Pliobates

Pliobates
Alba et al. 2015
Okres istnienia: miocen 11,6 mln lat temu PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 0/0 ↓ 0/0
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
(bez rangi)	małpokształtne
Infrarząd	małpy wąskonose
Nadrodzina	człekokształtne
Rodzina	Pliobatidae
Rodzaj	Pliobates
Gatunek	Pliobates cataloniae

Pliobates – wymarły rodzaj ssaka naczelnego, krewnego współczesnych gibbonów, żyjącego w miocenie.

Systematyka i ewolucja

Rząd naczelnych (Primates), których ostatni wspólny przodek (jeśli chodzi o współczesne gatunki) żył 71-63 miliony lat temu (wedle innych badań jego główne linie rozdzieliły się przed 87,2 miliona lat) obejmuje oprócz małpiatek podrząd wyższych naczelnych (Haplorrhini), liczący sobie około 61,16 miliona lat i obejmujący z kolei wyrakokształtne (Tarsiiformes) oraz małpokształtne (Simiiformes), powstałe przed 40,6 milionami lat, którym również przypisuje się rangę podrzędu. Niekiedy wyróżnia się w ich obrębie infrarząd Anthropoidea. Małpoksztatne dzielą się z kolei na małpy szerokonose (Platyrrhini) oraz małpy wąskonose (Catarrhini), którym to taksonom przypisuje się rangę infrarzędu lub parworzędu. Do tych ostatnich zalicza się nadrodziny koczkodanowców (Cercopithecoidea) oraz człekokształtnych (Hominoidea). Wedle Stevens i współpracowników podział pomiędzy tymi dwiema liniami datować należy na 25-30 milionów lat. Wedle Springer i in. ta ostatnia nadrodzina wyodrębniła się przed 17,36 milionami lat.

W obrębie człekokształtnych wyróżnia się dwie współczesne rodziny. Jedną z nich stanowią gibbonowate (Hylobatidae), liczące 6,68 miliona lat, drugą zaś człowiekowate (Hominidae), powstałe przed 16,09 milionami lat. Jedna z hipotez postuluje, że ich ostatni wspólny przodek przypominał właśnie gibbona. Z biegiem lat ustąpiła ona jednak poglądowi, zgodnie z którym gibbonowate są raczej taksonem zaawansowanym ewolucyjnie, który wtórnie rozwinął mniejsze rozmiary ciała. Oprócz tego do Hominoidea zalicza się również wymarłe Proconsulidae oraz Afropithecidae, jednak autorzy opisu Anoiapithecus przedstawiają ją jako grupę polifiletyczną składającą się z monofiletycznych Afropithecinae, Euatorini i Kenyapithecini. W każdym razie dla zrozumienia początków człowiekowatych ważne znaczenie mają badania człekokształtnych miocenu. W taki obraz wpisuje się odkrycie Pliobates, charakteryzującego się zarówno cechami bardziej pierwotnych Dendropithecidae, jak i bardziej zaawansowanych ewolucyjnie człekokształtnych.

Nazwę dla nowego taksonu Alba i współpracownicy zaczerpnęli z łaciny i greki. Plio oznacza po łacinie „w większym zakresie” i dostało się do tego języka z greki. Natomiast bates pochodzi bezpośrednio z języka greckiego i odnosi się do chodzenia. Autorom chodziło tutaj jednak raczej o połączenie dwóch nazw rodzajowych naczelnych, z których pierwszą jest Pliopithecus oznaczający „bardziej małpę”, przedstawiciela odrębnej rodziny Pliopithecidae również zamieszkującego Europę, a drugą Hylobates, „spacerujący w lesie lub na drzewach”, wedle polskiego nazewnictwa gibbon, zwierzęcia z rodziny gibbonowatych żyjącego dziś w krainach orientalnej i palearktycznej. Nazwę taką uzasadnia mozaika cech prymitywnych i zaawansowanych Pliobates. Z kolei epitet gatunkowy odnosi się do Katalonii, miejsca znalezienia szczątków zwierzęcia.

Zwierzę to wydzielono do własnej, monotypowej rodziny Pliobatidae.

Budowa

Rodzaj ten dzieli pewne cechy z Dendropithecidae, inne natomiast z bardziej zaawansowanymi Hominoidea.

Pliobates nie należał do dużych naczelnych. Masę jego ciała szacuje się na 4-5 kg.

Czaszka

Pojemność czaszki szacuje się na 69-75 cm³. Oznacza to niewielki stopień encefalizacji.

Występuje niewielka zatoka czołowa. Kanał słuchowy zewnętrzny jest krótki, tubularny, v-kształtny u końca, o niecałkowitym skostnieniu. Otwór szyjny jest za to duży. Kanał tętnicy szyjnej przebiega bardziej poziomo i do przodu, niż u człowiekowatych i Pliopithecoidae. Ectotympanicum nie jest całkowicie skostniałe.

Alba i współpracownicy opisali twarz tej małpy jako niewielką, ale o dużym pysku. wiekszym, niż u Pliopithecoidae. Zwrócili uwagę na przednią część kości nosowej, ułożoną równolegle do podniebienia. Otwór w kości nosowej jest mały. Występuje otwór podniebienny. Zatoka szczękowa jest natomiast duża.

Uzębienie Pliobates jest mniej zaawansowane ewolucyjnie, niż obserwowane u gibbonowatych czy człowiekowatych. Wzór zębowy to 2.1.2.4. Górne zęby policzkowe przypominają swe odpowiedniki u innych niewielkich mioceńskich małp wąskonosych. Cechują się niskimi koronami, noszą guzki subpiramidalne, umiarkowanie peryferyjne, mniej, niż u gibbonowatych, mających też bardziej smukłe zęby policzkowe. Górne zęby przedtrzonowe opisywane są przez autorów rodzaju jako szerokie i owalne, noszące heteromorficzne guzki i wydatny poprzeczny grzebień, o wypukłej powierzchni językowej, przy czym P3 jest większy od następnego zęba. Z kolei górne trzonowce, przypominające najbardziej te spotykane u Micropithecus, cechują się szerokością nieznacznie większą od długości, znaczną wypukłością powierzchni językowej. Noszą peryferyjne guzki policzkowe, natomiast obręcz, gdzie indziej dobrze rozwinięta (lepiej, niż u gibbonowatych), po stronie policzkowej ulega przerwaniu. Tworzy więc ona półkę w kształcie litery C. Nie otacza hipokona, dobrze rozwiniętego i położonego bardziej peryferyjnie od protokona. Nie ma grzebienia związanego z hipokonem i metakonem, istnieje natomiast grzebień ukośny odgraniczający trigonum basin. Pierwszy z trzonowców ustępuje rozmiarami drugiemu, M3 natomiast opisywany jest jako krótki i trapezoidalny poprzez skośny brzeg policzkowy.

Zęby żuchwy nie zachowały się.

Kończyna górna

Kość ramienna nosi dobrze rozwiniętą główkę. Zona conoidea (termin ten oznacza obszar odgraniczony boczną krawędzią bloczkową kości ramiennej) jest wąska i głęboka. Łączy się stawowo ze skośnie ułożoną powierzchnią kości promieniowej.

Kość promieniowa cechuje się zaokrągloną, niezbyt przechyloną głową, której znaczną część stanowi powierzchnia stawowa dla połączenia z kością łokciową, bocznie sąsiaduje ona z guzowatością.

Kość łokciowa nosi wcięcie promieniowe dla połączenia z kością promieniową. Jej koniec dystalny zaopatrzony jest w głowę noszącą półksiężycowatego kształtu powierzchnię stawową; dołek rozwija się natomiast tylko częściowo. Wyrostek rylcowaty także cechuje się zredukowanym obwodem, nie łączy się on stawowo z kością grochowatą, w przeciwieństwie do trójgraniastej.

Niewielkich rozmiarów kość trójgraniasta nosi zredukowaną powierzchnię stawową.

Kość grochowata jest krótka.

Kość główkowata ma główkę małą, podłużną, jak również podzieloną na dwie części powierzchnię stawową dla połączenia z drugą kością śródręcza.

Kość haczykowata jest natomiast względnie długa, ma też dużą głowę i odchodzący w kierunku tylnym haczyk.

Rozmieszczenie geograficzne i odkrycie

Zwierzę pochodzi z miocenu, jego skamieniałości liczą sobie 11,6 miliona lat. Pochodzą ze skał powstałych na skutek neogeńskiej aktywności ryftowej, datowanych na torton i aragon (12,6-11,5 miliona lat), najdokładniej zaś znalezisko datuje się na 11,625 miliona lat.

Jego pozostałości znaleziono na terenie współczesnej Hiszpanii.

Nowy rodzaj odkryty został dzięki badaniom FOSSILIA Serveis Paleontològics i Geològics pod kierunkiem Josepa M. Roblesa. Prace prowadzono w Katalonii, na północnym wschodzie Półwyspu Iberyjskiego, na terenie pokrytego osadami aluwialnymi basenu Vallès-Penedès. Grupa ta odnalazła tam fragmenty czaszki 3 stycznia 2011, a następnie również części szkieletu pozaczaszkowego, prowadząc wykopaliska w Can Mata. Poziom znaleziska oznaczono symbolem ACM/C8-A4 (4 miejsce sektora A komórki 8 Abocador de CanMata, Abocador de CanMata liczy sobie 250 m grubości i w jego obrębie wyróżniono ponad 200 rożnych lokalizacji). Holotypowe znalezisko oznaczono IPS58443. Liczy ono 70 kości bądź ich części, w tym fragmenty czaszki, zęby, liczne fragmenty kończyny górnej lewej i mniej liczne prawej oraz kończyn dolnych. Interpretuje się je jako dojrzałą samicę (o płci świadczą niewielkie zębodoły kłów). Należy ono do Institut Català de Paleontologia Miquel Crusafont w Sabadell na terenie Hiszpanii.

Pożywienie

Analiza uzębienia Pliobates wskazuje na to, że żywił się on głównie owocami, w mniejszytm zaś stopniu nasionami. Autorzy jego opisu zauważyli podobieństwo do współczesnego szympansa zwyczajnego spożywającego głównie owoce (aczkolwiek, o czym Alba i in. nie wspominają, nie gardzącego też mięsem) oraz pawiana masajskiego, cechującego się urozmaiconą, ale również polegającą w dużym stopniu na owocach diecie. Z naczelnych wymarłych podobne cechy miały zęby Anoiapithecus brevirostris, hominida z grupy driopiteków sprzed 11,9 miliona lat, i [[Hispanopithecus laietanus]].

{{Przypisy}} Nieprawidłowe pola: przypisy.

Bibliografia

• Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN w Warszawie, 2015. ISBN 978-83-88147-15-9.