SPAD S.XX

SPAD S.XX

Prototyp SPAD S.XX
Dane podstawowe
Państwo	Francja
Producent	Société (anonyme) Pour L’Aviation et ses Dérivés (SPAD)
Konstruktor	André Herbemont
Typ	samolot myśliwski
Konstrukcja	dwupłat o konstrukcji drewnianej
Załoga	2
Historia
Data oblotu	7 sierpnia 1918
Wycofanie ze służby	1923
Liczba egz.	ok. 100
Dane techniczne
Napęd	1 x Hispano-Suiza 8Fb
Moc	220 kW (300 KM)
Wymiary
Rozpiętość	9,8 m
Długość	7,34 m
Wysokość	2,87 m
Powierzchnia nośna	29 m²
Masa
Własna	867 kg
Startowa	1106 kg
Osiągi
Prędkość maks.	242 km/h
Prędkość wznoszenia	4 min 36 s na 2000 m
Pułap	8900 m
Dane operacyjne
Uzbrojenie
2 stałe km kal. 7,7 mm 1 ruchomy km kal. 7,7 mm
Użytkownicy
Francja, Japonia, Paragwaj, Boliwia

SPAD S.XX – francuski dwumiejscowy samolot myśliwski w układzie dwupłatu z końcowego okresu I wojny światowej, zaprojektowany przez inż. André Herbemonta i zbudowany w wytwórni Société (anonyme) Pour L’Aviation et ses Dérivés (SPAD). Wyprodukowany w liczbie około 100 egzemplarzy S.XX używany był przez lotnictwo Aéronautique Militaire, a kilka maszyn służyło też w Japonii, Paragwaju i Boliwii.

Historia

W 1918 roku Aéronautique Militaire złożyło zapotrzebowanie na nowy dwumiejscowy samolot myśliwski kategorii C2, mający osiągać prędkość maksymalną 220 km/h i pułap maksymalny 8000 metrów (praktyczny 5000 metrów), o masie użytecznej 375 kg. Do konkursu zgłoszono następujące konstrukcje: SEA IV, Hanriot HD.3 i właśnie SPAD S.XX. Został on skonstruowany przez inż. André Herbemonta we francuskiej wytwórni lotniczej Société (anonyme) Pour L’Aviation et ses Dérivés (SPAD) na bazie pochodzącego z 1917 roku projektu myśliwca SPAD S.XVIII, wyposażonego w silnik widlasty Hispano-Suiza 8G o mocy 220 kW (300 KM) i uzbrojonego w działko SAMC kalibru 37 mm. Samolot miał walczyć jako myśliwiec jednomiejscowy, jednak w założeniach miał mieć miejsce dla drugiego członka załogi. W kwietniu 1918 roku rozpoczęto budowę prototypu S.XVIII, jednak problemy z umieszczonym między blokami cylindrów działkiem i reduktorem silnika spowodowały zmianę napędu na standardowy silnik Hispano-Suiza 8Fb i uzbrojenia na dwa zsynchronizowane karabiny maszynowe Vickers kalibru 7,7 mm. Samolot miał bardzo dobry dostęp do silnika i jego osprzętu, a zbiorniki paliwa otrzymały zabezpieczenia, zapobiegające wybuchowi pożaru w przypadku ich uszkodzenia.

Oznaczenie tak zmienionego projektu zostało zmienione na S.XX, a jego prototyp został oblatany na lotnisku w Buc przez pilota doświadczalnego Josepha Sadiego–Lecointe 7 sierpnia 1918 roku. Prototyp uzyskał następujące osiągi: prędkość maksymalna 237 km/h na poziomie morza, 201 km/h na wysokości 6000 metrów, 195 km/h na wysokości 7000 metrów i 193 km/h na wysokości 7500 metrów, czas wznoszenia na wysokość 5000 metrów 15 minut 25 sekund i 21 minut 24 sekundy na wysokość 6000 metrów; osiągnięty podczas prób w locie pułap wynoszący 9800 metrów był ówcześnie rekordem świata pod względem wysokości lotu. Próby wojskowe, przeprowadzone we wrześniu na lotnisku w Vélizy-Villacoublay, ujawniły pewne niedoskonałości dotyczące uzbrojenia i rozmieszczenia zbiorników paliwa, a po ich usunięciu zdecydowano o rozpoczęciu produkcji seryjnej myśliwca, z zamiarem budowy 200 maszyn miesięcznie. Ostatecznie dowództwo Aéronautique Militaire zamówiło 300 samolotów S.XX, jednak po zawarciu traktatu wersalskiego, 2 października 1920 roku ograniczono zamówienie do 100 egzemplarzy, z których dostarczono 95. Osiągi dwumiejscowego S.XX były porównywalne do jednomiejscowego Nieuporta 29 – standardowego powojennego myśliwca francuskiego.

7 lipca 1921 roku oblatano prototyp wersji S.XX bis, która wyróżniała się wzmocnionym uzbrojeniem strzelca w postaci dwóch karabinów maszynowych, a w celu kompensacji dodatkowej masy miała powiększoną o 1,5 m² powierzchnię nośną oraz nieznacznie większy statecznik i usterzenie. Nie podjęto produkcji seryjnej tego wariantu, budując jedynie drugi prototyp. W latach 1919–1920 na bazie S.XX bis powstało sześć jednomiejscowych maszyn rajdowych (nazwanych od S.20bis–1 do S.20bis–6). 3 listopada 1920 roku na S.20bis–6 francuski pilot Bernard Barny de Romanet ustanowił światowy rekord prędkości lotu wynoszący 309,012 km/h.

Użycie

Lotnictwo francuskie

Myśliwce pod oznaczeniem wojskowym SPAD S.XXC2 trafiły na wyposażenie 2. pułku lotniczego (fr. 2ème Régiment d'Aviation) w Strasburgu, 32. mieszanego pułku lotniczego w Dijon (w eskadrach (fr. Escadrille) nr 5 i 6, wchodzących w skład grupy myśliwskiej) oraz 3. pułku lotnictwa myśliwskiego w Châteauroux (eskadry nr 1, 2 i 3 wchodzące w skład 1. grupy myśliwskiej i eskadry nr 5, 6 i 7 wchodzące w skład 2. grupy myśliwskiej). Samoloty wycofano ze służby pod koniec 1923 roku.

Inne kraje

Dwa egzemplarze myśliwców SPAD S.XX bis sprzedano Japonii, gdzie służyły pod oznaczeniem Hei 2. Kilka sztuk trafiło też do Paragwaju, gdzie uczestniczyły w wojnie domowej w 1922 roku. Jeden egzemplarz został zakupiony przez rząd Boliwii.

W maju 1921 roku między zawarto umowę między Ministerstwem Spraw Wojskowych a spółką Francopol na budowę w Polsce myśliwców S.XX w liczbie 100 maszyn rocznie w okresie dwóch lat od momentu podpisania umowy. Z winy wykonawcy umowa została rozwiązana 30 grudnia 1924 roku.

Opis konstrukcji i dane techniczne

SPAD S.XX uzbrojony w dwa karabiny maszynowe strzelca

SPAD S.XX był jednosilnikowym, dwumiejscowym dwupłatem myśliwskim o konstrukcji drewnianej. Kadłub o konstrukcji skorupowej wykonany był z klejonych warstw forniru tulipanowca. Skrzydła dwudźwigarowe, drewniane, kryte płótnem, połączone pojedynczymi rozpórkami w kształcie litery „I”. Górny płat, o większej rozpiętości, był lekko odchylony do tyłu, dolny miał obrys prosty i wyposażony był w lotki. Rozpiętość wynosiła 9,8 metra, a powierzchnia nośna 29 m² (prototyp miał rozpiętość skrzydeł 9,772 metra, a powierzchnia nośna wynosiła 30 m²). Długość samolotu wynosiła 7,34 metra, a jego wysokość 2,87 metra (prototyp różnił się długością wynoszącą 7,2 metra). Masa własna wynosiła 867 kg, zaś masa całkowita (startowa) 1106 kg (masa własna prototypu wynosiła 850, a całkowita 1310 kg). Podwozie klasyczne, dwukołowe, stałe.

Napęd stanowił chłodzony cieczą 8-cylindrowy silnik widlasty Hispano-Suiza 8Fb o mocy 220 kW (300 KM), napędzający śmigło ciągnące. Prędkość maksymalna na poziomie morza wynosiła 242 km/h, zaś na wysokości 2000 metrów samolot rozwijał 229 km/h. Maszyna osiągała wysokość 2000 metrów w czasie 4 minut 36 sekund. Pułap maksymalny wynosił 8900 metrów.

Uzbrojenie składało się z dwóch stałych, zsynchronizowanych karabinów maszynowych Vickers kalibru 7,7 mm. Na stanowisku strzelca znajdował się ruchomy karabin maszynowy Lewis kalibru 7,7 mm (na egzemplarzach z wczesnej fazy produkcji) lub Vickers tego samego kalibru (umieszczony na obrotnicy T.0.3).

Bibliografia

• James J. Davilla, Arthur M. Soltan: French Aircraft of the First World War. Stratford, Connecticut: Flying Machines Press, 1997. ISBN 0-9637110-4-0. (ang.).
• William Green, Gordon Swanborough: The Complete Book of Fighters. New York: Smithmark, 1995. ISBN 978-0-8317-3939-3. (ang.).
• Jane’s Encyclopedia of Aviation. Michael J.H. Taylor (red.). London: Studio Editions, 1989. ISBN 1-85170-324-1. (ang.).
• Zbigniew Jankiewicz, Julian Malejko: Samoloty i śmigłowce wojskowe – litera B. T. 4. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 83-11-08241-3.
• Wojciech Mazur: SPAD S-51C1/SPAD S-61C1. T. 31. Warszawa: Wydawnictwo Edipresse, 2020, seria: Samoloty Wojska Polskiego. ISBN 978-83-8177-242-6.
• Andrzej Morgała: Samoloty wojskowe w Polsce 1918–1924. Warszawa: Bellona & Lampart, 1997. ISBN 83-86776-34-X.

Linki zewnętrzne

• Sylwetka samolotu SPAD S.XX w serwisie «Уголок неба». airwar.ru. [dostęp 2023-11-18]. (ros.).