0353-8 |język=en}}</ref><ref name=melanosomy>{{Cytuj pismo |autor=Zhang Fucheng, Stuart L. Kearns, Patrick J. Orr, Michael J. Benton, Zhou Zhonghe, Diane Johnson, Xu Xing, Wang Xiaolin |tytuł=Fossilized melanosomes and the colour of Cretaceous dinosaurs and birds |czasopismo=Nature |wolumin=463 |strony=1075–1078 |rok=2010 |doi=10.1038/nature08740 |język=en}}</ref><ref name=XuWang>{{Cytuj pismo |autor=Xu Xing, Wang Xiaolin |rok=2003 |tytuł=A new maniraptoran from the Early Cretaceous Yixian Formation of western Liaoning |czasopismo=Vertebrata PalAsiatica |wolumin=41 |wydanie=3 |strony=195–202 |język=en}}</ref><ref name=Anchiorniskolor>{{Cytuj pismo |autor=Li Quanguo, Gao Keqin, Jakob Vinther, Matthew D. Shawkey, Julia A. Clarke, Liliana D'Alba, Meng Qingjin, Derek E.G. Briggs, Richard O. Prum |tytuł=Plumage color patterns of an extinct dinosaur |czasopismo=Science |wolumin=327 |wydanie=5971 |strony=1369–1372 |rok=2010 |doi=10.1126/science.1186290 |język=en}}</ref><ref name=OES10>{{Cytuj pismo |autor=Francisco Ortega, Fernando Escaso, José L. Sanz |tytuł=A bizarre, humped Carcharodontosauria (Theropoda) from the Lower Cretaceous of Spain |czasopismo=Nature |wolumin=467 |wydanie=7312 |strony=203–206 |rok=2010 |doi=10.1038/nature09181 |język=en}}</ref><ref name=NJGPA2010>{{Cytuj pismo |autor=Luis M. Chiappe |autor2=Ursula B. Göhlich |tytuł=Anatomy of ''Juravenator starki<em> (Theropoda: Coelurosauria) from the Late Jurassic of Germany |czasopismo=Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie - Abhandlungen |wolumin=258 |wydanie=3 |strony=257-296 |rok=2010 |doi=10.1127/0077-7749/2010/0125 |język=en}}</ref><ref name=Xiaotingia>{{Cytuj pismo |autor=Xu Xing, You Hailu, Du Kai, Han Fenglu |tytuł=An </em>Archaeopteryx<em>-like theropod from China and the origin of Avialae |czasopismo=Nature |wolumin=475 |strony=465–470 |rok=2011 |doi=10.1038/nature10288 |język=en}}</ref><ref name=Yutyrannus>{{Cytuj pismo |autor=Xing Xu, Kebai Wang, Ke Zhang, Qingyu Ma, Lida Xing, Corwin Sullivan, Dongyu Hu, Shuqing Cheng i Shuo Wang |tytuł=A gigantic feathered dinosaur from the Lower Cretaceous of China |czasopismo=Nature |wolumin=484 |strony=92–95 |rok=2012 |url=http://www.xinglida.net/pdf/Xu_et_al_2012_Yutyrannus.pdf |doi=10.1038/nature10906 |język=en}}</ref><ref name=Sciurumimus>{{Cytuj pismo |autor=Oliver W. M. Rauhut, Christian Foth, Helmut Tischlinger i Mark A. Norell |tytuł=Exceptionally preserved juvenile megalosauroid theropod dinosaur with filamentous integument from the Late Jurassic of Germany |czasopismo=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |wolumin=109 |wydanie=29 |strony=11746–11751 |rok=2012 |doi=10.1073/pnas.1203238109 |język=en}}</ref><ref name=ZelenitskyetalScienceOrnithomimus>{{Cytuj pismo |autor=Darla K. Zelenitsky, François Therrien, Gregory M. Erickson, Christopher L. DeBuhr, Yoshitsugu Kobayashi, David A. Eberth i Frank Hadfield |tytuł=Feathered Non-Avian Dinosaurs from North America Provide Insight into Wing Origins |czasopismo=Science |wolumin=338 |wydanie=6106 |strony=510–514 |rok=2012 |doi=10.1126/science.1225376 |język=en}}</ref><ref name=Ningyuansaurus>{{Cytuj pismo |autor=Ji Qiang, Lü Jun-Chang, Wei Xue-Fang i Wang Xu-Ri |tytuł=A new oviraptorosaur from the Yixian Formation of Jianchang, Western Liaoning Province, China |czasopismo=Geological Bulletin of China |wolumin=31 |wydanie=12 |strony=2102–2107 |rok=2012 |język=en}}</ref><ref name=Eosinopteryx>{{Cytuj pismo |autor=Pascal Godefroit, Helena Demuynck, Gareth Dyke, Dongyu Hu, François Escuillié i Philippe Claeys |tytuł=Reduced plumage and flight ability of a new Jurassic paravian theropod from China |czasopismo=Nature Communications |wolumin=4 |wydanie= |strony=Artykuł nr 1394 |rok=2013 |doi=10.1038/ncomms2389 |język=en}}</ref><ref name=Aurornis>{{Cytuj pismo |autor=Pascal Godefroit, Andrea Cau, Hu Dong-Yu, François Escuillié, Wu Wenhao and Gareth Dyke |tytuł=A Jurassic avialan dinosaur from China resolves the early phylogenetic history of birds |czasopismo=Nature |wolumin= |wydanie= |strony= |rok=2013 |doi=10.1038/nature12168 |język=en}}</ref><ref name=Jianchangosaurus>{{Cytuj pismo |autor=Hanyong Pu, Yoshitsugu Kobayashi, Junchang Lü, Li Xu, Yanhua Wu, Huali Chang, Jiming Zhang i Songhai Jia |tytuł=An Unusual Basal Therizinosaur Dinosaur with an Ornithischian Dental Arrangement from Northeastern China |czasopismo=PLoS ONE |wolumin=8 |wydanie=5 |strony=e63423 |rok=2013 |doi=10.1371/journal.pone.0063423 |język=en}}</ref>}}


{{Dinozaury}}
{{Dinozaury}}

Wersja z 23:32, 29 maj 2013

Opierzony Deinonychus

Dinozaury pierzaste – termin określający wszystkie nieptasie dinozaury charakteryzujące się upierzeniem.

Skamieniałości archeopteryksa zawierały dobrze zachowane pióra, jednak aż do lat 90. XX wieku nie odnaleziono skamieniałości żadnego nieptasiego dinozaura z zachowanymi piórami. Dzisiaj znanych jest ponad dwadzieścia rodzajów pierzastych dinozaurów – prawie wszystkie są teropodami. Większość pochodzi z formacji Yixian w Chinach. Pióra Shuvuuia deserti w testach immunologicznych wykazały nawet obecność beta-keratyny – głównego białka występującego w ptasich piórach[1].

Wczesne hipotezy

Archaeopteryx

Wkrótce po opublikowaniu przez Charlesa Darwina książki O powstawaniu gatunków brytyjski biolog i obrońca teorii ewolucji Thomas Henry Huxley wysunął hipotezę, że ptaki są potomkami dinozaurów. Wskazywał na podobieństwa w budowie pomiędzy niektórymi dinozaurami gadziomiednicznymi, archeopteryksem i współczesnymi ptakami. Opublikował swoje spostrzeżenia w 1868 roku w On the Animals which are Most Nearly Intermediate between Birds and Reptiles. Prekursor dinozaurologii Richard Owen nie zgodził się z nimi jednak, uznając archeopteryksa za pierwszego ptaka poza linią dinozaurów. Na następne sto lat teoria o pochodzeniu ptaków od dinozaurów została zarzucona, ustępując miejsca koncepcjom, wedle których przodkami ptaków były raczej krokodylomorfy lub „tekodonty” niż dinozaury i inne archozaury.

W 1964 roku John Ostrom opisał deinonycha – teropoda o budowie anatomicznej bardzo zbliżonej do ptasiej. Od tego momentu Ostrom stał się głównym zwolennikiem tezy o pochodzeniu ptaków od dinozaurów. Dalsze porównania budowy szkieletów, jak również analizy kladystyczne wzmocniły tę hipotezę, zwłaszcza w przypadku grupy teropodów zwanej maniraptorami. Podobieństwa anatomiczne przejawiają się w zbliżonej budowie szyi, kości łonowej, śródręcza i nadgarstków, „ramion” i obręczy barkowej, łopatek, obojczyków oraz mostka.

Większość badaczy uznało te dowody i przychyliło się do koncepcji, że przynajmniej niektóre teropody były opierzone. Pierwszą rekonstrukcję pierzastego dinozaura wykonała Sarah Landry, przedstawiając opierzonego „syntarsa” (obecnie przemianowanego na Megapnosaurus, być może synonim celofyza) w publikacji Roberta Bakkera Dinosaur Rennaisance z 1975[2]. Gregory Paul był prawdopodobnie pierwszym paleoartystą przedstawiającym maniraptory z piórami i protopiórami, począwszy od lat 80. XX wieku.

W latach 90. większość paleontologów zgodziła się co do faktu, że ptaki są w istocie dinozaurami i nazwała je „ptasimi dinozaurami” (avian dinosaurs) w celu odróżnienia ich od „nieptasich dinozaurów” (non-avian dinosaurs). Wciąż jednak brak było skamieniałości świadczących o występowaniu piór u dinozaurów. Niektórzy ornitolodzy, jak np. Storrs Olson, kustosz w Smithsonian Institution, kwestionowali istnienie pierzastych dinozaurów, wskazując na brak potwierdzenia w materiale kopalnym.

Dowody kopalne

Po stuleciu hipotez niepopartych twardymi dowodami, w latach 90. XX wieku i po roku 2000 odkryto wreszcie skamieniałości opierzonych dinozaurów. Pochodziły one z Fossillagerstätte w prowincji Liaoning w Chinach. Obszar ten był we wczesnej kredzie okresowo zasypywany pyłem wulkanicznym nanoszonym w wyniku erupcji wulkanicznych w Mongolii Wewnętrznej. Popiół umożliwił znakomite zachowanie skamieniałości. Tereny te były wówczas zasiedlane przez najstarsze znane rośliny okrytozalążkowe, owady, ryby, płazy bezogonowe i ogoniaste, ssaki, żółwie i krokodylomorfy. Najbardziej znaczącymi znaleziskami były jednak skamieniałości pierzastych dinozaurów – rzuciły one nowe światło na relacje ptaki-dinozaury oraz pochodzenie i ewolucję piór oraz lotu[3].

Turner, Makovicky i Norell w 2007 donieśli o odkryciu miejsc przyczepu piór na kości łokciowej welociraptora, dowodzących występowanie dobrze wykształconych wtórnych piór[4].

Dowody behawioralne, takie jak odnalezienie owiraptorozaura Citipati w gnieździe, wskazują na kolejne podobieństwo między dinozaurami a ptakami. Przedramiona owiraptorozaura były wygięte podobnie jak u współczesnych ptaków[5][6]. Mimo iż nie zachowały się ślady piór, jest bardzo prawdopodobne, że w rzeczywistości one istniały i służyły do ogrzewania jaj i potomstwa.

Prawdziwe pióra

Według niektórych naukowców, jak np. Alana Feduccii i współpracowników (2005), zachowane skamieniałości piór nie są w rzeczywistości artefaktami powstałymi w procesie fosylizacji[7]. Pomimo wątpliwości skamieniałe pióra dinozaurów wyglądają podobnie do piór ptaków z tej samej formacji, nie ma więc poważnych powodów, by twierdzić, że znacząco się od nich różnią. W formacji Yixian odnaleziono również skamieniałości ssaków z zachowanymi włosami i innymi tkankami miękkimi[3]. Ponadto w 2010 roku opublikowano odkrycie w pozostałościach piór skamieniałych melanosomów – organelli odpowiadających za kolor piór, występujących również w piórach prawdziwych ptaków[8].

Sprawa „archeoraptora”

W 1999 domniemane „brakujące ogniwo”, opierzony dinozaur „Archaeoraptor liaoningensis” odkryty w Liaoning, okazało się mistyfikacją. Po porównaniu zdjęć z innymi znaleziskami chiński paleontolog Xu Xing doszedł do wniosku, że „archeoraptor” to wymieszane szczątki dwóch różnych zwierząt. Po zrewidowaniu swoich badań National Geographic doszło do tego samego wniosku[9]. Dolna część archeoraptora pochodziła od dromeozauryda mikroraptora, zaś górna od prymitywnego ptaka z rodzaju Yanornis.

Obecna wiedza

Lista rodzajów pierzastych dinozaurów

Sinosauropteryx
Okaz NGMC 91, dromeozaur o niepewnej przynależności rodzajowej[10] z zachowanymi odciskami piór
Microraptor gui

Oto lista rodzajów opierzonych dinozaurów, uporządkowanych chronologicznie od najstarszej publikacji dowodzącej występowania upierzenia. We wszystkich przypadkach dowodami są materiały kopalne, takie jak odciski piór, oprócz tych oznaczonych asteryskiem (*), wskazującym na wnioskowanie występowania opierzenia na podstawie budowy szkieletu lub badań chemicznych. Nie jest pewne, czy pióropodobne struktury występujące u niektórych dinozaurów ptasiomiednicznych – oznaczonych znakiem zapytania (?) – są homologiczne z protopiórami teropodów.

  1. Avimimus* (1987)[11][12]
  2. Sinosauropteryx (1996)[13]
  3. Protarchaeopteryx (1997)[14]
  4. Caudipteryx (1998)[15]
  5. Rahonavis* (1998)[16]
  6. Shuvuuia* (1999)[1]
  7. Sinornithosaurus (1999)[17]
  8. Beipiaosaurus (1999)[18]
  9. Microraptor (2000)[19]
  10. Nomingia* (2000)[20]
  11. Cryptovolans (2002)[21]
  12. Scansoriopteryx (2002)[22]
  13. Epidendrosaurus (2002)[23]
  14. Psittacosaurus? (2002)[24]
  15. Yixianosaurus (2003)[25]
  16. Dilong (2004)[26]
  17. Pedopenna (2005)[27]
  18. Jinfengopteryx (2005)[28][29]
  19. Juravenator (2006)[30][31]
  20. Sinocalliopteryx (2007)[32]
  21. Velociraptor* (2007)[4]
  22. Epidexipteryx (2008)[33]
  23. Anchiornis (2009)[34]
  24. Tianyulong? (2009)[35]
  25. Similicaudipteryx (2010)[36]
  26. Concavenator* (2010)[37]
  27. Xiaotingia (2011)[38]
  28. Yutyrannus (2012)[39]
  29. Sciurumimus (2012)[40]
  30. Ornithomimus (2012)[41]
  31. Ningyuansaurus (2012)[42]
  32. Eosinopteryx (2013)[43]
  33. Aurornis (2013)[44]
  34. Jianchangosaurus (2013)[45]

Prymitywne typy piór

Obecnie uważa się, że pióra ewoluowały od prostych, wydrążonych struktur do bardzo skomplikowanych, jakie występują u współczesnych ptaków[46].

Gerard Gerliński w 1996 opublikował artykuł o datowanym na wczesną jurę odcisku należącym do teropoda, oznaczonym numerem katalogowym AC 1/7. Pozostawiło go średniej wielkości zwierzę mogące należeć do Coelophysoidea. Dokładniejsze zbadanie śladu, że w okolicy brzucha widoczne są dziwne pędzelkowate odciski. Porównanie tego odcisku z odciskami brzucha kondora i inne badania zasugerowały, że owe pędzelkowate twory mogą być odciskami piór[47]. Przypominające pióra i mierzące ok. 16 cm struktury znaleziono również na ogonie prymitywnego ceratopsa psitakozaura[24]. Ponadto prymitywne pióropodobne twory odkryto u heterodontozauryda Tianyulong. Wytwory te były wobec siebie równoległe oraz pojedyncze – brak dowodów na ich rozgałęzienia. Wydają się być także stosunkowo sztywne. Szacowana długość pióropodobnych struktur Tianyulong wynosi około 60 mm – siedmiokrotnie więcej niż wysokość jego kręgów ogonowych. Ich długość oraz wydrążone wnętrze sugeruje, że nie składały się one z podskórnych struktur, takich jak włókna kolagenowe[35].

Większość znanych opierzonych teropodów to maniraptory. Najbardziej prymitywnym pierzastym dinozaurem jest jednak kompsognatyd sinozauropteryks z przełomu jury i kredy, którego ciało pokryte było pióropodobnymi strukturami[13]. Inny prymitywny teropod, Dilong paradoxus, spokrewniony z tyranozaurem, miał podobne struktury[26]. Alwarezauryd Shuvuuia jest niekiedy klasyfikowany poza grupą Maniraptora, jednak według przyjętego konsensusu także jest maniraptorem.

Pierwszymi dinozaurami z formacji Yixian o piórach zaopatrzonych w struktury umożliwiające latanie były protarcheopteryks i kaudipteryks (135–121 mln lat temu). Ze względu na proporcje i rozmiary tych dinozaurów ich pióra służyły jednak raczej do ozdoby niż do latania. Późniejsze dinozaury, których pióra zawierały takie struktury, to Pedopenna i Jinfengopteryx. Kilka osobników mikroraptora, opisanych przez Xu i współpracowników w 2003, miało na rękach i ogonie asymetryczne pióra, mające duże znaczenie dla umiejętności latania u dzisiejszych ptaków[48]. Przed odkryciem mikroraptora najbardziej prymitywnym zwierzęciem o tego typu piórach był archeopteryks. Jedynym znanym dinozaurem pierzastym starszym od archeopteryksa jest troodont Anchiornis, którego odkryte w formacji Tiaojishan skamieniałości datuje się na 160–155 mln lat[49].

Ubarwienie

Anchiornis

Odkrycie skamieniałych melanosomów – organelli występujących w piórach i odpowiadających za ich kolor – pozwoliło na rekonstrukcję ubarwienia niektórych opierzonych dinozaurów. Według badań Zhanga Fuchenga i współpracowników pióra nieptasich dinozaurów oraz bazalnych ptaków były czarne lub brunatne. W protopiórach sinornitozaura miejscowo najliczniejsze były eumelanosomy lub feomelanosomy, co sugeruje zróżnicowaną tonację ubarwienia. Pióra znajdujące się na ogonie i być może również grzbiecie sinozauropteryksa ubarwione były w czarne pasy z czerwono-brązowymi tonami[8]. Analizy rozmiarów, kształtu, zagęszczenia i rozmieszczenia melanosomów anchiornisa sugerują, że protopióra na jego grzbiecie były szare i czarne, na głowie szare z czarnymi i czerwonymi plamami. Na środku czaszki znajdowały się dłuższe czerwone pióra tworzące rodzaj grzebienia. Wydłużone pióra konturowe na skrzydłach były czarne z białymi pasami, na których znajdowały się niewielkie niewielkie czarne plamy lub pasy. Pióra konturowe na kończynach dolnych były szare na podudziu i czarne na stopie. Tak ubarwione pióra mogły odgrywać rolę w komunikacji międzyosobniczej, np. w doborze partnera[50].

Filogeneza i dowody na występowanie piór u innych dinozaurów

Zarówno dowody kopalne, jak i analizy kladystyczne dowodzą, że pióra miało wiele typów teropodów – nie tylko te najbliżej spokrewnione z ptakami. Możliwe, że w pióra zaopatrzone były wszystkie małe teropody, a nawet niektóre duże (jak np. Tyrannosaurus rex) przed osiągnięciem dojrzałości. U niewielkich dinozaurów pióra zapobiegały wychłodzeniu organizmu, podczas gdy większe z nich były na tyle duże, że wolno traciły ciepło i nie potrzebowały dodatkowej izolacji.

Skamieniałości piór są bardzo rzadkie i na ich podstawie zidentyfikowano zaledwie kilka pierzastych dinozaurów. Jednak na podstawie badań filogenetycznych naukowcy są w stanie określić czy dinozaur miał pióra, nawet jeśli materiał kopalny jest bardzo słabo zachowany. Velociraptor jest jednym z dinozaurów, u których przypuszczenie występowania upierzenia opierane na podstawie analiz filogenetycznych zostało później potwierdzone dowodami kopalnymi[4].

Kladogram pierzastych dinozaurów według Göhlich i Chiappego, 2006[51]
Coelurosauria 
unnamed

 Albertosaurus (przypisywane upierzenie puchowe)



 Tyrannosaurus (przypisywane upierzenie puchowe)



unnamed
 Compsognathidae 

 Compsognathus



 Sinosauropteryx (upierzenie puchowe)



 Huaxiagnathus



 Juravenator (możliwe upierzenie puchowe[31])





Nie jest jasne, czy struktury występujące u dinozaurów ptasiomiednicznych psitakozaura i Tianyulong są homologiczne z protopiórami teropodów. Jeżeli tak, oznaczałoby to, iż ostatni wspólny przodek dinozaurów ptasiomiednicznych i gadziomiednicznych także był pokryty pióropodobnymi wytworami, a członkowie grup takich jak zauropody byli jedynie wtórnie bezpiórzy. Jeżeli jednak twory te nie są homologiczne, dowodziłoby to, że takie struktury wyewoluowały niezależnie u Saurischia i Ornithischia, jak również innych grup archozaurów, takich jak pterozaury. Zheng i współpracownicy stwierdzają, że odkrycie podobnych tworów u teropoda Beipiaosaurus wspiera hipotezę o homologii struktur Tianyulong z piórami. Wytwory te u obu tych dinozaurów były długie i nierozgałęzione, przy czym u beipiaozaura spłaszczone, a u Tianyulong – okrągłe, przez co przypuszczalnie bardziej podobne do najwcześniejszych protopiór[35]. Jeżeli nitkowate twory pokrywające ciała pterozaurów są pewnym rodzajem piór, oznacza to, że pióra mogą być cechą nie tylko dinozaurów, ale też innych przedstawicieli kladu Ornithodira – w takim przypadku skórne struktury homologiczne z piórami powstałyby nie później niż w środkowym triasie[52].

Zobacz też

  1. ↑ a b M.H. Schweitzer, J.A. Watt, R. Avci, L. Knapp, L. Chiappe, M. Norell, M. Marshall. Beta-keratin specific immunological reactivity in feather-like structures of the Cretaceous Alvarezsaurid, Shuvuuia deserti. „Journal of Experimental Zoology Part B: Molecular and Developmental Evolution”. 255 (2), s. 146–157, 1999. DOI: 10.1002/(SICI)1097-010X(19990815)285:2%3C146::AID-JEZ7%3E3.0.CO;2-A. PMID: 10440726. (ang.). 
  2. ↑ A Quick History of Dinosaur Art. W: Gregory S. Paul (red.): The Scientific American Book of Dinosaurs. New York: St. Martin's Press, 2000, s. 107–112. ISBN 0-312-26226-4.
  3. ↑ a b Zhou Zhonghe, Paul M. Barrett, Jason Hilton. An exceptionally preserved Lower Cretaceous ecosystem. „Nature”. 421, s. 807–814, 2003. DOI: 10.1038/nature01420. (ang.). 
  4. ↑ a b c Alan H. Turner, Peter J. Makovicky, Mark A. Norell. Feather quill knobs in the dinosaur Velociraptor. „Science”. 317 (5845), s. 1721, 2007. (ang.). 
  5. ↑ James M. Clark, Mark A. Norell, Luis M. Chiappe. An oviraptorid skeleton from the Late Cretaceous of Ukhaa Tolgod, Mongolia, preserved in an avianlike brooding position over an oviraptorid nest. „American Museum Novitates”. 3265, s. 1–36, 1999. (ang.). 
  6. ↑ James M. Clark, Mark A. Norell, Rinchen Barsbold. Two new oviraptorids (Theropoda: Oviraptorosauria), Upper Cretaceous Djadokhta Formation, Ukhaa Tolgod, Mongolia. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 21 (2), s. 209–213, 2001. (ang.). 
  7. ↑ A. Feduccia, T. Lingham-Soliar, J. R. Hinchliffe. Do feathered dinosaurs exist? Testing the hypothesis on neontological and paleontological evidence. „Journal of Morphology”. 266 (2), s. 125–166, 2005. DOI: 10.1002/jmor.10382. (ang.). 
  8. ↑ a b Zhang Fucheng, Stuart L. Kearns, Patrick J. Orr, Michael J. Benton, Zhou Zhonghe, Diane Johnson, Xu Xing, Wang Xiaolin. Fossilized melanosomes and the colour of Cretaceous dinosaurs and birds. „Nature”. 463, s. 1075–1078, 2010. DOI: 10.1038/nature08740. (ang.). 
  9. ↑ The Dinosaur that Fooled the World. BBC. [dostęp 18 października 2008]. (ang.).
  10. ↑ Prawdopodobnie przedstawiciel gatunku Sinornithosaurus millenii. Patrz: P. Senter. Using creation science to demonstrate evolution 2: morphological continuity within Dinosauria. „Journal of Evolutionary Biology”. 24 (10), s. 2197–2216, 2011. DOI: 10.1111/j.1420-9101.2011.02349.x. (ang.). 
  11. ↑ Sergei M. Kurzanov. Avimimidae and the problem of the origin of birds. „Transactions of the Joint Soviet-Mongolian Paleontological Expedition”. 5, s. 5–92, 1987. (ros.). 
  12. ↑ Luis M. Chiappe, Lawrence M. Witmer (red.): Mesozoic Birds: Above the Heads of Dinosaurs. Berkeley: University of California Press, 2002, s. 536. ISBN 0-520-20094-2.
  13. ↑ a b Ji Qiang, Ji Shu'an. On discovery of the earliest bird fossil in China and the origin of birds. „Chinese Geology”. 10 (233), s. 30–33, 1996. (ang.). 
  14. ↑ Ji Qiang, Ji Shu'an. A Chinese archaeopterygian, Protarchaeopteryx gen. nov. „Di Zhi Ke Ji”. 238, s. 38–41, 1997. 
  15. ↑ Ji Qiang, Philip J. Currie, Mark A. Norell, Ji Shu'an. Two feathered dinosaurs from northeastern China. „Nature”. 393, s. 753–761, 1998. DOI: 10.1038/31635. (ang.). 
  16. ↑ Catherine A. Forster, Scott D. Sampson, Luis M. Chiappe, David W. Krause. The Theropod Ancestry of Birds: New Evidence from the Late Cretaceous of Madagascar. „Science”. 279 (5358), s. 1915–1919, 1998a. DOI: 10.1126/science.279.5358.1915. (ang.). 
  17. ↑ Xu Xing, Wang Xiaolin, Wu Xiaochun. A dromaeosaurid dinosaur with a filamentous integument from the Yixian Formation of China. „Nature”. 401 (6750), s. 262–266, 1999. DOI: 10.1038/45769. (ang.). 
  18. ↑ X. Xu, Z. Zhao, J. M. Clark. A new therizinosaur from the Lower Jurassic from Lufeng Formation of Yunnan, China. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 21 (3), s. 477–483, 1999. (ang.). 
  19. ↑ Xu Xing, Zhou Zhonghe, Wang Xiaolin. The smallest known non-avian theropod dinosaur. „Nature”. 408, s. 705–708, 2000. DOI: 10.1038/35047056. (ang.). 
  20. ↑ Rinchen Barsbold, Halszka Osmólska, Mahito Watabe, Philip J. Currie, Khishigjaw Tsogtbaatar. A new oviraptorosaur (Dinosauria, Theropoda) from Mongolia: The first dinosaur with a pygostyle. „Acta Palaeontologica Polonica”. 45 (2), s. 97–106, 2000. (ang.). 
  21. ↑ S. A. Czerkas, D. Zhang, J. Li: Flying Dromaeosaurs. W: S. J. Czerkas (red.): Feathered Dinosaurs and the Origin of Flight: The Dinosaur Museum Journal 1. Blanding: The Dinosaur Museum, 2002, s. 16–26. (ang.).
  22. ↑ S. A. Czerkas, C. Yuan: An arboreal maniraptoran from northeast China. W: S. J. Czerkas (red.): Feathered Dinosaurs and the Origin of Flight: The Dinosaur Museum Journal 1. Blanding: The Dinosaur Museum, 2002, s. 63–95. (ang.).
  23. ↑ Zhang Fucheng, Zhou Zhonghe, Xu Xing, Wang Xiaolin. A juvenile coelurosaurian theropod from China indicates arboreal habits. „Naturwissenschaften”. 89 (9), s. 394–398, 2002. DOI: 10.1007/s00114-002-0353-8. (ang.). 
  24. ↑ a b Gerald Mayr, D. Stefan Peters, Gerhard Plodowski, Olaf Vogel. Bristle-like integumentary structures at the tail of the horned dinosaur Psittacosaurus. „Naturwissenschaften”. 89 (8), s. 361–365, 2002. DOI: 10.1007/s00114-002-0339-6. (ang.). 
  25. ↑ Xu Xing, Wang Xiaolin. A new maniraptoran from the Early Cretaceous Yixian Formation of western Liaoning. „Vertebrata PalAsiatica”. 41 (3), s. 195–202, 2003. (ang.). 
  26. ↑ a b Xu Xing, M. A. Norell, X. Kuang, X. Wang i inni. Basal tyrannosauroids from China and evidence for protofeathers in tyrannosauroids. „Nature”. 431, s. 680–684, 2004. DOI: 10.1038/nature02855. (ang.). 
  27. ↑ Xu Xing, Zhang Fucheng. A new maniraptoran dinosaur from China with long feathers on the metatarsus. „Naturwissenschaften”. 92 (4), s. 173–177, 2005. DOI: 10.1007/s00114-004-0604-y. (ang.). 
  28. ↑ Q. Ji, S. Ji, J. Lu, H. You i inni. First avialan bird from China (Jinfengopteryx elegans gen. et sp. Nov.). „Geological Bulletin of China”. 24 (3), s. 197–205, 2005. (ang.). 
  29. ↑ Alan H. Turner, Diego Pol, Julia A. Clarke, Gregory M. Erickson i inni. A basal dromaeosaurid and size evolution preceding avian flight. „Science”. 317, s. 1378–1381, 2007. (ang.). 
  30. ↑ Ursula B. Göhlich, Helmut Tischlinger, Luis M. Chiappe. Juravenator starki (Reptilia, Theropoda), ein neuer Raubdinosaurier aus dem Oberjura der südlichen Frankenalb (Süddeutschland): Skelettanatomie und Weichteilbefunde. „Archaeopteryx”. 24, s. 1-26, 2006. (niem.). 
  31. ↑ a b Luis M. Chiappe, Ursula B. Göhlich. Anatomy of Juravenator starki (Theropoda: Coelurosauria) from the Late Jurassic of Germany. „Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie - Abhandlungen”. 258 (3), s. 257-296, 2010. DOI: 10.1127/0077-7749/2010/0125. (ang.). 
  32. ↑ S. Ji, Q. Ji, J. Lu, C. Yuan. A new giant compsognathid dinosaur with long filamentous integuments from Lower Cretaceous of Northeastern China. „Acta Geologica Sinica”. 81 (1), s. 8–15, 2007. (ang.). 
  33. ↑ Zhang Fucheng, Zhonghe Zhou, Xu Xing, Wang Xiao-Lin i inni. A bizarre Jurassic maniraptoran from China with elongate ribbon-like feathers. „Nature”. 455, s. 1105–1108, 2008. DOI: 10.1038/nature07447. (ang.). 
  34. ↑ Xu Xing, Zhao Qi, Mark Norell, Corwin Sullivan i inni. A new feathered maniraptoran dinosaur fossil that fills a morphological gap in avian origin. „Chinese Science Bulletin”. 54 (3), s. 430–435, 2009. DOI: 10.1007/s11434-009-0009-6. (ang.). 
  35. ↑ a b c Zheng Xiaoting, You Hailu, Xu Xing, Dong Zhiming. An Early Cretaceous heterodontosaurid dinosaur with filamentous integumentary structures. „Nature”. 458, s. 333–336, 2009. DOI: 10.1038/nature07856. (ang.). 
  36. ↑ Xu Xing, Zheng Xiaoting, You Hailu. Exceptional dinosaur fossils show ontogenetic development of early feathers. „Nature”. 464, s. 1338–1341, 2010. DOI: 10.1038/nature08965. (ang.). 
  37. ↑ Francisco Ortega, Fernando Escaso, José L. Sanz. A bizarre, humped Carcharodontosauria (Theropoda) from the Lower Cretaceous of Spain. „Nature”. 467 (7312), s. 203–206, 2010. DOI: 10.1038/nature09181. (ang.). 
  38. ↑ Xu Xing, You Hailu, Du Kai, Han Fenglu. An Archaeopteryx-like theropod from China and the origin of Avialae. „Nature”. 475, s. 465–470, 2011. DOI: 10.1038/nature10288. (ang.). 
  39. ↑ Xing Xu, Kebai Wang, Ke Zhang, Qingyu Ma, Lida Xing, Corwin Sullivan, Dongyu Hu, Shuqing Cheng i Shuo Wang. A gigantic feathered dinosaur from the Lower Cretaceous of China. „Nature”. 484, s. 92–95, 2012. DOI: 10.1038/nature10906. (ang.). 
  40. ↑ Oliver W. M. Rauhut, Christian Foth, Helmut Tischlinger i Mark A. Norell. Exceptionally preserved juvenile megalosauroid theropod dinosaur with filamentous integument from the Late Jurassic of Germany. „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”. 109 (29), s. 11746–11751, 2012. DOI: 10.1073/pnas.1203238109. (ang.). 
  41. ↑ a b Darla K. Zelenitsky, François Therrien, Gregory M. Erickson, Christopher L. DeBuhr, Yoshitsugu Kobayashi, David A. Eberth i Frank Hadfield. Feathered Non-Avian Dinosaurs from North America Provide Insight into Wing Origins. „Science”. 338 (6106), s. 510–514, 2012. DOI: 10.1126/science.1225376. (ang.). 
  42. ↑ Ji Qiang, Lü Jun-Chang, Wei Xue-Fang i Wang Xu-Ri. A new oviraptorosaur from the Yixian Formation of Jianchang, Western Liaoning Province, China. „Geological Bulletin of China”. 31 (12), s. 2102–2107, 2012. (ang.). 
  43. ↑ Pascal Godefroit, Helena Demuynck, Gareth Dyke, Dongyu Hu, François Escuillié i Philippe Claeys. Reduced plumage and flight ability of a new Jurassic paravian theropod from China. „Nature Communications”. 4, s. Artykuł nr 1394, 2013. DOI: 10.1038/ncomms2389. (ang.). 
  44. ↑ Pascal Godefroit, Andrea Cau, Hu Dong-Yu, François Escuillié, Wu Wenhao and Gareth Dyke. A Jurassic avialan dinosaur from China resolves the early phylogenetic history of birds. „Nature”, 2013. DOI: 10.1038/nature12168. (ang.). 
  45. ↑ Hanyong Pu, Yoshitsugu Kobayashi, Junchang Lü, Li Xu, Yanhua Wu, Huali Chang, Jiming Zhang i Songhai Jia. An Unusual Basal Therizinosaur Dinosaur with an Ornithischian Dental Arrangement from Northeastern China. „PLoS ONE”. 8 (5), s. e63423, 2013. DOI: 10.1371/journal.pone.0063423. (ang.). 
  46. ↑ R. Prum, A. H. Brush. The evolutionary origin and diversification of feathers. „The Quarterly Review of Biology”. 77, s. 261–295, 2002. 
  47. ↑ Gerard Gierliński. Feather-like impressions in a theropod resting trace from the Lower Jurassic of Massachusetts. „Museum of Northern Arizona Bulletin”. 40, s. 179–184, 1996. M. Morales (red.). The continental Jurassic. (ang.). 
  48. ↑ Xu Xing, Zhonghe Zhou, Wang Xiaolin, Kuang Xuewen, Zhang Fucheng, Du Xiangke. Four-winged dinosaurs from China. „Nature”. 421, s. 335–340, 2003. DOI: 10.1038/nature01342. (ang.). 
  49. ↑ Hu Dongyu, Hou Lianhai, Zhang Lijun, Xu Xing. A pre-Archaeopteryx troodontid theropod from China with long feathers on the metatarsus. „Nature”. 461, s. 640–643, 2009. DOI: 10.1038/nature08322. (ang.). 
  50. ↑ Li Quanguo, Gao Keqin, Jakob Vinther, Matthew D. Shawkey, Julia A. Clarke, Liliana D'Alba, Meng Qingjin, Derek E.G. Briggs, Richard O. Prum. Plumage color patterns of an extinct dinosaur. „Science”. 327 (5971), s. 1369–1372, 2010. DOI: 10.1126/science.1186290. (ang.). 
  51. ↑ Ursula B. Göhlich, Luis M. Chiappe. A new carnivorous dinosaur from the Late Jurassic Solnhofen archipelago. „Nature”. 440, s. 329–332, 2006. DOI: 10.1038/nature04579. (ang.). 
  52. ↑ Xu Xing, Zheng Xiaoting, You Hailu. A new feather type in a nonavian theropod and the early evolution of feathers. „Proceedings of the National Academy of Sciences”. 106 (3), s. 832–834, 2009. DOI: 10.1073/pnas.0810055106. (ang.). 
{{Przypisy}} Nieprawidłowe pola: przypisy.
Dinozaury
Infrarzędy dinozaurów
Era dinozaurów
Dyscypliny powiązane

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dinozaury_pierzaste&oldid=36566628”