Morsowanie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
źródła/przypisy
Poprawa
Linia 1: Linia 1:
[[Plik:Morsy witają Nowy Rok 2009 w Gdańsku Jelitkowie.JPG|thumb|Grupa ''morsów'' podczas noworocznej kąpieli w [[Gdańsk]]u]]
[[Plik:Morsy witają Nowy Rok 2009 w Gdańsku Jelitkowie.JPG|thumb|Grupa ''morsów'' podczas noworocznej kąpieli w [[Gdańsk]]u]]
'''Morsowanie''', '''kąpiel w przeręblu''' – krótkotrwała [[kąpiel]] w zimnej wodzie [[jezioro|jeziora]], [[morze|morza]], [[rzeka|rzeki]] lub innego zbiornika wodnego. Praktykowane jest od jesieni do wiosny i zwykle ma charakter grupowy.
'''Morsowanie''', '''kąpiel w przeręblu''' – zanurzenie, krótkotrwała [[kąpiel]] w zimnej wodzie [[jezioro|jeziora]], [[morze|morza]], [[rzeka|rzeki]] lub innego [[Zbiornik wodny|zbiornika wodnego]]. Praktykowane jest od jesieni do wiosny i zwykle ma charakter grupowy<ref>{{Cytuj |tytuł = IWSA - International Winter Swimming Association |data dostępu = 2020-12-08 |opublikowany = iwsa.world |url = https://iwsa.world/}}</ref>.


Określenie zimna woda jest kwestią umowną związaną z reakcją fizjologiczną organizmu na [[Chłód|zimno]]. Za zimną wodę uznaje się wodę o temperaturze niższej niż 15°C. Dla potrzeb morsowania za zimną wodę uznaje się wodę o temp. w przedziale 12-8°C, a za lodowatą o temp. ≥ 4°C
⚫
Amatorzy tego typu kąpieli, nazywani ''morsami'', są często skupieni wokół zorganizowanych klubów. Najstarszą taką organizacją w Polsce jest założony w 1975 roku Gdański Klub Morsów<ref>{{Cytuj stronę|url= https://www.gdansk.pl/wiadomosci/morsy-mowia-jest-troche-za-cieplo-pierwsza-kapiel-w-morzu-w-nowym-2017-roku-byli-nie-tylko-polacy,a,67919|tytuł= Morsy mówią: "Jest trochę za ciepło". Pierwsza kąpiel w morzu, w nowym 2017 roku|opublikowany= Gdansk.pl|autor= Alicja Katarzyńska|data= 1 stycznia 2017}}</ref>. W Polsce został pobity [[Księga rekordów Guinnessa|rekord Guinnessa]] w największej liczbie osób biorących jednocześnie udział w morsowaniu – 1799 uczestników podczas [[Międzynarodowy Zlot Morsów w Mielnie|Międzynarodowego Zlotu Morsów w Mielnie]] w 2015 roku<ref>{{Cytuj stronę|url= https://guinnessworldrecords.com/world-records/largest-polar-bear-dip-single-venue|tytuł= Largest polar bear dip|opublikowany= Guinness World Records|data= 25 lutego 2015}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Roland Wesołowski, Monika Gackowska, Celestyna Mila-Kierzenkowska, Alicja Jurecka, Alina Woźniak |tytuł = Oddziaływanie zimna na organizm człowieka - morsowanie jako forma rekreacji ruchowej |czasopismo = Wiosna Młodych Fizjoterapeutów |data = 2013 |wolumin = Tom I}}</ref>.


Regularne kąpiele w wodzie wpływają korzystnie na ciało i ducha, jednak wyjątkowe właściwości hartujące, pomagające zaadaptować się do trudnych warunków [[Zima|zimy]] mają kąpiele w zimnej lub lodowatej wodzie.
⚫
Do uprawiania morsowania nie jest potrzebny specjalny sprzęt, wiele osób korzysta jednak, oprócz [[kostium kąpielowy|kostiumu kąpielowego]], także z nakryć głowy oraz obuwia i rękawiczek np. z [[neopren]]u, by zapobiec nadmiernemu wychłodzeniu<ref name="zwierzchowska">{{Cytuj książkę|tytuł= Morsowanie|autor= Ewa Zwierzchowska|wydawca= Harde|rok= 2019|isbn= 9788366252882}}</ref>.


Kąpiele w zimnej wodzie są dość sporym wysiłkiem, a lodowatej silnym szokiem dla organizmu, dlatego osoby wrażliwe na zimno powinny rozpocząć oswajanie się z zimną wodą [[Późne lato|późnym latem]] lub na początku [[Jesień|jesieni]]<ref>{{Cytuj |autor = Antonis S. Manolis, Stavros A. Manolis, Antonis A. Manolis, Theodora A. Manolis, Naomi Apostolaki |tytuł = Winter Swimming: Body Hardening and Cardiorespiratory Protection Via Sustainable Acclimation |czasopismo = Current Sports Medicine Reports |data = 2019-11 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 1537-8918 |wolumin = 18 |numer = 11 |s = 401–415 |doi = 10.1249/JSR.0000000000000653 |url = https://journals.lww.com/acsm-csmr/Fulltext/2019/11000/Winter_Swimming__Body_Hardening_and.9.aspx |język = en-US}}</ref>. Przed dołączeniem do grupy morsów, należy w ramach konsultacji lekarskiej wykluczyć problemy kardiologiczne, w tym ukryte np. [[zespół długiego QT]], [[choroby układu krążenia]], [[Nerka|nerek]], [[Nadciśnienie tętnicze|nadciśnienie]], [[Epilepsja|epilepsję]] i [[choroby psychiczne]], które są jednym z przeciwwskazań do morsowania. Kąpiel w przeręblu to aktywność, która przede wszystkim ma walor profilaktyczny i [[Rekreacja|rekreacyjny]], natomiast nieleczniczy. Kąpiel w zimnej wodzie z uwagi na ryzyko wstrząsu termicznego, którego objawy mogą pojawić się po minucie i stanowić bezpośrednie zagrożenie życia, należy zawsze odbywać w asekuracji doświadczonej osoby towarzyszącej lub w większej grupie.
Zdrowotne zalety regularnych kąpieli w zimnej wodzie są znane od czasów starożytnych. Morsowanie m.in. [[Hartowanie organizmu|hartuje organizm]], poprawia [[układ krwionośny|krążenie]]<ref>{{Cytuj |autor = Harvard Health Publishing |tytuł = Ask the doctor: Is swimming in cold water okay for my heart? |data dostępu = 2020-02-23 |opublikowany = Harvard Health |url = https://www.health.harvard.edu/heart-health/is-swimming-in-cold-water-okay-for-my-heart}}</ref>, poprawia wygląd skóry (zmniejszenie [[cellulit]]u), poprawia samopoczucie<ref>{{Cytuj |autor = Nikolai A. Shevchuk |tytuł = Adapted cold shower as a potential treatment for depression |czasopismo = Medical Hypotheses |data = 2008 |data dostępu = 2020-02-23 |issn = 0306-9877 |wolumin = 70 |numer = 5 |s = 995–1001 |doi = 10.1016/j.mehy.2007.04.052 |pmid = 17993252}}</ref>, poprawia [[metabolizm]]<ref name="zwierzchowska"/><ref>{{Cytuj stronę|url= https://zdrowie.radiozet.pl/W-zdrowym-ciele/Aktywnosc-fizyczna/Morsowanie-dlaczego-warto-brac-kapiel-w-lodowatej-wodzie|tytuł= Morsowanie – dlaczego warto brać kąpiel w lodowatej wodzie?|opublikowany= Radio Zet|autor= Monika Karbarczyk|data= 14 listopada 2019}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Celestyna Mila-Kierzenkowska, Beata Augustyńska, Alina Woźniak, Tomasz Boraczyński, Roland Wesołowski, Paweł Sutkowy, Karolina Szewczyk-Golec |tytuł = Wpływ zmian temperatury otoczenia na wskaźniki stresu oksydacyjnego we krwi osób regularnie poddających się kąpielom zimowym. |czasopismo = Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu |data = 2016 |wolumin = Tom 22, Nr 1, 46–50}}</ref>.{{Commonscat|Winter swimming}}

== Historia ==
Pływanie w zimnej wodzie ma tradycję sięgająca starożytności. Najstarsze wzmianki związane ze zanurzeniem w wodzie w celach leczniczych pochodzą z Egiptu i są datowane na 2500 lat p.n.e.

* [[Hipokrates]] 400 lat p.n.e. powiadał o wodzie, że "zimna rozgrzewa, a ciepła oziębia" i zalecał zimną wodę w chorobach [[Podagra|podagrycznych]], [[Paralityczne zatrucie skorupiakowe|paralitycznych]] i [[Gorączka|gorączkowych]]<ref name=":0">{{Cytuj |autor = M. J. Tipton, N. Collier, H. Massey, J. Corbett, M. Harper |tytuł = Cold water immersion: kill or cure? |czasopismo = Experimental Physiology |data = 2017 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 1469-445X |wolumin = 102 |numer = 11 |s = 1335–1355 |doi = 10.1113/EP086283 |url = https://physoc.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1113/EP086283 |język = en}}</ref>.

* w starożytności zimna woda była traktowana z respektem. W 450 p.n.e. grecki historyk [[Herodot]], opisując wyprawę perskiego generała [[Mardoniusz|Mardonisa]], zauważył, że "...ci, którzy nie umieli pływać, zginęli z tego powodu inni z zimna"<ref name=":0" />.
*XVI wiek nadworny lekarz [[Zygmunt August|Króla Zygmunta Augusta]] [[Józef Struś]] propagował leczenie zimnymi kąpielami<ref name=":2">{{Cytuj |autor = Roland Wesołowski i inni, |tytuł = Oddziaływanie zimna na organizm człowieka - morsowanie jako forma rekreacji sportowej, „Wiosna młodych fizjoterapeutów |czasopismo = WIOSNA MŁODYCH FIZJOTERAPEUTÓW |data = 2013 |wydawca = Wydawnictwo Uczelniane WSG}}</ref>
*1578 r. doktor [[Wojciech Oczko]] w traktacie „Cieplice " zawarł przepisy kąpielowe oraz wskazania i przeciwwskazania do ich stosowania<ref name=":2" />
* pod koniec XVIII wieku w wyniku stworzenia [[Kostium kąpielowy|kostiumu kąpielowego]] doszło do popularyzacji kąpieli morskich i rozwoju [[Kurort|kurortów]] nadmorskich<ref name=":0" /><ref>{{Cytuj |tytuł = Domestic medicine or, The family physician: being an attempt to render the medical art more generally useful, by shewing people what is in their own power both with respect to the prevention and cure of diseases ; chiefly calculated to recommend a proper attention to regimen and simple medicines - Digital Collections - National Library of Medicine |data dostępu = 2020-12-08 |opublikowany = collections.nlm.nih.gov |url = https://collections.nlm.nih.gov/catalog/nlm:nlmuid-2544040R-bk}}</ref>.
* w 1818 r [[Lord Byron]], zainspirowany tragiczną miłością [[Hero i Leander|Hero i Leader]] przepłyną cieśninę [[Hellespont]]<ref>{{Cytuj |autor = History com Editors |tytuł = Lord Byron swims across tumultuous Hellespont strait in Turkey |data dostępu = 2020-12-08 |opublikowany = HISTORY |url = https://www.history.com/this-day-in-history/lord-byron-swims-the-hellespont |język = en}}</ref>.
* w lipcu 2007 roku [[Lewis Gordon Pugh]] podjął pierwszą próbę przepłynięcia jak najdłuższego dystansu w wodzie o temp -1,8°C. Udało mu się przepłynąć dystans 1 km w czasie 21 min<ref>{{Cytuj |autor = John Joseph |tytuł = Swimmer plans record North Pole swim |czasopismo = Reuters |data = 2007-05-28 |data dostępu = 2020-12-08 |url = https://www.reuters.com/article/us-britain-adventurer-idUSL278816120070528 |język = en}}</ref>. Podczas tego wyczynu doznał [[Odmrożenie|odmrożenia]] palców, a odzyskanie czucia zajęło mu 4 miesiące.

== Zimowe kąpiele w Polsce ==
⚫
Osoby, którym nie jest straszna zimna woda, są nazywane potocznie ''morsami''<ref>{{Cytuj |tytuł = O morsach i morsowaniu – Porady językowe |data = 2020-01-15 |data dostępu = 2020-12-08 |opublikowany = Obcy język polski |url = https://obcyjezykpolski.pl/o-morsach-i-morsowaniu/ |język = pl-PL}}</ref>. Lodowi pływacy skupiają się często w ramach zorganizowanych klubów. Najstarszą taką organizacją w Polsce jest założony w 1975 roku Gdański Klub Morsów<ref>{{Cytuj stronę|url=https://www.gdansk.pl/wiadomosci/morsy-mowia-jest-troche-za-cieplo-pierwsza-kapiel-w-morzu-w-nowym-2017-roku-byli-nie-tylko-polacy,a,67919|tytuł=Morsy mówią: "Jest trochę za ciepło". Pierwsza kąpiel w morzu, w nowym 2017 roku|opublikowany=Gdansk.pl|autor=Alicja Katarzyńska|data=1 stycznia 2017}}</ref>. W Polsce został pobity [[Księga rekordów Guinnessa|rekord Guinnessa]] w największej liczbie osób biorących jednocześnie udział w morsowaniu – 1799 uczestników podczas [[Międzynarodowy Zlot Morsów w Mielnie|Międzynarodowego Zlotu Morsów w Mielnie]] w 2015 roku<ref>{{Cytuj stronę|url=https://guinnessworldrecords.com/world-records/largest-polar-bear-dip-single-venue|tytuł=Largest polar bear dip|opublikowany=Guinness World Records|data=25 lutego 2015}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Roland Wesołowski, Monika Gackowska, Celestyna Mila-Kierzenkowska, Alicja Jurecka, Alina Woźniak |tytuł = Oddziaływanie zimna na organizm człowieka - morsowanie jako forma rekreacji ruchowej |czasopismo = Wiosna Młodych Fizjoterapeutów |data = 2013 |wolumin = Tom I}}</ref>.

== Zagrożenia ==
Woda nie wybacza błędów. Przystępując do morsowania należy być odpowiednio przygotowanym pod względem: psychicznym, kondycyjnym, zdrowotnym, jak i organizacyjnym.

Aby, zminimalizować ryzyko szoku termicznego do morsowania należy się przygotowywać kilka miesięcy wcześniej przez stopniowe oswajanie się z zimną wodą, [[ćwiczenia fizyczne]], oddechowe i [[Medytacja|medytacyjne]]. Należy być świadomym swoich aktualnych możliwość fizycznych i aktualnego ogólnego stanu zdrowia. Pływanie po wpływem substancji wpływających na działanie [[Układ nerwowy człowieka|układu nerwowego]] jest niedopuszczalne, dotyczy to też [[Etanol|alkoholu]], który zmniejsza odporność organizmu na [[Hipotermia|hipotermię]]<ref>{{Cytuj |autor = Gerhard Gmel, Hervé Kuendig, Jean-Bernard Daeppen |tytuł = Sport and alcohol: An emergency department study in Switzerland |czasopismo = European Journal of Sport Science |data = 2009-01-01 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 1746-1391 |wolumin = 9 |numer = 1 |s = 11–22 |doi = 10.1080/17461390802579111}}</ref>. Nie należy kąpać się w zimnej wodzie samemu, dotyczy to doświadczonych morsów, pływaków, ale zwłaszcza tzw. nowicjuszy nieświadomych czyhających na nich w wodzie niebezpieczeństw w postaci np. szczególnie niebezpiecznych następstw [[Wstrząs|szoku termicznego]] (ang. cold shock)<ref name=":1">{{Cytuj |autor = T. M Kolettis, M. T Kolettis |tytuł = Winter swimming: healthy or hazardous?: Evidence and hypotheses |czasopismo = Medical Hypotheses |data = 2003-11-01 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 0306-9877 |wolumin = 61 |numer = 5 |s = 654–656 |doi = 10.1016/S0306-9877(03)00270-6 |język = en}}</ref>, nagłej utraty świadomości, [[Skaleczenie|skaleczeń]], hipotermii<ref>{{Cytuj |autor = F. S. Golden, G. R. Hervey, M. J. Tipton |tytuł = Circum-rescue collapse: collapse, sometimes fatal, associated with rescue of immersion victims |czasopismo = Journal of the Royal Naval Medical Service |data = 1991 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 0035-9033 |wolumin = 77 |numer = 3 |s = 139–149 |pmid = 1815081}}</ref>, spadku możliwości poruszania<ref name=":1" /> się w wodzie czy ryzyka [[Odmroziny|odmrożeń]].

'''Wejście do wody'''

⚫
Do uprawiania morsowania nie jest potrzebny specjalny sprzęt, wiele osób korzysta jednak, oprócz [[kostium kąpielowy|kostiumu kąpielowego]], także z ciepłej [[Czapka|czapki]] oraz obuwia i rękawiczek np. z [[neopren]]u, by zmniejszyć wychłodzenie organizmu<ref name="zwierzchowska">{{Cytuj książkę|tytuł=Morsowanie|autor=Ewa Zwierzchowska|wydawca=Harde|rok=2019|isbn=9788366252882}}</ref>.

Zamierzając pływać w zimnej wodzie w danym dniu, należy być: wypoczętym, trzeźwym i na czczo (3 h przed wejściem do wody nie należy jeść). Tuż przed wejściem do wody wykonuje się min. 15 min rozgrzewkę organizmu.

Długość kąpieli uzależniona jest od wieku, samopoczucia, doświadczenia i temperatury wody. Najniebezpieczniejszym momentem podczas morsowania, związanym z największą liczbą zgonów w wyniku [[Utonięcie|utonięcia]], jest szok termiczny (ang. cold shock)<ref>{{Cytuj |autor = H. Ishikawa, M. Matsushima, M. Nagashima, A. Osuga |tytuł = Screening of children with arrhythmias for arrhythmia development during diving and swimming--face immersion as a substitute for diving and exercise stress testing as a substitute for swimming |czasopismo = Japanese Circulation Journal |data = 1992-09 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 0047-1828 |wolumin = 56 |numer = 9 |s = 881–890 |doi = 10.1253/jcj.56.881 |pmid = 1404843}}</ref> dotyczący każdej osoby wchodzącej do wody. Po zanurzeniu szczytowy moment szoku termicznego osiągany jest po około 30 sek.<ref>{{Cytuj |autor = M. J. Tipton |tytuł = The Initial Responses to Cold-Water Immersion in Man |czasopismo = Clinical Science |data = 1989-12-01 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 0143-5221 |wolumin = 77 |numer = 6 |s = 581–588 |doi = 10.1042/cs0770581 |język = en}}</ref>, adaptacja osiągana jest dopiero po około 2 min. Dłuższe przebywanie w wodzie prowadzi do powolnego wychłodzenia coraz głębszych warstw organizmu, prowadząc po pewnym czasie do zaburzeń przewodnictwa nerwowego obserwowanego w postaci zaburzeń czucia, spadku siły, problemów z poruszaniem się, paraliżu obwodowego, co może wpłynąć na ryzyko utonięcia. U zdrowych osób w ciągu pierwszych 30 min hipotermia nie powinna się pojawić<ref>{{Cytuj |autor = Beat Knechtle, Zbigniew Waśkiewicz, Caio Victor Sousa, Lee Hill and Pantelis T. Nikolaidis |tytuł = Cold Water Swimming—Benefits and Risks:A Narrative Review |czasopismo = International Journal of Environmental Research and Public Health |data = 2 December 2020}}</ref>.

'''Objawy hipotermii''' w zależności od [[Temperatura ciała człowieka|temperatury ciała]]<ref>{{Cytuj |autor = Lynne McCullough, Sanjay Arora |tytuł = Diagnosis and Treatment of Hypothermia |czasopismo = American Family Physician |data = 2004-12-15 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 0002-838X |wolumin = 70 |numer = 12 |s = 2325–2332 |url = https://www.aafp.org/afp/2004/1215/p2325.html}}</ref>

* 35 - 32,2 - hipotermia łagodna
** Początkowa - aktywna faza walki z utratą ciepła: [[Nadciśnienie tętnicze|wzrost ciśnienia tętniczego]], [[dreszcze]], [[Tachykardia|przyspieszona akcja serca]], [[Tachypnoe|przyspieszenie częstości oddechowej]], [[Wazokonstrykcja|skurcz mięśni gładkich naczyń krwionośnych]],
** Wtórna faza - na skutek osłabienia: [[Apatia (psychopatologia)|apatia]], [[Ataksja|zaburzenie koordynacji ruchowej]], zimna [[diureza]] - nerki tracą zdolność zagęszczania moczu, [[Hipowolemia|spadek objętości krwi]], zaburzenie postrzegania objawiające się dezorientacją.
* 32,2 - 28 - hipotermia umiarkowana
** zaburzenia rytmu serca, obniżenie akcji serca, [[zawężenie pola świadomości]], spadek liczby oddechów, [[rozszerzenie źrenic]], zanik [[Odruch bezwarunkowy|odruchów bezwarunkowych]], [[Hipotensja|spadek ciśnienia krwi]]
* 28 > - hipotermia silna
** [[Bezdech|ustawanie akcji oddechowej]], [[śpiączka]], ustawanie aktywności elektrycznej mózgu [[Elektroencefalografia|EEG]], [[Objaw Argylla Robertsona|brak reakcji źrenic na światło]], [[skąpomocz]], [[obrzęk płuc]], [[Asystolia|zanik czynności elektrycznej serca]] ([[zatrzymanie akcji serca]])

[[Aklimatyzacja]] do zimna wynosi około 10 dni i przejawia się w większej odporności na hipotermię.

Pływacy lodowi z [[Nadwaga|nadwagą]] i [[Otyłość|otyłością]] z powodu izolacyjnych właściwości [[Tkanka tłuszczowa|tkanki tłuszczowej]] są znacznie bardziej odporne na hipotermie. Przykładem jest przypadek [[Islandia|islandzkiego]] rybaka [[Gudlaugur Fridthorsson]], którego [[Kuter rybacki|kuter]] zatonął, koledzy utonęli w ciągu 10 min, a on sam w zimnej wodzie morskiej o temp. 5°C (temp. powietrza wynoszącej ok. -2°C) w ciągu 6 h dopłynął do brzegu. Uważa się, że wysportowany pływak w wodzie o temp 0,3°C może przerwać do max. 45 min<ref>{{Cytuj |autor = W. R. Keatinge, S. R. Coleshaw, C. E. Millard, J. Axelsson |tytuł = Exceptional case of survival in cold water. |czasopismo = Br Med J (Clin Res Ed) |data = 1986-01-18 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 0267-0623 |wolumin = 292 |numer = 6514 |s = 171–172 |doi = 10.1136/bmj.292.6514.171-a |pmid = 3080121 |język = en}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Beat Knechtle, Thomas Rosemann, Christoph A. Rüst |tytuł = Ice swimming and changes in body core temperature: a case study |czasopismo = SpringerPlus |data = 2015-08-05 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 2193-1801 |wolumin = 4 |numer = 1 |s = 394 |doi = 10.1186/s40064-015-1197-y |pmid = 26251778 |pmc = PMC4524884}}</ref>.

== Zalety morsowania ==
Zdrowotne zalety regularnych kąpieli w zimnej wodzie są znane od czasów starożytnych.

* zwiększa się odporność na zimno m.in. przez podniesienie [[Podstawowa przemiana materii|podstawowej przemiany materii]]<ref>{{Cytuj stronę|url= https://zdrowie.radiozet.pl/W-zdrowym-ciele/Aktywnosc-fizyczna/Morsowanie-dlaczego-warto-brac-kapiel-w-lodowatej-wodzie|tytuł= Morsowanie – dlaczego warto brać kąpiel w lodowatej wodzie?|opublikowany= Radio Zet|autor= Monika Karbarczyk|data= 14 listopada 2019}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Celestyna Mila-Kierzenkowska, Beata Augustyńska, Alina Woźniak, Tomasz Boraczyński, Roland Wesołowski, Paweł Sutkowy, Karolina Szewczyk-Golec |tytuł = Wpływ zmian temperatury otoczenia na wskaźniki stresu oksydacyjnego we krwi osób regularnie poddających się kąpielom zimowym. |czasopismo = Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu |data = 2016 |wolumin = Tom 22, Nr 1, 46–50}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = S. Vybíral, I. Lesná, L. Jansky, V. Zeman |tytuł = Thermoregulation in Winter Swimmers and Physiological Significance of Human Catecholamine Thermogenesis |czasopismo = Experimental Physiology |data = 2000 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 1469-445X |wolumin = 85 |numer = 3 |s = 321–326 |doi = 10.1111/j.1469-445X.2000.01909.x |język = en}}</ref>

* krótkotrwała ekspozycja na silne zimno zwiększa odporność organizmu<ref>{{Cytuj |autor = L. Janský, D. Pospíšilová, S. Honzová, B. Uličný, P. Šrámek |tytuł = Immune system of cold-exposed and cold-adapted humans |czasopismo = European Journal of Applied Physiology and Occupational Physiology |data = 1996-03-01 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 1439-6327 |wolumin = 72 |numer = 5 |s = 445–450 |doi = 10.1007/BF00242274 |język = en}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Marius Brazaitis, Nerijus Eimantas, Laura Daniuseviciute, Dalia Mickeviciene, Rasa Steponaviciute |tytuł = Two Strategies for Response to 14°C Cold-Water Immersion: Is there a Difference in the Response of Motor, Cognitive, Immune and Stress Markers? |czasopismo = PLOS ONE |data = 2014-10-02 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 1932-6203 |wolumin = 9 |numer = 10 |doi = 10.1371/journal.pone.0109020 |pmid = 25275647 |pmc = PMC4183517 |język = en}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Anna Lubkowska, Barbara Dołęgowska, Zbigniew Szyguła, Iwona Bryczkowska, Małgorzata Stańczyk-Dunaj |tytuł = Winter-swimming as a building-up body resistance factor inducing adaptive changes in the oxidant/antioxidant status |czasopismo = Scandinavian Journal of Clinical and Laboratory Investigation |data = 2013 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 1502-7686 |wolumin = 73 |numer = 4 |s = 315–325 |doi = 10.3109/00365513.2013.773594 |pmid = 23514015}}</ref> m.in. o 40% na wirusowe choroby zakaźne [[Górne drogi oddechowe|górnych dróg oddechowych]]<ref>{{Cytuj |autor = W.G. Siems, R. Brenke, O. Sommerburg, T. Grune |tytuł = Improved antioxidative protection in winter swimmers |czasopismo = QJM: An International Journal of Medicine |data = 1999 |s = Pages 193–198}}</ref>, jednak długa ekspozycja na zimno bez wystarczającej regeneracji (przewlekły stres) obniża odporność na [[infekcje]]<ref>{{Cytuj |autor = Naomi Collier, Heather C. Massey, Mitch Lomax, Mark Harper, Michael J. Tipton |tytuł = Cold water swimming and upper respiratory tract infections |czasopismo = Extreme Physiology & Medicine |data = 2015-09-14 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 2046-7648 |wolumin = 4 |numer = 1 |s = A36 |doi = 10.1186/2046-7648-4-S1-A36 |pmc = PMC4580837}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Firdaus S. Dhabhar |tytuł = Effects of stress on immune function: the good, the bad, and the beautiful |czasopismo = Immunologic Research |data = 2014-05-01 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 1559-0755 |wolumin = 58 |numer = 2 |s = 193–210 |doi = 10.1007/s12026-014-8517-0 |język = en}}</ref>. Podobnie jak zbyt intensywny trening fizyczny powyżej 80% VO2max przyczynia się do [[Apoptoza|apoptozy]] [[Limfocyty|limfocytów]] i spadku odporności<ref>{{Cytuj |autor = Firdaus S. Dhabhar |tytuł = Effects of stress on immune function: the good, the bad, and the beautiful |czasopismo = Immunologic Research |data = 2014-05-01 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 1559-0755 |wolumin = 58 |numer = 2 |s = 193–210 |doi = 10.1007/s12026-014-8517-0 |język = en}}</ref>.

* nagłe zmiany temperatur zwiększają wydolność [[Układ sercowo-naczyniowy|układu sercowo-naczyniowego]]<ref>{{Cytuj |autor = Harvard Health Publishing |tytuł = Ask the doctor: Is swimming in cold water okay for my heart? |data dostępu = 2020-02-23 |opublikowany = Harvard Health |url = https://www.health.harvard.edu/heart-health/is-swimming-in-cold-water-okay-for-my-heart}}</ref>

* poprawia ukrwienie [[Skóra|skóry]], w konsekwencji wpływając na jej lepszą kondycję i wygląd

* poprawia parametry krwi<ref>{{Cytuj |autor = Giovanni Lombardi, Christian Ricci, Giuseppe Banfi |tytuł = Effects of winter swimming on haematological parameters |czasopismo = Biochemia Medica |data = 2011-02-15 |data dostępu = 2020-12-08 |wolumin = 21 |numer = 1 |s = 71–78 |doi = 10.11613/BM.2011.014 |język = en}}</ref> jak [[Lipidogram|profil lipidowy]]<ref>{{Cytuj |autor = I. Kralova Lesna, J. Rychlikova, L. Vavrova, S. Vybiral |tytuł = Could human cold adaptation decrease the risk of cardiovascular disease? |czasopismo = Journal of Thermal Biology |data = 2015-08-01 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 0306-4565 |wolumin = 52 |s = 192–198 |doi = 10.1016/j.jtherbio.2015.07.007 |język = en}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Magdalena Gibas-Dorna, Zuzanna Checinska, Emilia Korek, Justyna Kupsz, Anna Sowinska |tytuł = Variations in leptin and insulin levels within one swimming season in non-obese female cold water swimmers |czasopismo = Scandinavian Journal of Clinical and Laboratory Investigation |data = 2016-10 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 1502-7686 |wolumin = 76 |numer = 6 |s = 486–491 |doi = 10.1080/00365513.2016.1201851 |pmid = 27376416}}</ref>, hormonalny<ref>{{Cytuj |autor = Magdalena Gibas-Dorna, Zuzanna Chęcińska, Emilia Korek, Justyna Kupsz, Anna Sowińska |tytuł = Cold Water Swimming Beneficially Modulates Insulin Sensitivity in Middle-Aged Individuals |czasopismo = Journal of Aging and Physical Activity |data = 2016-10-01 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 1063-8652 |wolumin = 24 |numer = 4 |s = 547–554 |doi = 10.1123/japa.2015-0222 |url = https://journals.humankinetics.com/view/journals/japa/24/4/article-p547.xml |język = en-US}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = P. Huttunen, H. Rintamäki, J. Hirvonen |tytuł = Effect of regular winter swimming on the activity of the sympathoadrenal system before and after a single cold water immersion |czasopismo = International Journal of Circumpolar Health |data = 2001-08 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 1239-9736 |wolumin = 60 |numer = 3 |s = 400–406 |pmid = 11590880 |url = https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11590880/}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = K. Kauppinen, M. Pajari-Backas, P. Volin, O. Vakkuri |tytuł = Some endocrine responses to sauna, shower and ice water immersion |czasopismo = Arctic Medical Research |data = 1989-07 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 0782-226X |wolumin = 48 |numer = 3 |s = 131–139 |pmid = 2789570}}</ref> oraz [[ciśnienie krwi]]<ref>{{Cytuj |autor = R. J. Zenner, D. E. De Decker, D. L. Clement |tytuł = Blood-pressure response to swimming in ice-cold water |czasopismo = Lancet (London, England) |data = 1980-01-19 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 0140-6736 |wolumin = 1 |numer = 8160 |s = 120–121 |doi = 10.1016/s0140-6736(80)90605-4 |pmid = 6101458}}</ref>

* poprawia regenerację organizmu po intensywnym wysiłku fizycznym lub psychicznym (redukuje poziom stresu)

* pływanie w lodowatej wodzie wpływa korzystnie na psychikę<ref>{{Cytuj |autor = Nikolai A. Shevchuk |tytuł = Adapted cold shower as a potential treatment for depression |czasopismo = Medical Hypotheses |data = 2008 |data dostępu = 2020-02-23 |issn = 0306-9877 |wolumin = 70 |numer = 5 |s = 995–1001 |doi = 10.1016/j.mehy.2007.04.052 |pmid = 17993252}}</ref> m.in. przez aktywację [[Przywspółczulny układ nerwowy|przywspółczulnego układu nerwowego]] działa przeciwdepresyjnie<ref>{{Cytuj |autor = Christoffer van Tulleken, Michael Tipton, Heather Massey, C. Mark Harper |tytuł = Open water swimming as a treatment for major depressive disorder |czasopismo = Case Reports |data = 2018-08-01 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 1757-790X |wolumin = 2018 |s = bcr |doi = 10.1136/bcr-2018-225007 |pmid = 30131418 |język = en}}</ref>, ta metoda wykorzystywana jest w leczeniu [[Zaburzenia depresyjne|depresji]]

* redukuje [[Stan zapalny|stany zapalne]]
* zimno aktywuje [[Tkanka tłuszczowa brunatna|brunatną tkankę tłuszczową]], której aktywność w procesie [[Termogeneza#termogenezy bezdrżeniowej|termogenezy bezdrżeniowej]] może pomóc w przypadku redukcji nadmiernie rozwiniętej tkanki tłuszczowej<ref>{{Cytuj |autor = Anne M. J. Claessens-van Ooijen, Klaas R. Westerterp, Loek Wouters, Paul F. M. Schoffelen, Anton A. van Steenhoven |tytuł = Heat Production and Body Temperature During Cooling and Rewarming in Overweight and Lean Men |czasopismo = Obesity |data = 2006 |data dostępu = 2020-12-08 |issn = 1930-739X |wolumin = 14 |numer = 11 |s = 1914–1920 |doi = 10.1038/oby.2006.223 |język = en}}</ref>.
W celu polepszenia zdrowotnych efektów kąpieli w zimnej wodzie morsowanie można połączyć z wizytą w [[Sauna|saunie]].{{Commonscat|Winter swimming}}


== Zobacz też ==
== Zobacz też ==
*[[krioterapia]] - metoda leczenia tzw. suchym zimnem, jedna z form [[Zimnolecznictwo|zimnolecznictwa]].
*[[krioterapia]] - metoda leczenia tzw. suchym zimnem, łagodniejsza form [[Zimnolecznictwo|zimnolecznictwa]].
*[[Wim Hof|metoda Wim Hofa]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Welcome to the Official Wim Hof Method Website |data dostępu = 2020-11-26 |opublikowany = www.wimhofmethod.com |url = https://www.wimhofmethod.com/ |język = en}}</ref>
*[[Wim Hof|metoda Wim Hofa]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Welcome to the Official Wim Hof Method Website |data dostępu = 2020-11-26 |opublikowany = www.wimhofmethod.com |url = https://www.wimhofmethod.com/ |język = en}}</ref>
*[[sauna]]


== Przypisy ==
== Przypisy ==

Wersja z 22:55, 8 gru 2020

Grupa morsów podczas noworocznej kąpieli w Gdańsku

Morsowanie, kąpiel w przeręblu – zanurzenie, krótkotrwała kąpiel w zimnej wodzie jeziora, morza, rzeki lub innego zbiornika wodnego. Praktykowane jest od jesieni do wiosny i zwykle ma charakter grupowy[1].

Określenie zimna woda jest kwestią umowną związaną z reakcją fizjologiczną organizmu na zimno. Za zimną wodę uznaje się wodę o temperaturze niższej niż 15°C. Dla potrzeb morsowania za zimną wodę uznaje się wodę o temp. w przedziale 12-8°C, a za lodowatą o temp. ≥ 4°C

Regularne kąpiele w wodzie wpływają korzystnie na ciało i ducha, jednak wyjątkowe właściwości hartujące, pomagające zaadaptować się do trudnych warunków zimy mają kąpiele w zimnej lub lodowatej wodzie.

Kąpiele w zimnej wodzie są dość sporym wysiłkiem, a lodowatej silnym szokiem dla organizmu, dlatego osoby wrażliwe na zimno powinny rozpocząć oswajanie się z zimną wodą późnym latem lub na początku jesieni[2]. Przed dołączeniem do grupy morsów, należy w ramach konsultacji lekarskiej wykluczyć problemy kardiologiczne, w tym ukryte np. zespół długiego QT, choroby układu krążenia, nerek, nadciśnienie, epilepsję i choroby psychiczne, które są jednym z przeciwwskazań do morsowania. Kąpiel w przeręblu to aktywność, która przede wszystkim ma walor profilaktyczny i rekreacyjny, natomiast nieleczniczy. Kąpiel w zimnej wodzie z uwagi na ryzyko wstrząsu termicznego, którego objawy mogą pojawić się po minucie i stanowić bezpośrednie zagrożenie życia, należy zawsze odbywać w asekuracji doświadczonej osoby towarzyszącej lub w większej grupie.

Historia

Pływanie w zimnej wodzie ma tradycję sięgająca starożytności. Najstarsze wzmianki związane ze zanurzeniem w wodzie w celach leczniczych pochodzą z Egiptu i są datowane na 2500 lat p.n.e.

  • w starożytności zimna woda była traktowana z respektem. W 450 p.n.e. grecki historyk Herodot, opisując wyprawę perskiego generała Mardonisa, zauważył, że "...ci, którzy nie umieli pływać, zginęli z tego powodu inni z zimna"[3].
  • XVI wiek nadworny lekarz Króla Zygmunta Augusta Józef Struś propagował leczenie zimnymi kąpielami[4]
  • 1578 r. doktor Wojciech Oczko w traktacie „Cieplice " zawarł przepisy kąpielowe oraz wskazania i przeciwwskazania do ich stosowania[4]
  • pod koniec XVIII wieku w wyniku stworzenia kostiumu kąpielowego doszło do popularyzacji kąpieli morskich i rozwoju kurortów nadmorskich[3][5].
  • w 1818 r Lord Byron, zainspirowany tragiczną miłością Hero i Leader przepłyną cieśninę Hellespont[6].
  • w lipcu 2007 roku Lewis Gordon Pugh podjął pierwszą próbę przepłynięcia jak najdłuższego dystansu w wodzie o temp -1,8°C. Udało mu się przepłynąć dystans 1 km w czasie 21 min[7]. Podczas tego wyczynu doznał odmrożenia palców, a odzyskanie czucia zajęło mu 4 miesiące.

Zimowe kąpiele w Polsce

Osoby, którym nie jest straszna zimna woda, są nazywane potocznie morsami[8]. Lodowi pływacy skupiają się często w ramach zorganizowanych klubów. Najstarszą taką organizacją w Polsce jest założony w 1975 roku Gdański Klub Morsów[9]. W Polsce został pobity rekord Guinnessa w największej liczbie osób biorących jednocześnie udział w morsowaniu – 1799 uczestników podczas Międzynarodowego Zlotu Morsów w Mielnie w 2015 roku[10][11].

Zagrożenia

Woda nie wybacza błędów. Przystępując do morsowania należy być odpowiednio przygotowanym pod względem: psychicznym, kondycyjnym, zdrowotnym, jak i organizacyjnym.

Aby, zminimalizować ryzyko szoku termicznego do morsowania należy się przygotowywać kilka miesięcy wcześniej przez stopniowe oswajanie się z zimną wodą, ćwiczenia fizyczne, oddechowe i medytacyjne. Należy być świadomym swoich aktualnych możliwość fizycznych i aktualnego ogólnego stanu zdrowia. Pływanie po wpływem substancji wpływających na działanie układu nerwowego jest niedopuszczalne, dotyczy to też alkoholu, który zmniejsza odporność organizmu na hipotermię[12]. Nie należy kąpać się w zimnej wodzie samemu, dotyczy to doświadczonych morsów, pływaków, ale zwłaszcza tzw. nowicjuszy nieświadomych czyhających na nich w wodzie niebezpieczeństw w postaci np. szczególnie niebezpiecznych następstw szoku termicznego (ang. cold shock)[13], nagłej utraty świadomości, skaleczeń, hipotermii[14], spadku możliwości poruszania[13] się w wodzie czy ryzyka odmrożeń.

Wejście do wody

Do uprawiania morsowania nie jest potrzebny specjalny sprzęt, wiele osób korzysta jednak, oprócz kostiumu kąpielowego, także z ciepłej czapki oraz obuwia i rękawiczek np. z neoprenu, by zmniejszyć wychłodzenie organizmu[15].

Zamierzając pływać w zimnej wodzie w danym dniu, należy być: wypoczętym, trzeźwym i na czczo (3 h przed wejściem do wody nie należy jeść). Tuż przed wejściem do wody wykonuje się min. 15 min rozgrzewkę organizmu.

Długość kąpieli uzależniona jest od wieku, samopoczucia, doświadczenia i temperatury wody. Najniebezpieczniejszym momentem podczas morsowania, związanym z największą liczbą zgonów w wyniku utonięcia, jest szok termiczny (ang. cold shock)[16] dotyczący każdej osoby wchodzącej do wody. Po zanurzeniu szczytowy moment szoku termicznego osiągany jest po około 30 sek.[17], adaptacja osiągana jest dopiero po około 2 min. Dłuższe przebywanie w wodzie prowadzi do powolnego wychłodzenia coraz głębszych warstw organizmu, prowadząc po pewnym czasie do zaburzeń przewodnictwa nerwowego obserwowanego w postaci zaburzeń czucia, spadku siły, problemów z poruszaniem się, paraliżu obwodowego, co może wpłynąć na ryzyko utonięcia. U zdrowych osób w ciągu pierwszych 30 min hipotermia nie powinna się pojawić[18].

Objawy hipotermii w zależności od temperatury ciała[19]

Aklimatyzacja do zimna wynosi około 10 dni i przejawia się w większej odporności na hipotermię.

Pływacy lodowi z nadwagą i otyłością z powodu izolacyjnych właściwości tkanki tłuszczowej są znacznie bardziej odporne na hipotermie. Przykładem jest przypadek islandzkiego rybaka Gudlaugur Fridthorsson, którego kuter zatonął, koledzy utonęli w ciągu 10 min, a on sam w zimnej wodzie morskiej o temp. 5°C (temp. powietrza wynoszącej ok. -2°C) w ciągu 6 h dopłynął do brzegu. Uważa się, że wysportowany pływak w wodzie o temp 0,3°C może przerwać do max. 45 min[20][21].

Zalety morsowania

Zdrowotne zalety regularnych kąpieli w zimnej wodzie są znane od czasów starożytnych.

  • krótkotrwała ekspozycja na silne zimno zwiększa odporność organizmu[25][26][27] m.in. o 40% na wirusowe choroby zakaźne górnych dróg oddechowych[28], jednak długa ekspozycja na zimno bez wystarczającej regeneracji (przewlekły stres) obniża odporność na infekcje[29][30]. Podobnie jak zbyt intensywny trening fizyczny powyżej 80% VO2max przyczynia się do apoptozy limfocytów i spadku odporności[31].
  • poprawia ukrwienie skóry, w konsekwencji wpływając na jej lepszą kondycję i wygląd
  • poprawia regenerację organizmu po intensywnym wysiłku fizycznym lub psychicznym (redukuje poziom stresu)

W celu polepszenia zdrowotnych efektów kąpieli w zimnej wodzie morsowanie można połączyć z wizytą w saunie.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ IWSA - International Winter Swimming Association [online], iwsa.world [dostęp 2020-12-08].
  2. ↑ Antonis S. Manolis i inni, Winter Swimming: Body Hardening and Cardiorespiratory Protection Via Sustainable Acclimation, „Current Sports Medicine Reports”, 18 (11), 2019, s. 401–415, DOI: 10.1249/JSR.0000000000000653, ISSN 1537-8918 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  3. ↑ a b c M.J. Tipton i inni, Cold water immersion: kill or cure?, „Experimental Physiology”, 102 (11), 2017, s. 1335–1355, DOI: 10.1113/EP086283, ISSN 1469-445X [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  4. ↑ a b Roland Wesołowski, Oddziaływanie zimna na organizm człowieka - morsowanie jako forma rekreacji sportowej, „Wiosna młodych fizjoterapeutów, „WIOSNA MŁODYCH FIZJOTERAPEUTÓW”, Wydawnictwo Uczelniane WSG, 2013.
  5. ↑ Domestic medicine or, The family physician: being an attempt to render the medical art more generally useful, by shewing people what is in their own power both with respect to the prevention and cure of diseases ; chiefly calculated to recommend a proper attention to regimen and simple medicines - Digital Collections - National Library of Medicine [online], collections.nlm.nih.gov [dostęp 2020-12-08].
  6. ↑ History com Editors, Lord Byron swims across tumultuous Hellespont strait in Turkey [online], HISTORY [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  7. ↑ John Joseph, Swimmer plans record North Pole swim, „Reuters”, 28 maja 2007 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  8. ↑ O morsach i morsowaniu – Porady językowe [online], Obcy język polski, 15 stycznia 2020 [dostęp 2020-12-08] (pol.).
  9. ↑ Alicja Katarzyńska: Morsy mówią: "Jest trochę za ciepło". Pierwsza kąpiel w morzu, w nowym 2017 roku. Gdansk.pl, 1 stycznia 2017.
  10. ↑ Largest polar bear dip. Guinness World Records, 25 lutego 2015.
  11. ↑ Roland Wesołowski i inni, Oddziaływanie zimna na organizm człowieka - morsowanie jako forma rekreacji ruchowej, „Wiosna Młodych Fizjoterapeutów”, Tom I, 2013.
  12. ↑ Gerhard Gmel, Hervé Kuendig, Jean-Bernard Daeppen, Sport and alcohol: An emergency department study in Switzerland, „European Journal of Sport Science”, 9 (1), 2009, s. 11–22, DOI: 10.1080/17461390802579111, ISSN 1746-1391 [dostęp 2020-12-08].
  13. ↑ a b T. M Kolettis, M. T Kolettis, Winter swimming: healthy or hazardous?: Evidence and hypotheses, „Medical Hypotheses”, 61 (5), 2003, s. 654–656, DOI: 10.1016/S0306-9877(03)00270-6, ISSN 0306-9877 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  14. ↑ F.S. Golden, G.R. Hervey, M.J. Tipton, Circum-rescue collapse: collapse, sometimes fatal, associated with rescue of immersion victims, „Journal of the Royal Naval Medical Service”, 77 (3), 1991, s. 139–149, ISSN 0035-9033, PMID: 1815081 [dostęp 2020-12-08].
  15. ↑ Ewa Zwierzchowska: Morsowanie. Harde, 2019. ISBN 978-83-66252-88-2.
  16. ↑ H. Ishikawa i inni, Screening of children with arrhythmias for arrhythmia development during diving and swimming--face immersion as a substitute for diving and exercise stress testing as a substitute for swimming, „Japanese Circulation Journal”, 56 (9), 1992, s. 881–890, DOI: 10.1253/jcj.56.881, ISSN 0047-1828, PMID: 1404843 [dostęp 2020-12-08].
  17. ↑ M.J. Tipton, The Initial Responses to Cold-Water Immersion in Man, „Clinical Science”, 77 (6), 1989, s. 581–588, DOI: 10.1042/cs0770581, ISSN 0143-5221 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  18. ↑ Beat Knechtle i inni, Cold Water Swimming—Benefits and Risks:A Narrative Review, „International Journal of Environmental Research and Public Health”, 2020.
  19. ↑ Lynne McCullough, Sanjay Arora, Diagnosis and Treatment of Hypothermia, „American Family Physician”, 70 (12), 15 grudnia 2004, s. 2325–2332, ISSN 0002-838X [dostęp 2020-12-08].
  20. ↑ W.R. Keatinge i inni, Exceptional case of survival in cold water., „Br Med J (Clin Res Ed)”, 292 (6514), 1986, s. 171–172, DOI: 10.1136/bmj.292.6514.171-a, ISSN 0267-0623, PMID: 3080121 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  21. ↑ Beat Knechtle, Thomas Rosemann, Christoph A. Rüst, Ice swimming and changes in body core temperature: a case study, „SpringerPlus”, 4 (1), 2015, s. 394, DOI: 10.1186/s40064-015-1197-y, ISSN 2193-1801, PMID: 26251778, PMCID: PMC4524884 [dostęp 2020-12-08].
  22. ↑ Monika Karbarczyk: Morsowanie – dlaczego warto brać kąpiel w lodowatej wodzie?. Radio Zet, 14 listopada 2019.
  23. ↑ Celestyna Mila-Kierzenkowska i inni, Wpływ zmian temperatury otoczenia na wskaźniki stresu oksydacyjnego we krwi osób regularnie poddających się kąpielom zimowym., „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu”, Tom 22, Nr 1, 46–50, 2016.
  24. ↑ S. Vybíral i inni, Thermoregulation in Winter Swimmers and Physiological Significance of Human Catecholamine Thermogenesis, „Experimental Physiology”, 85 (3), 2000, s. 321–326, DOI: 10.1111/j.1469-445X.2000.01909.x, ISSN 1469-445X [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  25. ↑ L. Janský i inni, Immune system of cold-exposed and cold-adapted humans, „European Journal of Applied Physiology and Occupational Physiology”, 72 (5), 1996, s. 445–450, DOI: 10.1007/BF00242274, ISSN 1439-6327 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  26. ↑ Marius Brazaitis i inni, Two Strategies for Response to 14°C Cold-Water Immersion: Is there a Difference in the Response of Motor, Cognitive, Immune and Stress Markers?, „PLOS One”, 9 (10), 2014, DOI: 10.1371/journal.pone.0109020, ISSN 1932-6203, PMID: 25275647, PMCID: PMC4183517 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  27. ↑ Anna Lubkowska i inni, Winter-swimming as a building-up body resistance factor inducing adaptive changes in the oxidant/antioxidant status, „Scandinavian Journal of Clinical and Laboratory Investigation”, 73 (4), 2013, s. 315–325, DOI: 10.3109/00365513.2013.773594, ISSN 1502-7686, PMID: 23514015 [dostęp 2020-12-08].
  28. ↑ W.G. Siems i inni, Improved antioxidative protection in winter swimmers, „QJM: An International Journal of Medicine”, 1999, Pages 193–198.
  29. ↑ Naomi Collier i inni, Cold water swimming and upper respiratory tract infections, „Extreme Physiology & Medicine”, 4 (1), 2015, A36, DOI: 10.1186/2046-7648-4-S1-A36, ISSN 2046-7648, PMCID: PMC4580837 [dostęp 2020-12-08].
  30. ↑ Firdaus S. Dhabhar, Effects of stress on immune function: the good, the bad, and the beautiful, „Immunologic Research”, 58 (2), 2014, s. 193–210, DOI: 10.1007/s12026-014-8517-0, ISSN 1559-0755 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  31. ↑ Firdaus S. Dhabhar, Effects of stress on immune function: the good, the bad, and the beautiful, „Immunologic Research”, 58 (2), 2014, s. 193–210, DOI: 10.1007/s12026-014-8517-0, ISSN 1559-0755 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  32. ↑ Harvard Health Publishing, Ask the doctor: Is swimming in cold water okay for my heart? [online], Harvard Health [dostęp 2020-02-23].
  33. ↑ Giovanni Lombardi, Christian Ricci, Giuseppe Banfi, Effects of winter swimming on haematological parameters, „Biochemia Medica”, 21 (1), 2011, s. 71–78, DOI: 10.11613/BM.2011.014 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  34. ↑ I. Kralova Lesna i inni, Could human cold adaptation decrease the risk of cardiovascular disease?, „Journal of Thermal Biology”, 52, 2015, s. 192–198, DOI: 10.1016/j.jtherbio.2015.07.007, ISSN 0306-4565 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  35. ↑ Magdalena Gibas-Dorna i inni, Variations in leptin and insulin levels within one swimming season in non-obese female cold water swimmers, „Scandinavian Journal of Clinical and Laboratory Investigation”, 76 (6), 2016, s. 486–491, DOI: 10.1080/00365513.2016.1201851, ISSN 1502-7686, PMID: 27376416 [dostęp 2020-12-08].
  36. ↑ Magdalena Gibas-Dorna i inni, Cold Water Swimming Beneficially Modulates Insulin Sensitivity in Middle-Aged Individuals, „Journal of Aging and Physical Activity”, 24 (4), 2016, s. 547–554, DOI: 10.1123/japa.2015-0222, ISSN 1063-8652 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  37. ↑ P. Huttunen, H. Rintamäki, J. Hirvonen, Effect of regular winter swimming on the activity of the sympathoadrenal system before and after a single cold water immersion, „International Journal of Circumpolar Health”, 60 (3), 2001, s. 400–406, ISSN 1239-9736, PMID: 11590880 [dostęp 2020-12-08].
  38. ↑ K. Kauppinen i inni, Some endocrine responses to sauna, shower and ice water immersion, „Arctic Medical Research”, 48 (3), 1989, s. 131–139, ISSN 0782-226X, PMID: 2789570 [dostęp 2020-12-08].
  39. ↑ R.J. Zenner, D.E. De Decker, D.L. Clement, Blood-pressure response to swimming in ice-cold water, „The Lancet”, 1 (8160), 1980, s. 120–121, DOI: 10.1016/s0140-6736(80)90605-4, ISSN 0140-6736, PMID: 6101458 [dostęp 2020-12-08].
  40. ↑ Nikolai A. Shevchuk, Adapted cold shower as a potential treatment for depression, „Medical Hypotheses”, 70 (5), 2008, s. 995–1001, DOI: 10.1016/j.mehy.2007.04.052, ISSN 0306-9877, PMID: 17993252 [dostęp 2020-02-23].
  41. ↑ Christoffer van Tulleken i inni, Open water swimming as a treatment for major depressive disorder, „Case Reports”, 2018, 2018, bcr, DOI: 10.1136/bcr-2018-225007, ISSN 1757-790X, PMID: 30131418 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  42. ↑ Anne M.J. Claessens-van Ooijen i inni, Heat Production and Body Temperature During Cooling and Rewarming in Overweight and Lean Men, „Obesity”, 14 (11), 2006, s. 1914–1920, DOI: 10.1038/oby.2006.223, ISSN 1930-739X [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  43. ↑ Welcome to the Official Wim Hof Method Website [online], www.wimhofmethod.com [dostęp 2020-11-26] (ang.).

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Morsowanie&oldid=61620103”