Kobieta

Od lewej do prawej począwszy od góry: Makeda • Wenus • Joanna d’Arc • Eva Perón • Maria Skłodowska-Curie • Indira Gandhi • Wenus z Willendorfu • Wangari Maathai • Matka Teresa z Kalkuty • Grace Hopper • Mamechiho (gejsza) • tybetanka • Marilyn Monroe • Oprah Winfrey • Aung San Suu Kyi • Mata Hari • Izyda • Laverne Cox • Elżbieta I Tudor • Florence Owens Thompson

Kobieta – żeński dojrzały płciowo osobnik z rodzaju Homo. W biologii przyjmuje się, że różnice w genotypie kobiety i mężczyzny determinują dymorfizm płciowy człowieka.

Anatomia kobiety

Kobieta różni się od mężczyzny rodzajem chromosomalnie, gdyż 99,995% zdrowych kobiet ma dwa chromosomy X, co jest jedną z manifestacji dymorfizmu płciowego. Różnicami w budowie anatomicznej między kobietą a mężczyzną dotyczą narządów rozrodczych oraz sylwetki ciała zwykle są wszystkie lub większość z następujących charakterystyk:

• Dojrzała kobieta ma w pełni wykształcone gruczoły sutkowe, służące do karmienia.
• Średnia wzrostu i wagi kobiet jest niższa niż u mężczyzn.
• Według niektórych badań wielkość mózgoczaszki kobiet oraz ich współczynnik encefalizacji są relatywnie mniejsze niż u mężczyzn, co mogłoby sugerować, że średni współczynnik inteligencji kobiet jest mniejszy niż średni IQ mężczyzn. Część naukowców uznaje za niezasadne odnoszenie się do różnic we współczynniku encefalizacji, gdyż różnice w średniej masie ciała kobiet i mężczyzn oraz znaczne różnice w średniej zawartości tkanki tłuszczowej (25-31% dla kobiet i 18-25% u mężczyzn) uniemożliwiają jego prawidłowe oszacowanie.
• Kobiety mają delikatniejsze, mniej intensywnie zaznaczone owłosienie skóry.
• Miednica kobiety jest proporcjonalnie szersza niż miednica mężczyzny, co umożliwia ciążę i poród.
• U kobiet wskaźnik 2D:4D jest zazwyczaj wyższy niż u mężczyzn.

Kobieta w ciąży

Różnice psychologiczne między mężczyzną i kobietą

Zróżnicowanie międzypłciowe człowieka na płaszczyźnie psychologicznej nie jest już tak wyraźne, jak dymorfizm płciowy. Spośród przeprowadzonych badań kilkanaście wykazało istotne różnice, np. wyższość kobiet w umiejętnościach werbalnych wymagających pewnej organizacji przestrzennej jak ortografia i czytanie, jednocześnie słabsze ich wyniki w wyspecjalizowanych zadaniach przestrzennych, np. wizualizacji obiektów w przestrzeni trójwymiarowej. Stwierdzono też, że mężczyźni są bardziej asertywni, mają niższy poziom neurotyczności, chętniej dominują i są mniej ugodowi. Jednak po przeanalizowaniu dostępnych wyników badań Harry Rais i Bobby Carothers odkryli, że różnice te są nieznaczące, zarówno tak stereotypowe cechy jak empatia lub kryteria w doborze partnera mają podobne nasilenie i zróżnicowanie u obydwu płci (zob. też Simon Baron-Cohen – wyniki ilościowych badań ilorazu empatii i ilorazu systematyzacji kobiet i mężczyzn).

Nie potwierdzony został też stereotyp o tym, że kobiety używają średnio większej ilości słów podczas codziennych rozmów. Przeprowadzone metaanalizy i badania wykazały, że różnice w ilości używanych słów są statystycznie nieistotne, a różnice w sposobie porozumiewania się nie istnieją.

Kobiety częściej są w depresji, co ma związek z ich rolą psychospołeczną, narażeniem na stres i przemoc ze strony mężczyzn, niższym statusem społecznym i dyskryminacją i częściej podejmują próby samobójcze, jednak liczba samobójstw mężczyzn jest kilkukrotnie większa niż liczba samobójstw kobiet.

Przedstawiciele obydwu płci mogą przeżywać wielokrotne orgazmy i przechodzą podobne fazy podczas stosunku i podniecenia seksualnego.

Silne przekonanie o biegunowości płci wiąże się z tym, że w dziejach kultury Zachodu dominowały trzy przekonania dotyczące różnic płci:

1. Między kobietami i mężczyznami występują znaczące różnice psychologiczne i seksualne.
2. Mężczyźni są lepszą i dominującą płcią.
3. Różnice płci i wyższość mężczyzn mają „naturalny” charakter.

O ile w czasach przed gwałtownym rozwojem nauki pojęcie „naturalności” miało charakter religijny, o tyle współcześnie naukowcy są zgodni, że podłoże „naturalności” jest biologiczne i ewolucyjne. Z tego względu próbowano tłumaczyć występowanie psychologicznych różnic międzypłciowych psychologią ewolucyjną, zupełnie jednak pomijając znaczenie kultury.

Stereotyp o lepszym przystosowaniu się kobiet do zajęć werbalnych i lepszych osiągnięciach mężczyzn w dziedzinach matematycznych przedkłada się prawdopodobnie na rzeczywiste różnice w tej materii.

Inteligencja i zdolności poznawcze

Konsensus mówiący o braku różnic w ogólnej inteligencji kobiet i mężczyzn został podważony m.in. przez Lynna w jego metaanalizach i przeglądach systematycznych sprzed 2006 roku. Według nich nie ma generalnych różnic między płciami w obszarze inteligencji u dzieci do około 16. roku życia, a w niektórych badaniach dziewczynki nieznacznie tylko przewyższają chłopców, gdyż dorastają szybciej. Natomiast po 16. roku życia przewagę stopniowo zyskują chłopcy, potem mężczyźni, osiągając średnio lepsze wyniki w testach na inteligencję o 3-5 punktów IQ i w testach niektórych funkcji poznawczych, co Lynn tłumaczy różnicą w relatywnych rozmiarach mózgu u obu płci. Jego badania skrytykowała Savage-McLynn.

Badanie Irwinga z 2012 roku na 2450 Amerykanach wykazało średnią przewagę mężczyzn o 3 punkty w inteligencji ogólnej, w tym w wiedzy ogólnej o około 6 punktów, zdolnościach arytmetycznych o blisko 6 punktów, w odnajdywaniu symboli o około 5 punktów, natomiast w szybkości przetwarzania informacji kobiety osiągnęły przewagę będącą ekwiwalentem od 11 do 20 punktów IQ. W analizie z Turcji porównano badania IQ na grupie 218 nastolatków z 1977 i 258 z 2010 – w pierwszym nie wykazano znaczących różnic w inteligencji między płciami, natomiast w nowszym dziewczęta osiągnęły średnio o 6 punktów IQ więcej. W badaniu z 2006 roku (testowano 103 tys. 17- i 18-latków) kobiety osiągały 3,63 punktów IQ mniej, a z 2002 roku – 3,6 punktów IQ mniej, jednak autorzy uściślają, że nie wykazali różnic w ogólnej inteligencji i przewaga średniego IQ wynika ze specyfiki badanych grup i metodyki samego badania.

W 2012 roku Flynn zaproponował hipotezę wyjaśniającą średnią przewagę mężczyzn w testach IQ oraz wyjaśniającą brak tej przewagi u dzieci do około 15. roku życia, podważającą hipotezę o wyższości mężczyzn Lynna. Według niego na etapie, gdy nastolatki przechodzą na wyższy poziom edukacji w wieku około 15. roku życia, z powodu specyficznych warunków socjokulturowych na uniwersytety dostaje się więcej kobiet o średnim niższym IQ niż IQ mężczyzn, a ponieważ badania wyników testów IQ obejmują praktycznie tylko pomiary wykonywane w szkołach i uczelniach na różnych stopniach edukacji, dają one zafałszowane wyniki w stosunku do rzeczywistego stanu populacji. Estymacja dostępnych danych (6230 wypełnionych testów IQ, Nowa Zelandia, Australia, Estonia, obszary zamieszkane przez białych w RPA i obszary miejskie Argentyny) pozwoliła Flynnowi określić, że rzeczywiste średnie IQ populacji kobiet jest wyższe o 0,5-1 punkt niż średnie IQ populacji mężczyzn.

Według Flynna w krajach rozwiniętych różnice w średnich wartościach inteligencji kobiet i mężczyzn zacierają się. W jednym z badań obejmujących okres od 1981 do 2010 roku zauważono, że w pierwszej dekadzie tego okresu kobiety prawie dogoniły mężczyzn w średnich osiągnięciach matematycznych i przez kolejne dwadzieścia lat mężczyźni mieli tylko niewielką, stabilną przewagę.

Niektóre badania wykazują też większe zróżnicowanie wyników testów u mężczyzn niż u kobiet.

W krajach Trzeciego Świata, także w krajach islamskich, gdzie wciąż ogranicza się kobietom dostęp do edukacji, na przykład w Afganistanie i Nigerze, odsetek mężczyzn analfabetów jest niższy.

Przemoc i przestępczość

Dysproporcje między agresją u kobiet i mężczyzn objawiającą się brutalną przemocą mają podłoże socjo-kulturowe, chłopcy doświadczający przemocy za młodu częściej dokonują aktów brutalnej agresji w wieku dorosłym, co nie jest już tak wyraźne u kobiet. Podobnie jak w przypadku morderstw, także jeżeli chodzi o akty brutalnej przemocy, kobiety częściej dokonują ich pod wpływem zaburzeń i chorób psychicznych.

Badania pokazują, że kobiety są rzadziej notowane jako popełniające przestępstwa kryminalne niż mężczyźni. Według statystyk udostępnionych przez United Nations Office on Drugs and Crime w 2012 roku za około 75% odnotowanych morderstw na świecie odpowiadali mężczyźni i różnica ta jest widoczna w wielu badaniach i statystykach. W dodatku według badań kobiety częściej popełniają morderstwa w odpowiedzi na przemoc mężczyzn oraz w wyniku zaburzeń umysłowych. Np. w Wielkiej Brytanii około ⅓ zamordowanych przez kobiety mężczyzn była ich małżonkami lub kochankami. Także w przeszłości kobiety popełniały mniej morderstw, np. w XIII wiecznej Anglii. Według badań kobiety częściej padają ofiarą morderstwa, np. w Wielkiej Brytanii na przełomie lat '80 i '90 ¾ ofiar było płci żeńskiej. Chociaż mężczyźni dokonują większej liczby morderstw, kobiety częściej targają się na własne życie, co pokazuje analiza danych z USA z lat 1960–2000.

Przeprowadzone badania wykazują, że mężczyźni są brutalniejsi. Choć liczba ofiar agresji mężczyzn jest większa niż liczba ofiar agresji kobiet, badanie wykonane na grupie prawie 500 studentów wykazało, że kobiety dopuszczające się agresji robią to z taką samą siłą, jak mężczyźni, częściej niż oni dopuszczają się agresji psychologicznej, mężczyźni zaś częściej dopuszczają się agresji o podłożu seksualnym. W badaniu z 1994 roku wykazano, że młode kobiety używają częściej niebezpośrednich form agresji niż mężczyźni, którzy częściej wykorzystują agresję fizyczną. Bezpośrednią agresję słowną obie płcie wykorzystują w tym samym stopniu. Dorosłe kobiety z kolei częściej manipulują.

Zgodnie z metaanalizą 82 badań przeprowadzonych do 2000 roku (przebadano łącznie 65 tys. heteroseksualistów) w USA i Wielkiej Brytanii, nie wykazano znaczących różnic między liczbą aktów agresji ze strony kobiet i mężczyzn w stosunku do partnerów, natomiast mężczyźni nieznacznie częściej okaleczali swoje partnerki fizycznie, ogólnie 62% zanotowanych ran było wynikiem agresji mężczyzn w stosunku do partnerek. Potwierdziło to badanie z 2005 roku.

Mężczyźni częściej dokonują gwałtów, co jest tak oczywiste, że przeprowadzono tylko kilka badań naukowych które miały to wykazać. Kobiety także częściej padają ofiarą gwałtu, np. w USA 14-25% kobiet zostało zgwałconych przynajmniej raz, natomiast odsetek gwałtów na mężczyznach wynosi w USA około 13% wszystkich zanotowanych gwałtów. Mężczyźni gwałcą także mężczyzn, badacze zaznaczają, że liczba zgwałconych mężczyzn może być zaniżona z powodu stygmatyzacji tego tematu. Mężczyźni częściej zmuszają kobiety do pocałunków, a według ankiety przeprowadzonej w USA na grupie około dwustu studentów płci męskiej, 40% przyznało się do rozpinania przemocą jakiejś części damskiej garderoby, a 13% przyznało się do wymuszenia siłą stosunku seksualnego. Kobiety częściej ulegają mężczyznom, którzy namawiają i wymuszają stosunek seksualny, w jednej z ankiet przyznało się do tego 44% kobiet.

Odporność na ból

Kobiety ze względu na większą liczbę receptorów nerwowych odczuwają mocniej ból od mężczyzn. Poprzez swoiste cechy charakteru wytworzyły równocześnie skuteczne sposoby znoszenia bólu w sytuacjach związanych z ich biologiczną funkcją, np. menstruacja, poród.

Używanie słów

W 1992 roku John Gray stwierdził w swojej książce Mężczyźni są z Marsa a kobiety z Wenus, że kobiety używają przeciętnie 20 tysięcy słów dziennie a mężczyźni zaledwie 7 tysięcy. Nie poparł jednak tej informacji żadnymi dowodami i została ona usunięta z późniejszych wydań książki, gdyż jest sprzeczna ze współczesną wiedzą. Przeprowadzone badania pokazują, że mężczyźni używają przeciętnie tyle samo lub nieco więcej słów niż kobiety.

Pozycja społeczna kobiety w różnych systemach cywilizacyjno-kulturowych

Wyznaczniki

Na społeczną pozycję kobiet wpływają:

• znaczenie pokrewieństwa „po kądzieli” – i to zarówno sposób określania pokrewieństwa (patrylinearny lub matrylinearny), jak konsekwencje spadkowe tegoż, czyli czy kobieta ma prawo dziedziczyć, w jakim stopniu, czy można dziedziczyć po matce lub krewnych matki itd. Znaczenie pokrewieństwa po matce w judaizmie nie oznacza automatycznie wysokiej pozycji kobiety w społeczeństwie ortodoksyjnych Żydów, bowiem jej ograniczony dostęp do różnych wymiarów sfery publicznej to wyklucza;
• samodzielna podmiotowość prawna kobiety;
• prawo kobiety do decydowania o własnym małżeństwie i własnej rozrodczości;
• dostęp do sfery publicznej:
  • do edukacji
  • do polityki (np. bierne i czynne prawo wyborcze)
  • do ważnych funkcji gospodarczych
  • do kultury, imprez i wydarzeń publicznych, jako odbiorca i jako twórca
  • do praktyk i funkcji religijnych
  • do pracy zawodowej (poza gospodarstwem domowym) – a w tym zakresie także to, czy jej zarobki są równe zarobkom mężczyzny na podobnym stanowisku, czy nie.

Podział ról, polegający na wypełnianiu przez kobiety obowiązków w gospodarstwie domowym, przez mężczyzn zaś czynności związanych z zapewnianiem środków egzystencji, nie oznacza automatycznie niższej pozycji kobiety w danym społeczeństwie – wiele tak skonstruowanych społeczeństw plemiennych jest matriarchalnych lub egalitarnych.

Związek z pozycją kobiety ma stopień stratyfikacji społecznej, to znaczy w społeczeństwach o strukturze horyzontalnej sytuacja kobiety jest zwykle lepsza, niż w tych o strukturze bardzo ustratyfikowanej, choć i to nie jest żelazną regułą.

Zobacz też

• hipoteza o wyższości mężczyzn
• samica
• matriarchat
• feminizm
• gender
• dziewczyna
• zjawisko Matyldy