Łazarz (Poznań)

Łazarz
	Część i obszar SIM Poznania
	; Rynek Łazarski – centrum Łazarza
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Miasto	Poznań
Dzielnica	Osiedle Św. Łazarz
W granicach i obszar SIM Poznania	1 kwietnia 1900
Strefa numeracyjna	(+48) 61
Tablice rejestracyjne	PO, PY
	Położenie na mapie Poznania Łazarz
	Położenie na mapie Polski Łazarz
	Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Łazarz
	52°23′54″N 16°53′58″E/52,398333 16,899417
	Multimedia w Wikimedia Commons

Łazarz (niem. St. Lazarus^[1]) – część Poznania, a zarazem jednostka obszarowa Systemu Informacji Miejskiej (SIM)^[2] położona na terenie jednostki pomocniczej Osiedle Św. Łazarz, na południowy zachód od centrum miasta. Zespół urbanistyczno-architektoniczny Łazarza obejmuje wiele przedwojennych obiektów (w tym sporo z przełomu XIX i XX w.) i od 6 października 1982 roku figuruje w rejestrze zabytków pod numerem A-239^[3].

Miejsce w strukturze miasta

Położony jest w południowej części miasta, graniczy z następującymi obszarami SIM: od północy z centrum i Jeżycami, od wschodu z Wildą, od południa z Zatorzem i Górczynem, a od zachodu z Raszynem i Pogodnem oraz Grunwaldem. W środku obszaru SIM Łazarz mieści się obszar SIM Osiedle Hetmańskie HCP. Według Systemu Informacji Miejskiej granice Łazarza wytyczone są od wschodu: ul. Roosevelta dalej torami kolejowymi (nitką zachodnią), od południa: ul. Krauthofera i Palacza do Arciszewskiego, od zachodu: ul. Arciszewskiego, od północy: ul. Wyspiańskiego, Ułańską, na tyłach posesji przy Grottgera i Orzeszkowej, dalej granicą MTP do ulicy Bukowskiej – włączając tereny MTP^[4]. Łazarz posiada ponadto swoje logo i herb wyłonione przez mieszkańców w konkursie portalu lazarz.pl.

Główne punkty Łazarza

Rynek Łazarski,
ul. Głogowska i skrzyżowanie Głogowska/Hetmańska,
teren Międzynarodowych Targów Poznańskich w północno-wschodniej części osiedla,
neoromański kościół Matki Boskiej Bolesnej przy ul. Głogowskiej (1901),
neogotycki poewangelicki kościół św. Anny przy skrzyżowaniu ulic Matejki i Limanowskiego (1907),
Park Wilsona, w którym znajduje się Palmiarnia Poznańska (1910), muszla koncertowa (1936) i trzy dawne niemieckie schrony przeciwlotnicze (1944)^[5],
Park Kasprowicza z Halą Widowiskowo-Sportową Arena.

Historia

Osiedle św. Łazarz utworzone zostało w XVI w. na terenie należącym do dawnego szpitala św. Łazarza (położonego przy obecnej ul. Niedziałkowskiego). Nazwa osiedla św. Łazarz związana jest właśnie ze starym szpitalem, istniejącym już od lat sześćdziesiątych XVI wieku i kościółkiem pw. św. Łazarza. Od imienia patrona wzięła się nazwa lazaretów (głównych prowizorycznych szpitalików wojennych) oraz nazwa części Poznania. Już w 1569 roku pojawili się kwestarze, którzy drogą ofiar i jałmużny gromadzić mieli fundusze na budowę szpitala dla biednych zadżumionych. W roku 1571 pierwsze obiekty szpitala były już gotowe, by potem przez następne kilkadziesiąt lat pomyślnie rozwijać się i rozbudowywać. Szpital, którego patronem był św. Łazarz, zarządzany był przez mianowanych przez magistrat poznański prowizorów, zwanych też ekonomami lub opiekunami. W końcu XIX w. powstały pierwsze zakłady przemysłowe, uruchomiono fabrykę maszyn rolnych (przy ul. Kolejowej) i elektrownię (przy ul. Sczanieckiej). Łazarz w granice Poznania został włączony w kwietniu 1900 roku wraz z Wildą, Górczynem oraz Jeżycami, stając się terenem intensywnego budownictwa^[6].

W pierwszych latach XX w. powstała m.in. zabudowa ulic w okolicy ul. Matejki, o bogatych formach eklektycznych oraz w okolicy ul. Małeckiego, o nieco skromniejszych formach. Już wtedy Łazarz zaczął dzielić się wyraźnie na dwie części: wschodnią (dolny) i zachodnią (górny). Do dziś osią przedzielającą zabudowania jest ulica Głogowska. We wschodniej części oprócz kamienic przeważały skromne domostwa kolejarzy, zbudowane nieco na południe, wzdłuż torów kolejowych oraz ulic Kolejowej i Łukaszewicza.

W styczniu i lutym 1945 Łazarz (wraz z Wildą) był pierwszą dzielnicą Poznania, z której wyparto Niemców. Stosunkowo niewielkie zniszczenia substancji budowlanej sprawiły, że w tych miesiącach stał się administracyjnym centrum Poznania^[7]. Urząd Wojewódzki znajdował się w budynku Gimnazjum im. Adama Mickiewicza, Urząd Miejski, siedziba PPR i Milicji Proletariackiej^[8] przy ul. Matejki róg Wyspiańskiego, a PPS przy Spokojnej 24 (potem Kniewskiego, obecnie Limanowskiego). Na terenie Johow-Gelände i okolic rozlokowały się ponadto inne instytucje i wydziały służb miejskich^[9]. Na Rynku Łazarskim 2 lutego 1945 poznańscy komuniści pod wodzą Franciszka Danielaka zorganizowali pierwsze wiece mieszkańców, mające na celu agitację polityczną^[10].

W latach 1954–1990 Łazarz należał do administracyjnej dzielnicy Grunwald, od roku 1996 znajduje się w granicach Osiedla Św. Łazarz^[11].

W 1987 roku zorganizowano pierwsze Dni Łazarza; od 1991 r. stały się dorocznym świętem mieszkańców dzielnicy i odbywają się na przełomie maja i czerwca^[12].

Ważniejsze ulice i obiekty architektoniczne

Obiekty sakralne

Na Łazarzu znajdują się dwie świątynie rzymskokatolickie:

W dzielnicy Łazarz istnieje również jedyny w Poznaniu ośrodek islamu z meczetem

meczet w Poznaniu

Przypisy

↑ A walk around the Św. Łazarz (Saint Lazarus) of Poznan | My voyage [online], myvoyage.pl, 4 maja 2022 [dostęp 2025-03-23] (ang.).
↑ System Informacji Miejskiej – Mapa Jednostek Obszarowych. Zarząd Dróg Miejskich w Poznaniu. [dostęp 2025-01-29].
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025, s. 157 [dostęp 2010-09-20] .
↑ System Informacji Miejskiej – Mapa Jednostek Obszarowych. Zarząd Dróg Miejskich w Poznaniu. [dostęp 2025-01-29].
↑ Park Wilsona – Rozbierali kiosk, znaleźli schron. [dostęp 2015-08-21].
↑ Osiedle Łazarz, Historia Łazarza [online], lazarz.pl [dostęp 2024-10-03] .
↑ Wiktoria Hetmańska, W partyjnej kuźni przy ulicy Matejki, w: red. Tadeusz Świtała, Trud pierwszych dni. Poznań 1945. Wspomnienia Poznaniaków, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1970, s. 78, ISBN 83-232-0322-9.
↑ Adam Glapa, Wśród ludzi z czerwoną opaską, w: Trud pierwszych dni. Poznań 1945. Wspomnienia Poznaniaków, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1970, s. 57, ISBN 83-232-0322-9.
↑ Bolesław Pleśniarski, W budynku dawnego gimnazjum przy ulicy Focha, W: red. Tadeusz Świtała, Trud pierwszych dni. Poznań 1945. Wspomnienia Poznaniaków, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1970, s. 240–241, ISBN 83-232-0322-9.
↑ Tadeusz Świtała, przedmowa do: red. Tadeusz Świtała, Trud pierwszych dni. Poznań 1945. Wspomnienia Poznaniaków, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1970, s. 22, ISBN 83-232-0322-9.
↑ Uchwała Rady Miejskiej Poznania nr XXXV/234/II/96 z dnia 1996-03-19. bip.poznan.pl. [dostęp 2015-08-21].
↑ Dni Łazarza. Lazarz.pl, poznański portal dzielnicowy. [dostęp 2015-08-21].

Bibliografia

Atlas architektury Poznania, pod red. Janusza Pazdera, Poznań, Wyd. Miejskie, 2008, ISBN 978-83-7503-058-7.

Linki zewnętrzne

LAZARZ.PL – łazarski portal internetowy
Osiedle „Łazarz” SM Grunwald
Trzy Oblicza Łazarza
Święty Łazarz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 700 .

[1] A walk around the Św. Łazarz (Saint Lazarus) of Poznan | My voyage [online], myvoyage.pl, 4 maja 2022 [dostęp 2025-03-23] (ang.).

[2] System Informacji Miejskiej – Mapa Jednostek Obszarowych. Zarząd Dróg Miejskich w Poznaniu. [dostęp 2025-01-29].

[3] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025, s. 157 [dostęp 2010-09-20] .

[4] System Informacji Miejskiej – Mapa Jednostek Obszarowych. Zarząd Dróg Miejskich w Poznaniu. [dostęp 2025-01-29].

[5] Park Wilsona – Rozbierali kiosk, znaleźli schron. [dostęp 2015-08-21].

[6] Osiedle Łazarz, Historia Łazarza [online], lazarz.pl [dostęp 2024-10-03] .

[7] Wiktoria Hetmańska, W partyjnej kuźni przy ulicy Matejki, w: red. Tadeusz Świtała, Trud pierwszych dni. Poznań 1945. Wspomnienia Poznaniaków, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1970, s. 78, ISBN 83-232-0322-9.

[8] Adam Glapa, Wśród ludzi z czerwoną opaską, w: Trud pierwszych dni. Poznań 1945. Wspomnienia Poznaniaków, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1970, s. 57, ISBN 83-232-0322-9.

[9] Bolesław Pleśniarski, W budynku dawnego gimnazjum przy ulicy Focha, W: red. Tadeusz Świtała, Trud pierwszych dni. Poznań 1945. Wspomnienia Poznaniaków, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1970, s. 240–241, ISBN 83-232-0322-9.

[10] Tadeusz Świtała, przedmowa do: red. Tadeusz Świtała, Trud pierwszych dni. Poznań 1945. Wspomnienia Poznaniaków, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1970, s. 22, ISBN 83-232-0322-9.

[11] Uchwała Rady Miejskiej Poznania nr XXXV/234/II/96 z dnia 1996-03-19. bip.poznan.pl. [dostęp 2015-08-21].

[12] Dni Łazarza. Lazarz.pl, poznański portal dzielnicowy. [dostęp 2015-08-21].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Obszary Systemu Informacji Miejskiej	Łazarz Grunwald (częściowo) Osiedle Hetmańskie HCP
Osiedla mieszkaniowe	City Park Poznań Domy urzędnicze na Łazarzu Johow-Gelände Kaiser-Wilhelm-Anlage Kamienice urzędnicze przy ul. Śniadeckich Osiedle Chociszewskiego-Jarochowskiego Osiedle Hetmańskie Osiedle Łazarz Osiedle Ułańskie Zespół mieszkaniowy przy ul. Karwowskiego Zespół mieszkaniowy przy ul. Przybyszewskiego Zespół mieszkaniowy przy ul. Skrytej
Teatry	Stowarzyszenie Teatralne Biuro Podróży Teatr Strefa Ciszy
Tereny zielone	Park Jana Kasprowicza Park Wilsona Skwer Ferdynanda Focha Skwer Kazimierza Nowaka Skwer Jacka Hałasika
Miejsca kultu religijnego	Cerkiew św. Mikołaja Kościół Matki Boskiej Bolesnej Kościół św. Anny Meczet
Targowiska	Rynek Łazarski
Stacje kolejowe	Poznań Główny