Balaur
| Okres istnienia: 70 mln lat temu | |||
 Holotyp Balaur bondoc | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| (bez rangi) | celurozaury | ||
| (bez rangi) | maniraptory | ||
| Rodzaj |
Balaur | ||
| Gatunki | |||
| |||
Balaur – rodzaj teropoda z grupy Paraves żyjącego w późnej kredzie na terenie Europy. Został opisany w 2010 roku przez Zoltána Csikiego i współpracowników w oparciu o niekompletny szkielet należący do jednego osobnika, obejmujący kręgi tułowiowe, krzyżowe i ogonowe, znaczną część obręczy barkowej i miednicznej oraz kończyn (EME PV.313). Do rodzaju Balaur przypisano także lewą kość ramienną, paliczki lewej dłoni i kości lewego śródręcza, prawdopodobnie należące do jednego osobnika, o około 45% większego od holotypu. Skamieniałości te odkryto w datowanych na mastrycht osadach formacji Sedeş na terenie Basenu Haţeg (holotyp) i formacji Densuş-Ciula w okręgu Alba (okazy przypisywane) w Rumunii[1].
Balaur, zaliczony przez autorów jego opisu do rodziny dromeozaurów (Dromaeosauridae), zdecydowanie różni się od pozostałych przedstawicieli rodziny. Csiki i współpracownicy wyróżnili blisko dwadzieścia autapomorfii tego taksonu. Wszystkie kości szkieletu osiowego charakteryzują się żłobieniami na zewnętrznej powierzchni. Żłobienia te występują u wszystkich znanych okazów Balaur, co sugeruje, że nie są one efektem diagenezy lub młodego wieku zwierząt. Skostniałe płyty mostkowe są oddzielone, a łopatka i kość krucza – złączone, co jest cechą występującą również u welociraptora, mikroraptora i pneumatoraptora. Kości nadgarstka i trzy kości śródręcza są połączone w carpometacarpus, cechę znaną wcześniej wyłącznie u zaawansowanych alwarezaurów i Avialae oraz przypuszczalnie awimima. Najbardziej nietypową cechą kończyn tylnych jest powiększony pierwszy palec, wśród celurozaurów znany jedynie u terizinozauroidów i zaawansowanych Avialae. Drugi palec stopy był największy i – podobnie jak u innych deinonychozaurów – zakończony zakrzywionym szponem, lecz pierwszy palec niemal dorównywał mu wielkością, a zwierzę mogło go zginać podobnie jak palec drugi[1].
Według analizy filogenetycznej przeprowadzonej przez Csikiego i współpracowników Balaur jest najbliżej spokrewniony z azjatyckim welociraptorem, co potwierdza hipotezę o wędrówkach zwierząt z Europy do Azji. Innymi przedstawicielami Velociraptorinae w analizie są Deinonychus, Tsaagan i Saurornitholestes. Zdaniem autorów nietypowe cechy balaura są wynikiem jego odizolowania na wyspie – w przeciwieństwie do wielu innych zwierząt mieszkających na wyspach Balaur nie był jednak mały lub prymitywny[1]. Balaur osiągał rozmiary zbliżone do większości dromeozaurów[2].
Inny rezultat dała natomiast analiza filogenetyczna przeprowadzona przez Godefroita i współpracowników (2013); według tej analizy Balaur był ptakiem (tj. przedstawicielem najmniejszego kladu obejmującego rodzaj Archaeopteryx i grupę Neornithes) siostrzanym do kladu obejmującego wszystkie pozostałe ptaki poza najbardziej bazalnymi rodzajami Archaeopteryx, Xiaotingia, Rahonavis i Shenzhouraptor[3]. Także z późniejszych analiz filogenetycznych przeprowadzonych przez Cau, Broughama i Naisha (2015) wynika przynależność Balaur do ptaków. Z analizy przeprowadzonej w oparciu o zmodyfikowaną macierz danych z analizy Brusatte'go i współpracowników (2014)[4] wynika, że Balaur jest taksonem siostrzanym do rodzaju Sapeornis, natomiast z analizy przeprowadzonej w oparciu o zmodyfikowaną macierz danych z analizy Lee i współpracowników (2014)[5] wynika, że Balaur był taksonem siostrzanym do kladu obejmującego wszystkie pozostałe ptaki poza najbardziej bazalnymi rodzajami Archaeopteryx, Xiaotingia, Rahonavis, Shenzhouraptor i Jixiangornis[6]. Autorzy zaznaczają jednak, że wymuszenie przynależności Balaur do Dromaeosauridae wymaga wydłużenia uzyskanego drzewa filogenetycznego jedynie o trzy stopnie (w wypadku analizy w oparciu o macierz danych z analizy Brusatte'go i współpracowników) lub o dziewięć stopni (w wypadku analizy w oparciu o macierz danych z analizy Lee i współpracowników)[6].
Nazwa rodzajowa Balaur jest archaicznym rumuńskim określeniem smoka, natomiast nazwa gatunkowa gatunku typowego, bondoc, oznacza „tęgi”[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Zoltán Csiki, Mátyás Vremir, Stephen L. Brusatte, Mark A. Norell. An aberrant island-dwelling theropod dinosaur from the Late Cretaceous of Romania. „Proceedings of the National Academy of Sciences”. 107 (35), s. 15357–15361, 2010. DOI: 10.1073/pnas.1006970107. (ang.).
- ↑ Hans-Dieter Sues. An unusual dinosaur from the Late Cretaceous of Romania and the island rule. „Proceedings of the National Academy of Sciences”. 107 (35), s. 15310–15311, 2010. DOI: 10.1073/pnas.1010366107. (ang.).
- ↑ Pascal Godefroit, Andrea Cau, Hu Dong-Yu, François Escuillié, Wu Wenhao and Gareth Dyke. A Jurassic avialan dinosaur from China resolves the early phylogenetic history of birds. „Nature”. 498 (7454), s. 359–362, 2013. DOI: 10.1038/nature12168. (ang.).
- ↑ Stephen L. Brusatte, Graeme T. Lloyd, Steve C. Wang i Mark A. Norell. Gradual assembly of avian body plan culminated in rapid rates of evolution across the dinosaur-bird transition. „Current Biology”. 24 (20), s. 2386–2392, 2014. DOI: 10.1016/j.cub.2014.08.034. (ang.).
- ↑ Michael S. Y. Lee, Andrea Cau, Darren Naish i Gareth J. Dyke. Sustained miniaturization and anatomical innovation in the dinosaurian ancestors of birds. „Science”. 345 (6196), s. 562–566, 2014. DOI: 10.1126/science.1252243. (ang.).
- ↑ a b Andrea Cau, Tom Brougham i Darren Naish. The phylogenetic affinities of the bizarre Late Cretaceous Romanian theropod Balaur bondoc (Dinosauria, Maniraptora): dromaeosaurid or flightless bird?. „PeerJ”. 3, s. e1032, 2015. DOI: 10.7717/peerj.1032. (ang.).
| Infrarzędy dinozaurów | |
|---|---|
| Era dinozaurów | |
| Dyscypliny powiązane |
