Oonopidae

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Oonopidae
Simon, 1890
Okres istnienia: kreda–dziś
145/0
145/0
Ilustracja
Samica Tapinesthis inermis
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Podtyp

szczękoczułkowce

Gromada

pajęczaki

Rząd

pająki

Podrząd

Opisthothelae

Infrarząd

Araneomorphae

Nadrodzina

Dysderoidea

Rodzina

Oonopidae

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Oonopidae – rodzina pająków z podrzędu Opisthothelae i infrarzędu Araneomorphae. Takson kosmopolityczny, obejmujący ponad 1800 opisanych gatunków. Należą tu drobnych rozmiarów, aktywnie polujące pająki o sześciu oczach lub pozbawione oczu. W zapisie kopalnym znane są od kredy.

Opis[edytuj | edytuj kod]

Widok od przodu na prosomę samca Megaoonops avrona. Spośród trzech par oczu te tylnej pary stykają się z oczami pary przednio-bocznej

Drobne pająki, osiągające od 1 do 4 mm długości ciała, zwykle o jasnym, najczęściej pomarańczowym, żółtym, szarawym lub różowym ubarwieniu. Wyraźnie zwężony ku przodowi karapaks ma powierzchnię płaską do wypukłej, pozbawioną jamek i wgłębień, zwykle gładką, rzadziej ziarnistą, delikatnie i drobno rowkowaną lub punktowaną. Zwykle występuje sześcioro oczu, które osadzone są blisko siebie, a oczy tylnej pary stykają się z oczami pary przednio-bocznej. U niektórych gatunków termitofilnych oczy uległy całkowitemu zanikowi. Szczękoczułki są szerokie u nasady i zwężone u szczytów, pozbawione blaszek, a zwykle też ząbków. Wieńczą je długie i łukowato zakrzywione pazury jadowe. Endyty są szerokie u nasady i węższe u wierzchołków, często u samców o zmodyfikowanej budowie. Szeroko-owalnego kształtu sternum ma tępy wierzchołek. Odnóża są zwykle dość krótkie i przysadziste. Pozbawione są one skopuli, a nasady ich trichobotrii są powykrawane. Stopy zwieńczone są parą pazurków, z których każdy ma dwa rzędy ząbków[1]. U niektórych gatunków golenie i stopy dwóch początkowych par odnóży uzbrojone mogą być w rzędy parzystych kolców. W pierwotnym planie budowy organ tarsalny jest odkryty i ma cztery wyniesione receptory w dwóch przednich parach odnóży oraz trzy wyniesione receptory w dwóch tylnych parach odnóży (wzór 4-4-3-3). Wtórnie pojawiają się w tej rodzinie organy tarsalne zamknięte jak i redukcja liczby wspomnianych receptorów o jeden (wzór 3-3-2-2). Organy tarsalne zawsze są płaskie i zaopatrzone w podłużną listewkę, biorącą początek w ich dosiebnym końcu[2]. Opistosoma (odwłok) ma owalny kształt i może być zaopatrzona w skutum grzbietowe, skutum brzuszne, a niekiedy w płytkę analną. Pozbawiona jest stożeczka, w miejscu którego wyrastać mogą dwie szczecinki. Długości przednich i tylnych kądziołków przędnych są zbliżone. Płuca są zredukowane, natomiast tylne tchawki dobrze rozwinięte, o przetchlinkach położonych za bruzdą epigastryczną[1].

Bulbusy samców Unicorn catleyi (A) i Unicorn argentina (B)

U samca nogogłaszczki mają osadzony na szczycie gruszkowatego bądź walcowatego bulbusa embolus oraz pozbawione są konduktora[1]. Unikalną na tle pająków cechą tej rodziny jest całkowite zlanie się pary jąder w jeden nieparzysty narząd[3]. Nogogłaszczki samicy są krótkie i pozbawione pazurków[1][2]. Genitalia samicy mają postać zesklerotyzowanej szpary. Przy tylnej oraz przedniej ściance jej torebki kopulacyjnej obecne są dwie wyraźne struktury[1].

Biologia i występowanie[edytuj | edytuj kod]

Samica Xestaspis shoushanensis
Samiec Tapinesthis inermis
Prosoma samicy Spinestis nikita w widoku bocznym

Rodzina kosmopolityczna, znana ze wszystkich kontynentów oprócz Antarktydy[3], ale zdecydowanie bardziej zróżnicowana w strefie tropikalnej[1]. W Polsce stwierdzono tylko dwa gatunki[4] (zobacz: Oonopidae Polski).

Występują w szerokim spektrum siedlisk: od lasów deszczowych po pustynie i do powierzchni gleby po piętro koron drzew. Nocą aktywnie polują na ofiary. Niektóre zamieszkują tylko termitiery (termitofile)[1].

Taksonomia i ewolucja[edytuj | edytuj kod]

Takson ten wprowadził w 1890 roku Eugène Simon[5]. W 1893 roku ten sam autor wyróżniał w jego obrębie dwie grupy: „molles” o ciele miękkim i „loricati” o ciele twardym[6]. Pierwsza doczekała się wyróżnienia w postaci nominatywnej podrodziny Oonopinae, a druga podrodziny Gamasomorphinae[3]. W 1942 roku Ralph Vary Chamberlin i Wilton Ivie wyróżnili w ich obrębie jeszcze jedną, monotypową podrodzinę: Orchestininae[7]. Monofiletyzm Oonopidae, jak i ich podrodzin pozostawał jednak przez dłuższy czas niejasny[3]. Dowodów anatomicznych na monofiletyzm rodziny dostarczyły dopiero prace Matthiasa Burgera i Petera Michalika z 2010 roku oraz Normana I. Platnicka i współpracowników z 2012 roku[3][2]. Druga z nich zmodyfikowała również podział na podrodziny: Orchestininae pozostały monotypowe, Gamasomorphinae zsynonimizowano z Oonopinae, natomiast rodzaje Cortestina, Dalmasula, Sulsula, Unicorn i Xiombarg umieszczono w nowej podrodzinie Sulsulinae. Relacje pomiędzy podrodzinami pozostały niejasne[2]. Monofiletyzm Oonopidae (z wyjątkiem niestabilnego rodzaju Stenoonops) potwierdziła też analiza molekularna Ward C. Wheelera z 2017 roku[8].

Oonopidae klasyfikowane są wraz z Orsolobidae i komórczakowatymi w nadrodzinie Dysderoidea[1][3][8], ale relacje w obrębie niej nie zostały jednoznacznie rozpracowane. Według kilku prac z przełomu XX i XXI wieku Oonopidae zajmują pozycję siostrzaną do Orsolobidae[1], według analizy molekularnej Wheelera z 2017 roku Orsolobidae są grupą siostrzaną dla komórczakowatych[8], natomiast według pracy Burgera i Michalika z 2010 roku budowa jąder Oonopidae wskazywać może raczej na ich relację siostrzaną z komórczkowatymi niż Orsolobidae[3].

W zapisie kopalnym znane są od kredy. Gatunki kredowe należą do dwóch rodzajów wymarłych i jednego współczesnego, a opisane zostały z birmańskiego i kanadyjskiego bursztynu. Z paleogenu znane są dwa rodzaje współczesne, a z neogenu cztery rodzaje współczesne i jeden wymarły[9].

Do 2019 roku opisano 1807 gatunków współczesnych i 44 gatunki wymarłe z tej rodziny, zgrupowane w 115 rodzajach współczesnych i 3 rodzajach wymarłych[5][9]:

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i R. Jocqué, A.S. Dippenaar-Schoeman: Spider Families of the World. Tervuren: Musée Royal de l'Afrique Central, 2006, s. 190-191.
  2. ↑ a b c d Platnick, N. I., Abrahim, N., Álvarez-Padilla, F., Andriamalala, D., Baehr, B. C., Baert, L., Bonaldo, A. B., Brescovit, A. D., Chousou-Polydouri, N., Dupérré, N., Eichenberger, B., Fannes, W., Gaublomme, E., Gillespie, R. G., Grismado, C. J., Griswold, C. E., Harvey, M. S., Henrard, A., Hormiga, G., Izquierdo, M. A., Jocqué, R., Kranz-Baltensperger, Y., Kropf, C., Ott, R., Ramírez, M. J., Raven, R. J., Rheims, C. A., Ruiz, G. R. S., Santos, A. J., Saucedo, A., Sierwald, P., Szűts, T., Ubick, D. & Wang, X.-P.. Tarsal organ morphology and the phylogeny of goblin spiders (Araneae, Oonopidae), with notes on basal genera. „American Museum Novitates”. 3736, s. 1-52, 2012. DOI: 10.1206/3736.2. 
  3. ↑ a b c d e f g M. Burger, P. Michalik. The male genital system of goblin spiders: evidence for the monophyly of Oonopidae (Arachnida: Araneae). „American Museum Novitates”. 3675, s. 1-13, 2010. 
  4. ↑ Robert Rozwałka, Marzena Stańska: Check-list of spiders (Araneae) of Poland. [dostęp 2013-08-23].
  5. ↑ a b Oonopidae. „World Spider Catalogue”, 2018. American Museum of Natural History: World Spider Catalog Association. [dostęp 2019-01-31]. 
  6. ↑ E. Simon: Histoire naturelle des araignées. Vol. I. Paris: Roret, 1893, s. 257–488.
  7. ↑ R.V. Chamberlin, W. Ivie. A hundred new species of American spiders. „Bulletin of the University of Utah”. 32 (13), s. 1–117, 1942. 
  8. ↑ a b c Ward C. Wheeler i inni, The spider tree of life: phylogeny of Araneae based on target-gene analyses from an extensive taxon sampling. Cladistics, wyd. 6, t. 33, 2017, s. 576-616, DOI: 10.1111/cla.12182.
  9. ↑ a b Jason A. Dunlop, David Penney, Denise Jekel, z dodatkowym wkładem: Lyall I. Anderson, Simon J. Braddy, James C. Lamsdell, Paul A. Selden, O. Erik Tetlie: A summary list of fossil spiders and their relatives. [w:] World Spider Catalog [on-line]. Natural History Museum Bern, 2018. [dostęp 2018-08-14].
Rodziny pająków
Mesothelae
Opisthothelae
Ptaszniki
(Mygalomorphae)
Pająki wyższe
(Araneomorphae)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Oonopidae&oldid=68377428”