Bendery: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
bardzo drobne uzupełnienie, link pod hasło |
→Historia: drobne merytoryczne |
||
Linia 30: | Linia 30: | ||
W 1538 roku [[Imperium Osmańskie|Turcja]] wydzieliła z Mołdawii jej południową część ([[Budziak]]) i przyłączyła do [[ejalet]]u [[Silistra|Silistry]]. W mieście, nazwanym przez Osmanów ''Bender'', postanowiono wznieść nową, murowaną fortecę. Zaprojektowany przez architekta [[Sinan|Hoca Mimar Sinana]] i zbudowany wg wzorców zachodnich [[Twierdza w Benderach|zamek]] powstał w trzy lata, do [[1541]] r. |
W 1538 roku [[Imperium Osmańskie|Turcja]] wydzieliła z Mołdawii jej południową część ([[Budziak]]) i przyłączyła do [[ejalet]]u [[Silistra|Silistry]]. W mieście, nazwanym przez Osmanów ''Bender'', postanowiono wznieść nową, murowaną fortecę. Zaprojektowany przez architekta [[Sinan|Hoca Mimar Sinana]] i zbudowany wg wzorców zachodnich [[Twierdza w Benderach|zamek]] powstał w trzy lata, do [[1541]] r. |
||
W 1616 roku pod Benderami [[Samuel Korecki (zm. 1622)|Samuel Korecki]] na czele swoich oddziałów pokonał wojska mołdawskie. |
|||
[[Plik:Preobrajenskii sobor v Benderah.jpg|left|thumb|200px|Sobór Przemienienia Pańskiego]] |
[[Plik:Preobrajenskii sobor v Benderah.jpg|left|thumb|200px|Sobór Przemienienia Pańskiego]] |
Wersja z 13:39, 16 lut 2017
forteca w Benderach | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Burmistrz | |||||
Powierzchnia |
97,29 km² | ||||
Populacja (2010) • liczba ludności |
| ||||
Kod pocztowy |
MD-3200 | ||||
Tablice rejestracyjne |
А — — | ||||
Położenie na mapie Naddniestrza Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||
Położenie na mapie Mołdawii Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:city} | |||||
Strona internetowa |
Bendery (pol. Tehinia, rum. Bender/Tighina, ros. Бендеры, ukr. Бендери) – miasto w Naddniestrzu, separatystycznej części Mołdawii, stolica rejonu miejskiego; port nad Dniestrem. Przemysł głównie spożywczy oraz obuwniczy, włókienniczy, odzieżowy; stocznia, węzeł kolejowy. Według spisu powszechnego z 2010 roku, miasto liczy 93 751 mieszkańców. Obok Dubosar i Grigoriopolu, jest miastem o największej populacji rumuńskiej na terenie całego zbuntowanego regionu. Merem miasta jest Jurij Gierwaziuk.
Historia
Miejscowość po raz pierwszy została wymieniona w źródłach pisanych w 1408 r. jako Tiagianiakiacza (nazwa pochodzenia kumańskiego). Była wówczas ośrodkiem na szlaku handlowym ze Lwowa do Białogrodu nad Dniestrem. W XV wieku pojawia się również jej rumuńska nazwa Tighina, skąd się wzięło polskie określenie grodu jako Tehinia. Istnieje przypuszczenie, że w okolicy dzisiejszego miasta istniała niewielka forteca już w IX stuleciu. W Na początku XVI wieku w miasteczko określano jako portowe, prawdopodobnie istniała już niewielka forteca wybudowana przez władców Mołdawii.
W 1538 roku Turcja wydzieliła z Mołdawii jej południową część (Budziak) i przyłączyła do ejaletu Silistry. W mieście, nazwanym przez Osmanów Bender, postanowiono wznieść nową, murowaną fortecę. Zaprojektowany przez architekta Hoca Mimar Sinana i zbudowany wg wzorców zachodnich zamek powstał w trzy lata, do 1541 r.
W 1616 roku pod Benderami Samuel Korecki na czele swoich oddziałów pokonał wojska mołdawskie.
Zamek był oblegany wielokrotnie w czasie konfliktów między Mołdawią, Turcją, Polską i Rosją, a po przegranej bitwie pod Połtawą mieszkał w nim przez kilka lat król Szwecji Karol XII wraz z hetmanem Iwanem Mazepą.
W 1812 r. Bendery dostały się wraz z Besarabią pod panowanie Rosyjskie. Liczące kilka tysięcy mieszkańców miasto miało być stolicą nowej guberni, jednak władze carskie zdecydowały się na centralnie położony Kiszyniów. W czasach rosyjskich przeprowadzono regulację ulic, zaczęły powstawać murowane domy i cerkwie, w tym sobór Przemienienia Pańskiego. W 1871 r. miasto uzyskało połączenie kolejowe i zaczęło się rozwijać, stając się jednym z głównych ośrodków przemysłowych Besarabii.
W dniach 20-25 stycznia 1918 r. pod Tehinią rozegrała się największa bitwa krótkiej wojny rumuńsko-bolszewickiej, zakończona triumfem wojsk rumuńskich. W jej efekcie niepodległość obroniła Mołdawska Republika Demokratyczna, która pół roku później, 27 czerwca 1918 r., zjednoczyła się z Królestwem Rumunii.
W tym okresie połowa ludności była rosyjskojęzyczna, a miasto zamieszkiwała liczna społeczność żydowska, która znacznie ucierpiała w czasie II wojny światowej. W jej czasie miasto, podobnie jak cała Besarabia, trzykrotnie zmieniały przynależność państwową, by ostatecznie się znaleźć w granicach utworzonej przez władze sowieckie Mołdawskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej.
W czasach sowieckich miasto było ważnym ośrodkiem rusyfikacji. Po rozpadzie Związku Radzieckiego, w dniach 19-22 czerwca 1992 r., rozegrała się największa bitwa w mołdawskiej wojnie domowej, wygrana przez siły naddniestrzańsko-rosyjskie. W efekcie miasto, razem z kilkoma pobliskimi wsiami, stanowi jedyną enklawę nieuznawanego państwa na prawym, historycznie mołdawskim, brzegu Dniestru.
Demografia
Bendery, od XIX wieku, były miastem silnie zrusyfikowanym. Dziś w mieście mieszka 92 tys. ludzi (spis z 2014 r.), 43% mieszkańców stanowią Rosjanie, a 25% Mołdawianie (Rumuni). Większość pozostałych mniejszości (Ukraińcy, Bułgarzy, Gagauzi, Żydzi i in.) używają na co dzień języka rosyjskiego.
Transport
Bendery są ważnym węzłem kolejowym i drogowym Mołdawii. Komunikację publiczną zapewniają trolejbusy, autobusy, busy i taksówki. Linia trolejbusowa nr. 19 jest międzymiastowa i dojeżdża do Tyraspola przez Parkany.
Turystyka
Miasto jest jednym z głównych ośrodków turystycznych nieuznawanej republiki. Główną atrakcję stanowi XVI-wieczna forteca, obecnie muzeum. Ponadto miasto posiada dobrze zachowane XIX-wieczne centrum z prostopadłą siatką ulic i zabytkowymi cerkwiami oraz synagogami, w tym Sobór Przemienienia Pańskiego w Benderach, Cerkiew św. Aleksandra Newskiego w Benderach, czy Synagoga chasydów z Sadogóry w Benderach.
Znane osoby pochodzące z miasta
- Emil Constantinescu - rumuński polityk konserwatywny, naukowiec (profesor geologii), były prezydent Rumunii,
- Jerzy Spława-Neyman - polski matematyk i statystyk, profesor
- Wincenty (Brylejew) - rosyjski biskup prawosławny
Współpraca
Zobacz też
- Bendery (rejon)
- Sobór Przemienienia Pańskiego w Benderach
- Synagoga chasydów z Sadogóry w Benderach
- Naddniestrze
- Budziak
- Mołdawia (kraina historyczna)
Linki zewnętrzne
- Zdjęcia zabytków miasta
- Bendery, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 132 .
- Zdjęcia Bender