Huculi

Huculi

Гуцули
Huțuli

Populacja	1 000 000
Miejsce zamieszkania	Huculszczyzna (Ukraina i Rumunia)
Język	ukraiński, rumuński
Religia	grekokatolicyzm, rzymski katolicyzm, prawosławie
Grupa	Rusini

Zdobnictwo huculskie na sztandarze w cerkwi greckokatolickiej w Bukowcu (Буковець) na Ukrainie.

Huculi – grupa etniczna mieszanego pochodzenia rusińskiego i wołoskiego, zamieszkująca ukraińską i rumuńską część Karpat Wschodnich – Gorgany, Czarnohorę, Świdowiec, Karpaty Marmaroskie, Połoniny Hryniawskie i Beskidy Pokucko-Bukowińskie. Obok Bojków, z którymi sąsiadują od zachodu, i Łemków, jest to jedna z trzech głównych grup Rusinów Karpackich, mieszkających we wschodniej części łuku karpackiego. Określenie „Huculi” upowszechniło się w XIX wieku.

Huculi stworzyli oryginalną kulturę regionalną w dorzeczu górnego Prutu, obu Czeremoszów: Białego i Czarnego, oraz Cisy, z dala od szlaków handlowych, dróg i dużych miast. Ich tradycyjnym zajęciem jest hodowla bydła, pasterstwo i myślistwo. Zajmowali się również hodowlą koni; wyhodowali uchodzące za piękne i bardzo wytrzymałe konie huculskie.

W latach 90. XX wieku prof. Paul Robert Magocsi oraz prof. Paul Best zaliczyli tę mniejszość autochtoniczną do narodu karpatoruskiego, twierdzą oni, że na terenie obecnej Polski, Słowacji, Ukrainy i Serbii mieszka około 1 200 000 społeczność o proweniencji karpatoruskiej, do której obok Hucułów zaliczyli również Łemków i Bojków, wobec których nie powiodły się próby ukrainizacji oraz że ludność ta ma nadal poczucie swojej karpatorusińskiej odrębności narodowej z aspiracjami do stania się czwartym narodem wschodniosłowiańskim, obok Ukraińców, Rosjan i Białorusinów.

Etymologia

Istnieje kilka wersji tłumaczących pochodzenie nazwy Hucuł. Jedna z nich twierdzi, że słowo to jest pochodzenia wołoskiego i oznacza ‘opryszka’ (rum. hoțul ‘złodziej’ (okr.)), a według innej, że pochodzi ono od słowiańskiego słowa ‘kochul’ oznaczającego wędrowca lub nomadę.

Historia

Typy mieszkańców Galicji – góral huculski w podróży, litografia 1872

Od IX wieku pasterze z Wołoszczyzny (także mołdawscy i węgierscy z Karpat południowych) wraz z rodzinami i stadami owiec i kóz posuwali się górami i wzdłuż nich w poszukiwaniu pastwisk, dochodząc niemal do Tatr. Prawosławna wspólnota religijna obu grup doprowadziła do zlania się ich i wytworzenia jednego narzecza opartego na języku ruskim z domieszką wołoską i polską. Ślady pochodzenia wołoskiego znaleźć można w nazwach miejscowości i gór, nazwach pospolitych, architekturze, strojach ludowych. W XII w. monumentalny łańcuch Czarnohory i jej podnóży należał do Rusi Halicko-Wołyńskiej, natomiast od czasów Kazimierza Wielkiego (XIV w.) Huculszczyzna znajdowała się w obrębie Rzeczypospolitej.

Po 1772 Huculszczyzna weszła w skład monarchii austriackiej, a następnie austro-węgierskiej. W listopadzie 1918 Huculi wywołali rewoltę przeciwko rządom węgierskim, zakończoną proklamacją tzw. Republiki Huculskiej 9 stycznia 1919. Efemeryczna Republika Huculska objęła wschodnie Zakarpacie, jej zaś prezydentem został Stepan Kłoczurak. W lipcu 1919 republika została zlikwidowana przez wojska rumuńskie.

W latach międzywojennych znowu znalazła się w Polsce. Od września 1939 r. Huculszczyzna przestała należeć do Polski. Osiedli tam Polacy i inne nieruskie mniejszości narodowe zostali wysiedleni, co było powodem spadku zainteresowania tym obszarem ze strony polskich etnografów.

Wieś huculska

Galeria postaci

Stara Hucułka, 1926

Hucułka, 1900

Hucułka

Charakterystyczną cechą huculskiej wsi było to, że posiadała charakter samotnicy, co w dużej mierze można dostrzec i dziś. Poszczególne gospodarstwa oddalone były od siebie, porozrzucane po okolicznych pagórkach otaczających dolinę i centrum wsi. Dlatego też obszar wsi na ogół zajmował ogromne terytorium. W centrum, w pobliżu rzeki lub strumienia oraz drogi, stała cerkiew z probostwem, urząd gminy, szkoła, gospoda. Z czasem pojawiły się sklepy, a w niektórych wsiach wille letniskowe i pensjonaty.

Obecnie większość gospodarstw jest porozrzucanych jak kiedyś, w dużych odległościach od siebie. W centrum doliny stoją budowle służące całej społeczności. Charakterystyczną cechą domów wiejskich („grażd”) było to, że na ogół izbę mieszkalną obudowywano wieńcem pomieszczeń gospodarczych usytuowanych od północy, wschodu i zachodu, po to by chroniły ją przed mrozem i wiatrem. Połacie dachowe z tej strony często schodziły wtedy do samej ziemi. Dach miał konstrukcję krokwiowo-jętkową. Do budowy takiego gospodarstwa wykorzystywano starannie dobierane drewno iglaste, wcześniej gromadzone i sezonowane.

Strój huculski

Wystawa etnograficzna z roku 1880

Ludowy strój Huculszczyzny wykształcił się pod wpływem pasterskiej kultury wołoskiej. Można odnaleźć w nim wiele cech wspólnych dla grup etnicznych łuku Karpat. Strój męski składa się z: kapelusza, koszuli, keptara (rodzaj bezrękawnika), serdaka, obuwie (postoły). Strój kobiecy składa się z: nakrycia głowy (peremitka, rańtuch), koszuli (soroczka), zapaski, opinki (rodzaj spódnicy), krajka, skarpety, obuwie (postoły), biżuteria.

Portret Hucułów w strojach ludowych

• 
  Grupa zagranicznych gości we współczesnych strojach huculskich
• 
  Stroje ślubne, XXI w. na wystawie muzealnej
• 
  Stroje ślubne – XX w.
• 
  Keptar ze stroju huculskiego – XIX w.
• 
  Studium kobiety w ludowym stroju huculskim, 1884
• 
  Mężczyzna w stroju huculskim

Instrumenty huculskie

Instrumentarium huculskie jest bardzo bogate, reprezentujące przede wszystkim muzykę pasterską; pojawiają się tu m.in. trembity, piszczałki, rogi, fujarka, okaryna, drumla, a także lira korbowa. Charakterystycznym instrumentem są też cymbały, dudy oraz skrzypce – m.in. na tych instrumentach oszałamiał wirtuozerią huculski muzyk, Roman Kumłyk.

• 
  Skrzypce w Muzeum Instrumentów Huculskich im. Romana Kumłyka
• 
  Cymbały huculskie
• 
  Róg huculski
• 
  Lira korbowa
• 
  Dudy huculskie
• 
  Drymby huculskie
• 
  Huculska trembita – pokaz gry
• Pokaz gry na skrzypcach huculskich

Huculszczyzna w literaturze pięknej

Motyw huculski pojawia się często w przedwojennej polskiej prozie. O Huculszczyźnie pisali między innymi: Wincenty Pol, Stanisław Vincenz czy Józef Wittlin. Dramat huculski pt. Karpaccy górale napisał Józef Korzeniowski, a opowiadanie Opryszki w Karpatach (Poznań, 1836) Eugeniusz Brocki.

Huculszczyzna w malarstwie polskim

Kołomyjka, Teodor Axentowicz, 1895, Muzeum Narodowe w Warszawie

Tematyką huculską prezentowali w swoich dziełach m.in. malarze: Józef Simmler, Artur Grottger, Juliusz Kossak, Seweryn Obst, a przede wszystkim Teodor Axentowicz w swoich dziełach Pogrzeb huculski (1882), Święto Jordanu (1893) i Kołomyjka (1895). Huculszczyznę szczególnym uwielbieniem obdarzyli przede wszystkim trzej polscy malarze z krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych: Kazimierz Sichulski, Władysław Jarocki i Fryderyk Pautsch.

Zobacz też

• 49 Huculski Pułk Strzelców
• Huculszczyzna
• Republika Huculska
• Roman Kumłyk
• Strój huculski

Linki zewnętrzne

• Hucuły, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 202 .
• Hucuły, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 736 .
• Międzynarodowy Festiwal Huculski „Słowiańska Atlantyda” w 40. rocznicę śmierci S. Vincenza
• Huculi oraz ich sztuka na dawnej fotografii i pocztówce – kolekcja w bibliotece Polona