Kotowate: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne merytoryczne, drobne redakcyjne |
WP:SK, drobne merytoryczne |
||
| Linia 3: | Linia 3: | ||
|nazwa łacińska = Felidae |
|nazwa łacińska = Felidae |
||
|TSN = 180580 |
|TSN = 180580 |
||
|zoolog = [[Johann Fischer von Waldheim|G. Fischer]], 1817 |
|zoolog = [[Johann Fischer von Waldheim|G. Fischer]], 1817<ref name="Fischer"/> |
||
|okres istnienia = {{okres istnienia grupy organizmów 2|oligocene|now}} |
|okres istnienia = {{okres istnienia grupy organizmów 2|oligocene|now}} |
||
|grafika = Panthera tigris tigris edited2.jpg |
|grafika = Panthera tigris tigris edited2.jpg |
||
| Linia 27: | Linia 27: | ||
|wikisłownik = kotowate |
|wikisłownik = kotowate |
||
}} |
}} |
||
'''Kotowate''' |
'''Kotowate'''<ref name="Cichocki&inni"/> (Felidae) – [[rodzina (biologia)|rodzina]] [[ssaki|ssaków]] z [[rząd (biologia)|podrzędu]] [[kotokształtne|kotokształtnych]] (Feliformia) w obrębie [[rząd (biologia)|rzędu]] [[drapieżne|drapieżnych]] (Carnivora). |
||
== Charakterystyka == |
== Charakterystyka == |
||
| Linia 53: | Linia 53: | ||
Zwierzęta o uzębieniu tnąco-kruszącym, z silnie rozwiniętymi kłami i łamaczami. Mają mniejszą liczbę [[zęby|zębów]] niż inne drapieżniki; nie przekracza ona 30. Dobrze wykształcone [[zmysł]]y, zwłaszcza wzroku i słuchu. Głowa zaokrąglona, ciało wydłużone, pysk krótki, najczęściej długi ogon. Kończyny przednie pięciopalczaste, z chowanymi [[pazur]]ami (poza [[gepard]]em). Kończyny tylne czteropalczaste. Owłosienie miękkie, zazwyczaj równomierne (wyjątkiem jest samiec lwa), ubarwienie zmienne, często w plamy, pręgi lub cętki. [[Siatkówka (anatomia)|Siatkówka]] oczu kotowatych jest niezwykle czuła dzięki warstwie [[guanina|guaninowej]], powodującej charakterystyczne „świecenie oczu” pod wpływem światła. Niezwykle ważnym narządem jest język. Służy nie tylko do wylizywania sierści, ale przede wszystkim pozwala pobierać pokarm oraz wodę – koci język musi być na tyle zwinny, by zdążyć, mimo oddziałującej na wodę grawitacji, wciągnąć słup cieczy do pyska. W przypadku utraty języka zwierzę jest w stanie przeżyć zaledwie dwa, trzy dni<ref>{{cytuj stronę |autor=Mateusz Kudła |url=http://tvnmeteo.tvn24.pl/informacje-pogoda/polska,28/kot-teodor-wraca-do-zdrowia-po-operacji-bez-jezyka-zginalby-smiercia-glodowa,117942,1,0.html | tytuł = ''Kot Teodor wraca do zdrowia po operacji. „Bez języka zginąłby śmiercią głodową”'' |opublikowany = TVN24 |rok=2014 |miesiąc=marzec | data dostępu=2014-03-29}}</ref>. |
Zwierzęta o uzębieniu tnąco-kruszącym, z silnie rozwiniętymi kłami i łamaczami. Mają mniejszą liczbę [[zęby|zębów]] niż inne drapieżniki; nie przekracza ona 30. Dobrze wykształcone [[zmysł]]y, zwłaszcza wzroku i słuchu. Głowa zaokrąglona, ciało wydłużone, pysk krótki, najczęściej długi ogon. Kończyny przednie pięciopalczaste, z chowanymi [[pazur]]ami (poza [[gepard]]em). Kończyny tylne czteropalczaste. Owłosienie miękkie, zazwyczaj równomierne (wyjątkiem jest samiec lwa), ubarwienie zmienne, często w plamy, pręgi lub cętki. [[Siatkówka (anatomia)|Siatkówka]] oczu kotowatych jest niezwykle czuła dzięki warstwie [[guanina|guaninowej]], powodującej charakterystyczne „świecenie oczu” pod wpływem światła. Niezwykle ważnym narządem jest język. Służy nie tylko do wylizywania sierści, ale przede wszystkim pozwala pobierać pokarm oraz wodę – koci język musi być na tyle zwinny, by zdążyć, mimo oddziałującej na wodę grawitacji, wciągnąć słup cieczy do pyska. W przypadku utraty języka zwierzę jest w stanie przeżyć zaledwie dwa, trzy dni<ref>{{cytuj stronę |autor=Mateusz Kudła |url=http://tvnmeteo.tvn24.pl/informacje-pogoda/polska,28/kot-teodor-wraca-do-zdrowia-po-operacji-bez-jezyka-zginalby-smiercia-glodowa,117942,1,0.html | tytuł = ''Kot Teodor wraca do zdrowia po operacji. „Bez języka zginąłby śmiercią głodową”'' |opublikowany = TVN24 |rok=2014 |miesiąc=marzec | data dostępu=2014-03-29}}</ref>. |
||
Zamieszkują wszystkie [[strefa klimatyczna|strefy klimatyczne]] |
Zamieszkują wszystkie [[strefa klimatyczna|strefy klimatyczne]]<ref name="Burgin&inni"/><ref name="Wilson&Reeder"/>. Występują na wszystkich kontynentach poza Australią (nie licząc sprowadzonego [[kot domowy|kota domowego]]) i Antarktydą. Zależnie od gatunku prowadzą nocny lub dzienny tryb życia, wspinają się na drzewa, niektóre bardzo szybko biegają (gepard), inne polują z zasadzki. Żyją przeważnie samotnie, znacznie rzadziej w grupach rodzinnych lub niewielkich stadach. Rozmnażają się raz lub dwa razy w roku; młode przychodzą na świat ślepe. |
||
== Wielkie i małe koty == |
== Wielkie i małe koty == |
||
| Linia 60: | Linia 60: | ||
Wielkie koty (Pantherinae) nie mogą [[mruczenie|mruczeć]], są za to w stanie ryczeć. Wiąże się to z budową [[aparat gnykowy|kości gnykowych]] u podstawy języka. U tych dużych kotów kość o nazwie ''epihyoideum'' została w toku ewolucji zastąpiona cienkim więzadłem, łączącym luźno język i [[krtań]] z podstawą czaszki. [[Źrenica]] wielkich kotów jest okrągła. |
Wielkie koty (Pantherinae) nie mogą [[mruczenie|mruczeć]], są za to w stanie ryczeć. Wiąże się to z budową [[aparat gnykowy|kości gnykowych]] u podstawy języka. U tych dużych kotów kość o nazwie ''epihyoideum'' została w toku ewolucji zastąpiona cienkim więzadłem, łączącym luźno język i [[krtań]] z podstawą czaszki. [[Źrenica]] wielkich kotów jest okrągła. |
||
Małe koty (Felinae), jak [[kot domowy]] i inne koty z rodzaju ''Felis'' oraz większość niewielkich kotowatych, mają rozbudowane kości gnykowe i wydają pomruki, a ich źrenice są pionowe. Czasami wyróżniana jest jeszcze podrodzina gepardów (Acinonychinae) na podstawie bardzo charakterystycznych i unikatowych wśród kotowatych cech. Nowsze analizy [[filogeneza|filogenetyczne]] wskazują jednak, że gepard jest silnie zmodyfikowanym przedstawicielem Felinae, a jego najbliższymi krewniakami są [[puma płowa]] i [[jaguarundi amerykański]] |
Małe koty (Felinae), jak [[kot domowy]] i inne koty z rodzaju ''Felis'' oraz większość niewielkich kotowatych, mają rozbudowane kości gnykowe i wydają pomruki, a ich źrenice są pionowe. Czasami wyróżniana jest jeszcze podrodzina gepardów (Acinonychinae) na podstawie bardzo charakterystycznych i unikatowych wśród kotowatych cech. Nowsze analizy [[filogeneza|filogenetyczne]] wskazują jednak, że gepard jest silnie zmodyfikowanym przedstawicielem Felinae, a jego najbliższymi krewniakami są [[puma płowa]] i [[jaguarundi amerykański]]<ref name="Johnson2006"/><ref name="zjls13"/>. |
||
== Historia ewolucyjna == |
== Historia ewolucyjna == |
||
| Linia 69: | Linia 69: | ||
== Systematyka == |
== Systematyka == |
||
Do rodziny kotowatych należą dwie żyjące współcześnie podrodziny |
Do rodziny kotowatych należą dwie żyjące współcześnie podrodziny<ref name="Burgin&inni"/><ref name="Cichocki&inni"/>: |
||
* Pantherinae {{small|[[Reginald Innes Pocock|Pocock]], 1917}} – [[pantery]] |
* Pantherinae {{small|[[Reginald Innes Pocock|Pocock]], 1917}} – [[pantery]] |
||
* Felinae {{small|[[Johann Fischer von Waldheim|G. Fischer]], 1817}} – [[koty]] |
* Felinae {{small|[[Johann Fischer von Waldheim|G. Fischer]], 1817}} – [[koty]] |
||
oraz dwie podrodziny wymarłe |
oraz dwie podrodziny wymarłe<ref name="Zijlstra"/>: |
||
* Machairodontinae {{small|[[Theodore Nicholas Gill|Gill]], 1872}} – [[machajrodony]] |
* Machairodontinae {{small|[[Theodore Nicholas Gill|Gill]], 1872}} – [[machajrodony]] |
||
* [[Proailurus|Proailurinae]] {{small|[[Karl Alfred von Zittel|Zittel]], 1893}} |
* [[Proailurus|Proailurinae]] {{small|[[Karl Alfred von Zittel|Zittel]], 1893}} |
||
Wymarłe rodzaje nie należące do żadnej z podrodzin |
Wymarłe rodzaje nie należące do żadnej z podrodzin<ref name="Zijlstra"/>: |
||
* ''[[Asilifelis]]'' {{small|[[Lars Werdelin|Werdelin]], 2011}} |
* ''[[Asilifelis]]'' {{small|[[Lars Werdelin|Werdelin]], 2011}} |
||
* ''[[Diamantofelis]]'' {{small|[[Jorge Morales|Morales]], [[Martin Pickford|Pickford]], [[María Dolores Soria Mayor|Soria Mayor]] & [[Susana Fraile|Fraile]], 1998}} |
* ''[[Diamantofelis]]'' {{small|[[Jorge Morales|Morales]], [[Martin Pickford|Pickford]], [[María Dolores Soria Mayor|Soria Mayor]] & [[Susana Fraile|Fraile]], 1998}} |
||
| Linia 90: | Linia 90: | ||
* ''[[Yoshi (zwierzęta)|Yoshi]]'' {{small|Spassov & [[Denis Geraads|Geraads]], 2015}} |
* ''[[Yoshi (zwierzęta)|Yoshi]]'' {{small|Spassov & [[Denis Geraads|Geraads]], 2015}} |
||
Taksony o niepewnej pozycji systematycznej |
Taksony o niepewnej pozycji systematycznej<ref name="Zijlstra"/>: |
||
* ''Felis brachyryncha'' {{small|Pomel, 1853}} (''[[nomen dubium]]'') |
* ''Felis brachyryncha'' {{small|Pomel, 1853}} (''[[nomen dubium]]'') |
||
* ''Felis dorsalis'' {{small|Rafinesque, 1832}} (''[[Lista terminów i skrótów w nomenklaturze biologicznej|species inquirenda]]'') |
* ''Felis dorsalis'' {{small|Rafinesque, 1832}} (''[[Lista terminów i skrótów w nomenklaturze biologicznej|species inquirenda]]'') |
||
| Linia 101: | Linia 101: | ||
* ''Pikermia'' {{small|Kretzoi, 1938}} (''nomen dubium'') |
* ''Pikermia'' {{small|Kretzoi, 1938}} (''nomen dubium'') |
||
* ''Pristinofelis chimborazi'' {{small|Spillmann, 1931}} (''species inquirenda'') |
* ''Pristinofelis chimborazi'' {{small|Spillmann, 1931}} (''species inquirenda'') |
||
=== Kladogram === |
|||
Kladogram przedstawiający filogenetyczne pokrewieństwo współcześnie żyjących kotowatych<ref name="joh&inni"/><ref name="li&inni"/><ref name="nas&fei"/><ref name="nas&inni"/>: |
|||
{{Klad |
|||
|1 = '''Felidae''' |
|||
|1.1 = '''[[pantery|Pantherinae]]''' |
|||
|1.1.1 = {{colorbox|#FFFFE0|''[[lampart (rodzaj ssaka)|Panthera]]''}} |
|||
|1.1.1.1 = |
|||
|1.1.1.1.1 = |
|||
|1.1.1.1.1.1 = {{colorbox|#FFFFE0|''[[lampart plamisty|P. pardus]]''}} |
|||
|1.1.1.1.1.2 = {{colorbox|#FFFFE0|''[[lew afrykański|P. leo]]''}} |
|||
|1.1.1.1.2 = {{colorbox|#FFFFE0|''[[jaguar amerykański|P. onca]]''}} |
|||
|1.1.1.2 = |
|||
|1.1.1.2.1 = {{colorbox|#FFFFE0|''[[irbis śnieżny|P. uncia]]''}} |
|||
|1.1.1.2.2 = {{colorbox|#FFFFE0|''[[tygrys azjatycki|P. tigris]]''}} |
|||
|1.1.2 = {{colorbox|#F0E68C|''[[pantera (rodzaj ssaka)|Neofelis]]''}} |
|||
|1.1.2.1 = {{colorbox|#F0E68C|''[[pantera mglista|N. nebulosa]]''}} |
|||
|1.1.2.2 = {{colorbox|#F0E68C|''[[pantera sundajska|N. diardii]]''}} |
|||
|1.2 = '''[[koty|Felinae]]''' |
|||
|1.2.1 = |
|||
|1.2.1.1 = {{colorbox|#98FB98|''[[mormi|Catopuma]]''}} |
|||
|1.2.1.1.1 = {{colorbox|#98FB98|''[[mormi borneański|C. badia]]''}} |
|||
|1.2.1.1.2 = {{colorbox|#98FB98|''[[mormi złocisty|C. temminckii]]''}} |
|||
|1.2.1.2 = {{colorbox|#ADFF2F|''[[lamparcik marmurkowy|Pardofelis]]''}} |
|||
|1.2.1.2.1 = {{colorbox|#ADFF2F|''[[lamparcik marmurkowy|P. marmorata]]''}} |
|||
|1.2.2 = |
|||
|1.2.2.1 = |
|||
|1.2.2.1.1 = {{colorbox|#FFFF00|''[[karakal|Caracal]]''}} |
|||
|1.2.2.1.1.1 = {{colorbox|#FFFF00|''[[karakal stepowy|C. caracal]]''}} |
|||
|1.2.2.1.1.2 = {{colorbox|#FFFF00|''[[złotokot afrykański|C. aurata]]''}} |
|||
|1.2.2.1.2 = {{colorbox|#FFD700|''[[serwal|Leptailurus]]''}} |
|||
|1.2.2.1.2.1 = {{colorbox|#FFD700|''[[serwal sawannowy|L. serval]]''}} |
|||
|1.2.2.2 = |
|||
|1.2.2.2.1 = {{colorbox|#7FFFD4|''[[ocelot|Leopardus]]''}} |
|||
|1.2.2.2.1.1 = |
|||
|1.2.2.2.1.1.1 = |
|||
|1.2.2.2.1.1.1.1 = |
|||
|1.2.2.2.1.1.1.1.1 = {{colorbox|#7FFFD4|''[[ocelot argentyński|L. geoffroyi]]''}} |
|||
|1.2.2.2.1.1.1.1.2 = {{colorbox|#7FFFD4|''[[ocelot chilijski|L. guigna]]''}} |
|||
|1.2.2.2.1.1.1.2 = |
|||
|1.2.2.2.1.1.1.2.1 = |
|||
|1.2.2.2.1.1.1.2.1.1 = {{colorbox|#7FFFD4|''[[Leopardus emiliae|L. emiliae]]''}} |
|||
|1.2.2.2.1.1.1.2.1.2 = {{colorbox|#7FFFD4|''[[Leopardus guttulus|L. guttulus]]''}} |
|||
|1.2.2.2.1.1.1.2.2 = {{colorbox|#7FFFD4|''[[ocelot tygrysi|L. tigrina]]''}} |
|||
|1.2.2.2.1.1.2 = |
|||
|1.2.2.2.1.1.2.1 = {{colorbox|#7FFFD4|''[[ocelot andyjski|L. jacobita]]''}} |
|||
|1.2.2.2.1.1.2.2 = |
|||
|1.2.2.2.1.1.2.2.1 = |
|||
|1.2.2.2.1.1.2.2.1.1 = |
|||
|1.2.2.2.1.1.2.2.1.1.1 = {{colorbox|#7FFFD4|''[[ocelot pampasowy|L. colocola]]''}} |
|||
|1.2.2.2.1.1.2.2.1.1.2 = {{colorbox|#7FFFD4|''[[Leopardus pajeros|L. pajeros]]''}} |
|||
|1.2.2.2.1.1.2.2.1.2 = {{colorbox|#7FFFD4|''[[Leopardus garleppi|L. garleppi]]''}} |
|||
|1.2.2.2.1.1.2.2.2 = |
|||
|1.2.2.2.1.1.2.2.2.1 = {{colorbox|#7FFFD4|''[[Leopardus braccatus|L. braccatus]]''}} |
|||
|1.2.2.2.1.1.2.2.2.2 = {{colorbox|#7FFFD4|''[[Leopardus munoai|L. munoai]]''}} |
|||
|1.2.2.2.1.2 = |
|||
|1.2.2.2.1.2.1 = {{colorbox|#7FFFD4|''[[ocelot wielki|L. pardalis]]''}} |
|||
|1.2.2.2.1.2.2 = {{colorbox|#7FFFD4|''[[ocelot nadrzewny|L. wiedii]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2 = |
|||
|1.2.2.2.2.1 = {{colorbox|#D8BFD8|''[[ryś|Lynx]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.1.1 = |
|||
|1.2.2.2.2.1.1.1 = |
|||
|1.2.2.2.2.1.1.1.1 = {{colorbox|#D8BFD8|''[[ryś euroazjatycki|L. lynx]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.1.1.1.2 = {{colorbox|#D8BFD8|''[[ryś iberyjski|L. pardalis]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.1.1.2 = {{colorbox|#D8BFD8|''[[ryś kanadyjski|L. canadensis]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.1.2 = {{colorbox|#D8BFD8|''[[ryś rudy|L. rufus]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2 = |
|||
|1.2.2.2.2.2.1 = |
|||
|1.2.2.2.2.2.1.1 = |
|||
|1.2.2.2.2.2.1.1.1 = {{colorbox|#DCDCDC|''[[Puma]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.1.1.1.1 = {{colorbox|#DCDCDC|''[[puma płowa|P. concolor]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.1.1.2 = {{colorbox|#C0C0C0|''[[Herpailurus]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.1.1.2.1 = {{colorbox|#C0C0C0|''[[jaguarundi amerykański|H. yagouaroundi]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.1.2 = {{colorbox|#F0FFF0|''[[gepard|Acinonyx]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.1.2.1 = {{colorbox|#F0FFF0|''[[gepard grzywiasty|A. jubatus]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.2 = |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.1 = |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.1.1 = {{colorbox|#FFC0CB|''[[kotek (rodzaj ssaka)|Prionailurus]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.1.1.1 = |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.1.1.1.1 = |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.1.1.1.1.1 = |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.1.1.1.1.1.1 = {{colorbox|#FFC0CB|''[[kotek bengalski|P. bengalensis]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.1.1.1.1.1.2 = {{colorbox|#FFC0CB|''[[kotek wisajski|P. javanensis]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.1.1.1.1.2 = {{colorbox|#FFC0CB|''[[kotek cętkowany|P. viverrinus]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.1.1.1.2 = {{colorbox|#FFC0CB|''[[kotek kusy|P. planiceps]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.1.1.2 = {{colorbox|#FFC0CB|''[[kotek rudy|P. rubiginosus]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.1.2 = {{colorbox|#FFE4E1|''[[manul stepowy|Otocolobus]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.1.2.1 = {{colorbox|#FFE4E1|''[[manul stepowy|O. manul]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.2 = {{colorbox|#B0E0E6|''[[kot (rodzaj ssaka)|Felis]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.2.1 = {{colorbox|#B0E0E6|''[[kot błotny|F. chaus]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.2.2 = |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.2.2.1 = {{colorbox|#B0E0E6|''[[kot czarnołapy|F. nigripes]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.2.2.2 = |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.2.2.2.1 = {{colorbox|#B0E0E6|''[[kot pustynny|F. margarita]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.2.2.2.2 = |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.2.2.2.2.1 = |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.2.2.2.2.1.1 = {{colorbox|#B0E0E6|''[[kot tybetański|F. bieti]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.2.2.2.2.1.2 = {{colorbox|#B0E0E6|''[[kot nubijski|F. lybica]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.2.2.2.2.2 = |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.2.2.2.2.2.1 = {{colorbox|#B0E0E6|''[[żbik europejski|F. silvestris]]''}} |
|||
|1.2.2.2.2.2.2.2.2.2.2.2.2 = {{colorbox|#B0E0E6|''[[kot domowy|F. catus]]''}} |
|||
}} |
|||
== Uwagi == |
== Uwagi == |
||
| Linia 106: | Linia 209: | ||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
<references> |
|||
{{Przypisy| |
|||
<ref name="Fischer">{{cytuj pismo |autor = J.G. Fisher von Waldheim|tytuł = De systemate Mammalium|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/10128997 |czasopismo = Mémoires de la Société impériale des naturalistes de Moscou| wolumin = 5 |strony = 372|rok = 1817 |język = la}}</ref> |
|||
<ref name="Cichocki&inni">Nazwy zwyczajowe za: {{Cytuj książkę | autor = W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz| tytuł = Polskie nazewnictwo ssaków świata | wydawca = Muzeum i Instytut Zoologii PAN | miejsce = Warszawa | rok = 2015 | isbn = 978-83-88147-15-9| strony = 134–139| język = pl en}}</ref> |
|||
<ref name="Burgin&inni">{{cytuj książkę| autor = C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest| tytuł = Illustrated Checklist of the Mammals of the World|url = https://www.lynxeds.com/product/illustrated-checklist-of-the-mammals-of-the-world/| rok = 2020|wydawca = Lynx Edicions|miejsce = Barcelona|część = 2|tytuł części = Eulipotyphla to Carnivora|isbn = 978-84-16728-35-0|strony = |język = en}}</ref> |
|||
<ref name="Wilson&Reeder">{{cytuj stronę|autor = D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.)|url = https://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?id=14000003|tytuł = Family Felidae |opublikowany = Johns Hopkins University Press |praca = Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) |rok = 2005 | data dostępu = 2021-05-16|język = en}}</ref> |
|||
<ref name=zjls13>{{Cytuj pismo |autor=V. Segura, F. Prevosti & G. Cassini |tytuł=Cranial ontogeny in the Puma lineage, ''Puma concolor'', ''Herpailurus yagouaroundi'', and ''Acinonyx jubatus'' (Carnivora: Felidae): a three-dimensional geometric morphometric approach |czasopismo=Zoological Journal of the Linnean Society |wolumin=169 |wydanie=1 |strony=235–250 |rok=2013 |doi=10.1111/zoj.12047 |język=en}}</ref> |
<ref name=zjls13>{{Cytuj pismo |autor=V. Segura, F. Prevosti & G. Cassini |tytuł=Cranial ontogeny in the Puma lineage, ''Puma concolor'', ''Herpailurus yagouaroundi'', and ''Acinonyx jubatus'' (Carnivora: Felidae): a three-dimensional geometric morphometric approach |czasopismo=Zoological Journal of the Linnean Society |wolumin=169 |wydanie=1 |strony=235–250 |rok=2013 |doi=10.1111/zoj.12047 |język=en}}</ref> |
||
<ref name="Zijlstra">{{cytuj stronę | url = http://hesperomys.com/t/23932| tytuł = Felidae | opublikowany = Hesperomys project| data dostępu = 2022-03-20| autor = J.S. Zijlstra | język = en}}</ref> |
|||
<ref name="joh&inni">{{cytuj pismo |autor = W.E. Johnson, E. Eizirik, J. Pecon-Slattery, W.J. Murphy, A. Antunes, E. Teeling & S.J. O’Brien |tytuł = The Late Miocene radiation of modern Felidae: a genetic assessment|url = |czasopismo = Science| wolumin = 311|numer = 5757|strony = 73–77|rok = 2006|doi = 10.1126/science.1122277|język = en}}</ref> |
|||
}} |
|||
<ref name="li&inni">{{cytuj pismo |autor = G. Li, B.W. Davis, E. Eizirik & W.J. Murphy|tytuł = Phylogenomic evidence for ancient hybridization in the genomes of living cats (Felidae)|url = |czasopismo = Genome Research| wolumin = 26|numer = 1|strony = 1–11|rok = 2016|doi = 10.1101/gr.186668.114|język = en}}</ref> |
|||
<ref name="nas&fei">{{Cytuj pismo |autor=F.O. do Nascimento & A. Feijó |tytuł=Taxonomic revision of the tigrina ''Leopardus tigrinus'' (Schreber, 1775) species group (Carnivora, Felidae) |czasopismo=Papéis Avulsos de Zoologia |wolumin=57 |wydanie=19 |strony=231–264 |rok=2017 |url=http://www.revistas.usp.br/paz/article/view/133608 |język=en}}</ref> |
|||
<ref name="nas&inni">{{cytuj pismo |autor = F.O. Do Nascimento, J. Cheng & A. Feijó|tytuł = Taxonomic revision of the pampas cat Leopardus colocola complex (Carnivora: Felidae): an integrative approach|url = |czasopismo = Zoological Journal of the Linnean Society| wolumin = 191|numer = 2|strony = 575–611|rok = 2021|doi = 10.1093/zoolinnean/zlaa043|język = en}}</ref> |
|||
</references> |
|||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
Wersja z 14:48, 16 wrz 2022
| Felidae[1] | |||
| G. Fischer, 1817[2] | |||
| Okres istnienia: oligocen–dziś | |||
 Przedstawiciel rodziny – tygrys bengalski (Panthera tigris tigris) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Rodzina |
kotowate | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Felis Linnaeus, 1758 | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podrodziny | |||
| |||
Kotowate[5] (Felidae) – rodzina ssaków z podrzędu kotokształtnych (Feliformia) w obrębie rzędu drapieżnych (Carnivora).
Charakterystyka
| Wzór zębowy | I | C | P | M | |
|---|---|---|---|---|---|
| 30–32 | = | 3 | 1 | 2-3 | 1 |
| 3 | 1 | 2 | 2 | ||
Zwierzęta o uzębieniu tnąco-kruszącym, z silnie rozwiniętymi kłami i łamaczami. Mają mniejszą liczbę zębów niż inne drapieżniki; nie przekracza ona 30. Dobrze wykształcone zmysły, zwłaszcza wzroku i słuchu. Głowa zaokrąglona, ciało wydłużone, pysk krótki, najczęściej długi ogon. Kończyny przednie pięciopalczaste, z chowanymi pazurami (poza gepardem). Kończyny tylne czteropalczaste. Owłosienie miękkie, zazwyczaj równomierne (wyjątkiem jest samiec lwa), ubarwienie zmienne, często w plamy, pręgi lub cętki. Siatkówka oczu kotowatych jest niezwykle czuła dzięki warstwie guaninowej, powodującej charakterystyczne „świecenie oczu” pod wpływem światła. Niezwykle ważnym narządem jest język. Służy nie tylko do wylizywania sierści, ale przede wszystkim pozwala pobierać pokarm oraz wodę – koci język musi być na tyle zwinny, by zdążyć, mimo oddziałującej na wodę grawitacji, wciągnąć słup cieczy do pyska. W przypadku utraty języka zwierzę jest w stanie przeżyć zaledwie dwa, trzy dni[6].
Zamieszkują wszystkie strefy klimatyczne[7][8]. Występują na wszystkich kontynentach poza Australią (nie licząc sprowadzonego kota domowego) i Antarktydą. Zależnie od gatunku prowadzą nocny lub dzienny tryb życia, wspinają się na drzewa, niektóre bardzo szybko biegają (gepard), inne polują z zasadzki. Żyją przeważnie samotnie, znacznie rzadziej w grupach rodzinnych lub niewielkich stadach. Rozmnażają się raz lub dwa razy w roku; młode przychodzą na świat ślepe.
Wielkie i małe koty
Wielkie koty (Pantherinae) nie mogą mruczeć, są za to w stanie ryczeć. Wiąże się to z budową kości gnykowych u podstawy języka. U tych dużych kotów kość o nazwie epihyoideum została w toku ewolucji zastąpiona cienkim więzadłem, łączącym luźno język i krtań z podstawą czaszki. Źrenica wielkich kotów jest okrągła.
Małe koty (Felinae), jak kot domowy i inne koty z rodzaju Felis oraz większość niewielkich kotowatych, mają rozbudowane kości gnykowe i wydają pomruki, a ich źrenice są pionowe. Czasami wyróżniana jest jeszcze podrodzina gepardów (Acinonychinae) na podstawie bardzo charakterystycznych i unikatowych wśród kotowatych cech. Nowsze analizy filogenetyczne wskazują jednak, że gepard jest silnie zmodyfikowanym przedstawicielem Felinae, a jego najbliższymi krewniakami są puma płowa i jaguarundi amerykański[9][10].
Historia ewolucyjna
Historia ewolucyjna kotów sięga końca eocenu. Wywodzą się prawdopodobnie z jednej z gałęzi wiwerowatych (Viverridae). Do dziś niektórzy przedstawiciele tej rodziny, jak np. żenety lub fossa, wykazują wiele cech wspólnych z kotowatymi. Może to być przykład konwergencji ewolucyjnej lub też spadek po wspólnym przodku. Pierwsze prawdziwe kotowate pojawiły się w oligocenie. Najstarszy opisany kot to pochodzący z oligocenu Proailurus lemanensis odkryty w Europie. Był to niewielki drapieżnik, prowadzący tryb życia prawdopodobnie zbliżony do dzisiejszego margaja. Wiele czasu spędzał na drzewach, gdzie zdobywał pokarm i ukrywał się przed większymi drapieżnikami. Od późniejszych kotowatych różni się wyraźnie częściowo stopochodnymi łapami tylnymi, dłuższym pyskiem i większą ilością zębów policzkowych. Następnym kotem był Pseudaelurus, który zróżnicował się na co najmniej kilkanaście gatunków i prawdopodobnie dał początek wszystkim późniejszym gałęziom kotowatych. Pseudaelurus dał początek dwóm najważniejszym grupom kotowatych, szablastozębnym machajrodontom (Machairodontinae) oraz stożkozębnym kotom (Felinae). Wśród tych ostatnich wyodrębniła się potem jeszcze jedna gałąź – pantery (Pantherinae), do których zalicza się potocznie duże kotowate.
Badania genetyczne wykazały, że ostatni wspólny przodek żyjących dziś gatunków kotów żył około 10,8 miliona lat temu. Rodzaj ten rozprzestrzenił się z Europy na tereny Azji, Ameryki Północnej i prawdopodobnie Afryki. Podrodzina Pantherinae wyodrębniła się około 6,4 miliona lat temu[9] z kolei rodzaj Panthera pojawił się około 3,8 miliona lat temu[11]. Aż 60% dzisiejszych gatunków kotowatych wyodrębniło się w ciągu ostatniego miliona lat[12].
Systematyka
Do rodziny kotowatych należą dwie żyjące współcześnie podrodziny[7][5]:
- Pantherinae Pocock, 1917 – pantery
- Felinae G. Fischer, 1817 – koty
oraz dwie podrodziny wymarłe[13]:
- Machairodontinae Gill, 1872 – machajrodony
- Proailurinae Zittel, 1893
Wymarłe rodzaje nie należące do żadnej z podrodzin[13]:
- Asilifelis Werdelin, 2011
- Diamantofelis Morales, Pickford, Soria Mayor & Fraile, 1998
- Hyperailurictis Kretzoi, 1929
- Katifelis Adrian, Werdelin & Grossman, 2018
- Miopanthera Kretzoi, 1938
- Namafelis Morales, Pickford, Fraile, Salesa & Soria Mayor, 2003
- Nimravides Kitts, 1958
- Pratifelis Hibbard, 1934
- Pseudaelurus Gervais, 1850
- Styriofelis Kretzoi, 1930
- Yoshi Spassov & Geraads, 2015
Taksony o niepewnej pozycji systematycznej[13]:
- Felis brachyryncha Pomel, 1853 (nomen dubium)
- Felis dorsalis Rafinesque, 1832 (species inquirenda)
- Felis Lamilloquensis Landesque, 1889 (species inquirenda)
- Felis lyncoides Pomel, 1853 (nomen dubium)
- Felis minuta Pomel, 1853 (nomen dubium)
- Felis nigra J.E. Gray, 1827 (species inquirenda)
- Felis propuma Ameghino, 1904 (nomen dubium)
- Leontoceryx bessarabiae Kretzoi, 1938 (species inquirenda)
- Pikermia Kretzoi, 1938 (nomen dubium)
- Pristinofelis chimborazi Spillmann, 1931 (species inquirenda)
Kladogram
Kladogram przedstawiający filogenetyczne pokrewieństwo współcześnie żyjących kotowatych[14][15][16][17]:
| Felidae |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Uwagi
Przypisy
- ↑ Felidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ J.G. Fisher von Waldheim. De systemate Mammalium. „Mémoires de la Société impériale des naturalistes de Moscou”. 5, s. 372, 1817. (łac.).
- ↑ Kretzoi 1929 ↓, s. 1338.
- ↑ Kretzoi 1929 ↓, s. 1346.
- ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 134–139. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ Mateusz Kudła: Kot Teodor wraca do zdrowia po operacji. „Bez języka zginąłby śmiercią głodową”. TVN24, marzec 2014. [dostęp 2014-03-29].
- ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Family Felidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-16]. (ang.).
- ↑ a b Johnson, W.E., Eizirik, E., Pecon-Slattery, J., Murphy, W.J., Antunes, A., Teeling, E. & O’Brien, S.J.. The Late Miocene radiation of modern Felidae: A genetic assessment. „Science”. 311, s. 73–77, 2006. DOI: 10.1126/science.1122277. (ang.).
- ↑ V. Segura, F. Prevosti & G. Cassini. Cranial ontogeny in the Puma lineage, Puma concolor, Herpailurus yagouaroundi, and Acinonyx jubatus (Carnivora: Felidae): a three-dimensional geometric morphometric approach. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 169 (1), s. 235–250, 2013. DOI: 10.1111/zoj.12047. (ang.).
- ↑ Turner A (1987) New fossil carnivore remains from the Sterkfontein hominid site (Mammalia: Carnivora). Ann Transvall Mus 34:319–347.
- ↑ Maryann Mott: Cats Climb New family Tree. National Geographic News, 2006-01-11. [dostęp 2006-07-15].
- ↑ a b c J.S. Zijlstra: Felidae. Hesperomys project. [dostęp 2022-03-20]. (ang.).
- ↑ W.E. Johnson, E. Eizirik, J. Pecon-Slattery, W.J. Murphy, A. Antunes, E. Teeling & S.J. O’Brien. The Late Miocene radiation of modern Felidae: a genetic assessment. „Science”. 311 (5757), s. 73–77, 2006. DOI: 10.1126/science.1122277. (ang.).
- ↑ G. Li, B.W. Davis, E. Eizirik & W.J. Murphy. Phylogenomic evidence for ancient hybridization in the genomes of living cats (Felidae). „Genome Research”. 26 (1), s. 1–11, 2016. DOI: 10.1101/gr.186668.114. (ang.).
- ↑ F.O. do Nascimento & A. Feijó. Taxonomic revision of the tigrina Leopardus tigrinus (Schreber, 1775) species group (Carnivora, Felidae). „Papéis Avulsos de Zoologia”. 57 (19), s. 231–264, 2017. (ang.).
- ↑ F.O. Do Nascimento, J. Cheng & A. Feijó. Taxonomic revision of the pampas cat Leopardus colocola complex (Carnivora: Felidae): an integrative approach. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 191 (2), s. 575–611, 2021. DOI: 10.1093/zoolinnean/zlaa043. (ang.).
Bibliografia
- M. Kretzoi. Materialien zur phylogenetischen Klassifikation der Aeluroïdeen. „Xe Congrès International de Zoologie”. 10 (2), s. 1293–1355, 1929. (niem.).
- Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Felidae. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 22 stycznia 2009]