Zamek Sobień
49°31′37″N 22°19′45″E/49,526944 22,329167 nr rej. A-346 z 12.04.1968[1]
| |
 Ruiny zamku w Sobieniu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
Położenie na mapie gminy Lesko  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu leskiego  | |
| 49°31′37″N 22°19′45″E/49,526944 22,329167
| |
Sobień (Soban 1372, castro Sobyen 1460) – średniowieczny zamek przy ujściu potoku Adyszów[2] do Sanu, na granicy Pogórza Bukowskiego i Gór Słonnych, obecnie w ruinie na terenie wsi Manasterzec.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Początki warowni strzegącej szlaku wzdłuż doliny Sanu sięgają XIII wieku. Na przełomie XIII i XIV w. (w czasach księstwa halicko-wołyńskiego) powstał tu murowany zamek. W dokumentach pojawił się po raz pierwszy jako stanowiący własność królewską Soban. W 1389 zamek został nadany przez Władysława Jagiełłę rycerskiemu rodowi Kmitów. 5 sierpnia 1373 Elżbieta Łokietkówna nadała na zamku Sobień przywilej dla klasztoru w Starym Sączu. Od 1415 właścicielem posiadłości był Piotr Kmita, który w 1417 gościł tu króla Władysława Jagiełłę ze świeżo poślubioną Elżbietą z Pileckich Granowską. Według Jana Długosza, król w 1417 podróżował ze Lwowa przez Felsztyn i Sobień do Sanoka, gdzie w kościele św. Michała wziął ślub.
Dobra te posiadał następnie Jan Kmita. Z 1434 pochodzi wzmianka o kaplicy zamkowej. W 1436 Sobień po zmarłym Janie Kmicie odziedziczyła jego siostra, Małgorzata Kmita Mościsławska. W 1436 Jan Goły ze Strzałkowa i Goliszewa w imieniu swej żony, Małgorzaty z Kmitów, wystąpił do sądu grodzkiego w Sanoku przeciw Mikołajowi Kmicie, kasztelanowi przemyskiemu, który zajął gwałtem dobra swojej siostry. Spór Gołego z Kmitą trwał do 1441, gdy doszło do ugody między Małgorzatą a jej stryjem Mikołajem z Wiśnicza, kasztelanem przemyskim. Małgorzata była już wtedy żoną Mościca z Wielkiego Koźmina. Odstąpiła Mikołajowi i jego synom zamek Sobień z należącymi do niego wsiami (Huzele, Myczkowce, Uherce Mineralne, Izdebki i inne).
W 1443 Jan Kmita daje intromisję Marciszowi na wsiach Lesko, Łukawica, Jankowce i inne położone pod zamkiem Sobień. W latach 1456-1457 Stanisław, Mikołaj i Jan Kmitowie, bracia z Wiśnicza, synowie Mikołaja z Sobienia, pozywali Jana Kmitę z Wiśnicza, kasztelana lwowskiego, o gwałtowne zajęcie dóbr im przypadłych - zamku Sobień i wsi Łukawica, Lesko, Jankowce.
Zamek Sobień został zniszczony w 1474 przez wojska węgierskie. W roku tym, w odwecie za zniszczenia dokonane w Górnych Węgrzech przez Pawła Jasieńskiego, Maciej Korwin poprowadził wyprawę na polską Ruś, dochodząc do Nowego Sącza i Jasła. W 1512 Węgrzy ponownie zniszczyli zamek. Wkrótce potem Kmitowie przenieśli swoją siedzibę do Leska, a opuszczony zamek zaczął popadać w ruinę. W latach 1518–1519 Sobień i Bóbrka stanowiły własność Piotra i Stanisława Kmitów. Piotr Kmita Sobieński (1477-1553) – wojewoda krakowski, marszałek wielki koronny, starosta spiski (1522-1553) - w 1541 zapisał żonie, Barbarze Kmicie z Felsztyna, córce Jana Herburta, 5000 zł na dobrach Sobienia. W 1553 Sobień był w posiadaniu wdowy Barbary Kmity z Herburtów. W 1580 Sobień w posiadanie rodziny Stadnickich – na Stanisława Stadnickiego z Ożomli na Lesku herbu Szreniawa bez Krzyża (zm. 1610), kasztelana przemyskiego, stryja Stanisława Stadnickiego. Do Stadnickich Sobień należał w latach 1580-1713.
19 września 1880, w czasie podróży koleją po Galicji cesarza Austrii Franciszka Józefa I, ruiny zamku były przyozdobione wielobarwnymi flagami[3].
Z 9 na 10 maja 1946 pod wzgórzem Sobienia rozegrała się jedna z większych potyczek partyzanckich po II wojnie światowej. Dowodzony przez kapitana Jarosza pociąg pancerny Panzertriebwagen 16 stoczył bój z połączonymi sotniami Bira, Stacha i Chrina, które zaatakowały posterunki SOK na odcinku Załuż – Olszanica.
Podczas prac archeologicznych w 1965 Tadeusz Żurowski odkrył palenisko i groty do kuszy z czasu poprzedzającego powstanie zamku, tj. sprzed XV wieku[4].
Właściciele[edytuj | edytuj kod]
- Stefan - syn Wojosta z Sobniowa w 1359 otrzymał Sobień
- 1389–1580 Kmitowie herbu Szreniawa
- Jan Kmita (1330–1376) – starosta generalny ruski i krakowski
- Piotr Kmita (1348–1409) – wojewoda krakowski
- Klemens Kmita – (1421) h. Szreniawa, ze Żmigrodu, starosta sanocki
- Jan Kmita - brat Małgorzaty z Kmitów
- Małgorzata z Kmitów żona Przedpełka Mościca z Wielkiego Koźmina
- Mikołaj Kmita z Wiśnicza - kasztelan przemyski - stryj Małgorzaty
- Jan Kmita (zm. 1450) – prowincjał prowincji czesko-polskiej franciszkanów
- Jan Kmita (zm. 1458/1460) – kasztelan lwowski
- Andrzej Kmita – i jego córka Nawojka
- Dobiesław Kmita (zm. 1478) – wojewoda lubelski
- Jan i ks. Stanisław Kmita – dziedzice na Sobniu
- Maciej Kmita - podkomorzy sanocki i ks. Piotr (Balowie)
- Stanisław Kmita (ok. 1450-1511) – kasztelan sanocki, wojewoda wojewoda ruski
- Piotr Kmita Sobieński (1477-1553) – wojewoda krakowski, marszałek wielki koronny
- Barbara Kmita z Felsztyna – córka Jana Herburta
- 1580–1713 Stadniccy herbu Szreniawa
- 1713–1803 Ossolińscy, Mniszchowie jako wiano zamek Teresy ze Stadnickich przeszedł na jej męża Józefa Kantego Ossolińskiego
- 1803–1939 Krasiccy z Sienna, Julia Teresa Wandalin-Mniszech
Stan obecny[edytuj | edytuj kod]
Na zarośniętym lasem wzgórzu nad Sanem zachowały się fragmenty murów obronnych, szczątki budynków i ślady wałów przedzamcza. Tuż za ruiną zamku wybudowano drewniany taras, z którego rozpościera się szeroki widok na zakole Sanu, w dalszej perspektywie na Lesko, a przy dobrej widoczności można stąd dostrzec nawet Bieszczady. Wejście do ruin zamku wiedzie przez wieżę, do której zbudowane zostały drewniane schody. W ruinach stosunkowo dobrze zachowała się kamieniarka okienna w dolnej kondygnacji. Teren, na którym znajduje się ruina należy do rezerwatu "Góra Sobień".
Przyroda[edytuj | edytuj kod]
Wzgórze zamkowe stanowi ciekawy obiekt przyrodniczy. Od 1970 istnieje tu rezerwat „Góra Sobień”.
Legendy[edytuj | edytuj kod]
Czarna Dama[edytuj | edytuj kod]
Zgodnie z legendą, kiedy Kmitowie przeprowadzali się z zamku Sobień do Leska, towarzyszyła im w drodze Czarna Dama. Istnieją podejrzenia, że był to duch Anny Kmity, która za życia była świadkiem ataku na zamek króla węgierskiego - Macieja Korwina. Zaatakował on Sobień w czasie, gdy na zamku nie było jej męża. Ataki doprowadziły do podpalenia drewnianych części zamku, skutkiem czego doszło do pożaru. Ukrywająca się w swojej komnacie Anna została zabarykadowana przez walące się fragmenty płonącej fortyfikacji. Przygotowując się na śmierć, założyła czarne szaty. Kiedy Kmita wrócił do zamku, ujrzał zrujnowaną pożarem budowlę, a w zgliszczach i spaleniskach biżuterię swojej żony Anny. Przyrzekł wówczas, że będzie jej dozgonnie wierny, i prawdopodobnie - jak wynika z analizy jego późniejszego życia - przyrzeczenia dotrzymał. Ducha Anny widywano później i przed śmiercią Piotra Kmity i przed śmiercią innych członków tego rodu, co interpretowano jako jej wierność rodowi Kmitów i odpowiedź na przysięgę męża[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2012-01-11].
- ↑ Adyszów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 23.
- ↑ Aleksander Nowolecki: Pamiątka podróży cesarza Franciszka Józefa I po Galicyi i dwudziesto-dniowego pobytu jego w tym kraju. Kraków: Wydawnictwo Czytelni Ludowej H. Nowoleckiego, 1881, s. 213.
- ↑ (sław). Cenne znaleziska. „Nowiny Rzeszowskie”. Nr 218, s. 3, 14 września 1965.
- ↑ Ruiny Zamku Sobień [online], rzeszowpodkarpackie.com [dostęp 2022-05-21].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Garbacik J., „Sobień i Lesko – dwa zamki Kmitów “Sobieńskich””, Ziemia 10, s. 231-234., 1938
- Kotowicz P. N., Chlewicki R., „O pożytkach z archiwów. Późnośredniowieczny trzewik pochwy miecza z badań Tadeusza R. Żurowskiego na zamku „Sobień” w Manastercu”, [w:] Variae Sententiae. Księga jubileuszowa Działu Archeologii Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, red. J. Podgórska-Czopek, Rzeszów, s. 139-162., 2010
- Tomczyk S., „Zamek Sobień”, [w:] Studia i Materiały z dziejów Śląska i Małopolski, red. R. Żerelik, Wrocław 2001, s. 125-166
- Trawka R., „Kmitowie. Studium kariery politycznej i społecznej w późnośredniowiecznej Polsce”, Kraków 2005,
- Żurowski T. R.
- 1966 Sobień nad Sanem, Sprawozdanie Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za 1965 r., s. 86-97.
- 1968 Sobień nad Sanem. Prace archeologiczne i konserwatorskie w 1966 r., Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za 1966 r., s. 183-207.
- 1968 Sobień-Zamczysko, pow. Lesko, Informator Archeologiczny. Badania 1967 r., s. 362-363.
- 1969 Sobień-Manasterzec, pow. Lesko, Informator Archeologiczny. Badania 1968 r., s. 367-368.
- 1970 Sobień-Monasterzec, pow. Lesko, Informator Archeologiczny. Badania 1969 r., s. 392-394.
- 1971 Sobień nad Sanem – badania archeologiczno-architektoniczne w roku 1967, „MSROA“ za 1967 r., s. 132-156.
- 1972 Sobień-Manasterzec, pow. Lesko, Informator Archeologiczny. Badania 1971 r., s. 221-222.
- 1973 Zagadnienia badawcze zamków średniowiecznych na terenie województwa rzeszowskiego, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1968-1969, s. 53-62.
- 1974 Sobień-Manasterzec, pow. Lesko /bieszczadzki/, Informator Archeologiczny. Badania 1973 r., s. 217.
- 1975 Sobień nad Sanem – badania archeologiczno-architektoniczne w latach 1968-1969, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1970-1972, s. 102-124.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona
- Ruiny zamku Sobień