Arka Bożek

Arkadiusz Bożek
Data i miejsce urodzenia	12 stycznia 1899 ; Markowice
Data i miejsce śmierci	28 lub 29 listopada 1954 ; Katowice
	Poseł do KRN i na Sejm Ustawodawczy
Okres	od 1946; do 1952
Przynależność polityczna	Polskie Stronnictwo Ludowe „Nowe Wyzwolenie” / Stronnictwo Ludowe / Zjednoczone Stronnictwo Ludowe
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Arka Bożek, właśc. Arkadiusz Bożek (ur. 12 stycznia 1899 w Markowicach, zm. 28 lub 29 listopada 1954 w Katowicach) – polski działacz na Śląsku Opolskim, członek Rady Narodowej RP (1939–1945), wicewojewoda śląski (1945–1950), poseł do Krajowej Rady Narodowej (1946–1947) i Sejmu Ustawodawczego (1947–1952).

Życiorys

Urodził się 12 stycznia 1899 w Markowicach k. Raciborza (obecnie dzielnica Raciborza) w chłopskiej rodzinie Karola i Bernardyny ze Sławików. W dzieciństwie mówił po czesku i po polsku, ukończył niemiecką szkołę podstawową, dokształcał się w szkole wieczorowej. Przebudzenie narodowe miało u niego miejsce dzięki lekturze powieści Krzyżacy Henryka Sienkiewicza w języku niemieckim i wizycie na odsłonięciu Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie w 1910.

W latach I wojny światowej walczył jako ochotnik w wojsku niemieckim we Francji (nad Marną) i Włoszech (nad Isonzo)^[1]. Na froncie zachodnim został czterokrotnie ranny, za odwagę awansował do stopnia sierżanta. W kontaktach z socjalistami nabrał lewicowych przekonań. Gdy powrócił do rodzinnych Markowic, przejął po rodzicach 9-hektarowe gospodarstwo, ożenił się z Jadwigą Komor, organizował spółdzielczość oraz zajął się działalnością polityczną.

Początkowo interesował się Związkiem Spartakusa kierowanym w Raciborzu przez Tomasza Pilarskiego, ale zerwał z nim w związku ze stanowiskiem organizacji na sprawy narodowe. Następnie związał się z polskim ruchem narodowym. W 1919 został polskim radnym gminy Markowice.

Dzięki Sylwestrowi Janoszy wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska i został dowódcą 2 kompanii 4 pułku raciborskiego. W czasie I powstania śląskiego w porozumieniu z POW Górnego Śląska, wysadził strategiczny most na Odrze. 2 maja 1920 walczył z niemieckimi bojówkami w Raciborzu.

Uczestniczył w przygotowaniach do plebiscytu w 1921. W III powstaniu śląskim był łącznikiem z aliancką Komisją Międzysojuszniczą.

Działalność w Republice Weimarskiej i III Rzeszy (1922–1939)

Gdy po podziale Śląska został delegatem w Polsko-Niemieckiej Komisji Mieszanej ds. Górnego Śląska, zyskał sobie szacunek również drugiej strony swoim obiektywizmem i ugodowością. Od 1923 działał we władzach naczelnych Związku Polaków w Niemczech – był wiceprezesem I Dzielnicy. W 1924 wybrano go na wójta Markowic. W tym samym roku zyskał mandat posła na sejmiki: prowincjonalny w Opolu i powiatowy w Raciborzu, kandydując z ramienia Polsko-Katolickiej Partii Ludowej.

Zajmował się również publicystyką – w 1924 napisał dwie sztuki teatralne wyszydzające politykę niemiecką wobec Polaków na Górnym Śląsku. Wydał też broszurę pt. Co chłopa boli na Śląsku Opolskim? o charakterze lewicowym oraz książeczkę pt. Po 15 lipca 1937 roku? dotyczącą wygaśnięcia umowy genewskiej gwarantującej prawa mniejszościom narodowym na terenie rejencji opolskiej.

W dniu 31 grudnia 1938 niemieckie Gestapo nakazało Bożkowi w ciągu 4 tygodni opuścić Górny Śląsk. Wyjechał do Berlina i tam pracował w centrali Związku Polaków w Niemczech, raz po raz wygłaszając odczyty związane ze sprawami Górnego Śląska.

W styczniu 1939 opublikował w Berlinie artykuł pt. Arka Bożek do ludu polskiego w Niemczech, wzywający do oporu przed germanizacją. 29 maja 1939 Gestapo dokonało nieudanego zamachu na jego życie, w związku z czym ewakuował się w czerwcu przez Chojnice i Warszawę do Katowic^[2].

Emigracja (1939–1945)

We wrześniu 1939 wyjechał z kraju, dotarł przez Rumunię, Jugosławię i Grecję do Francji, gdzie 21 grudnia 1939 został mianowany przez prezydenta RP Władysława Raczkiewicza członkiem Rady Narodowej RP. Następnie udał się razem z gen. Józefem Hallerem do USA, celem nawiązania łączności z tamtejszą emigracją^[2]. W grudniu 1940 ogłosił list otwarty do Stanisława Cata-Mackiewicza, którego już wcześniej krytykował za ugodowe stanowisko po kapitulacji Francji, i doprowadził do wytoczenia mu w Londynie procesu honorowego pod zarzutem sympatii wobec nazizmu (sądowi przewodniczył gen. Lucjan Żeligowski)^[3].

Okres po 1945

Po zakończeniu wojny Bożek wrócił na Górny Śląsk i został mianowany wicewojewodą śląsko-dąbrowskim. W tym czasie był członkiem PSL, od 1946 PSL „Nowe Wyzwolenie”, a od 1947 SL. Był także zastępcą pełnomocnika rządu na Śląsk Opolski, gdzie kierował akcją weryfikacyjną i osadniczą. Często stawał w obronie miejscowej ludności, zarówno przed bezmyślnością władz, jak i agresją nowo przybyłych Polaków.

W 1946 objął mandat posła do Krajowej Rady Narodowej, a w 1947 mandat posła do Sejmu Ustawodawczego. Szefował zarządowi Towarzystw Uniwersytetów Ludowych.

Po 1948 w ramach „walki z przedwojenną reakcją” zaczęto go odsuwać od działalności publicznej. Po zjednoczeniu SL i PSL był prezesem WKW ZSL w Katowicach.

W sierpniu 1950 ze względów politycznych został usunięty ze stanowiska wicewojewody śląskiego^[4].

Zmarł w 1954 w Katowicach po długiej ciężkiej chorobie. Pośmiertnie w 1957 ukazały się jego Pamiętniki, które otrzymały nagrodę pisma „Polityka”.

Został pochowany w Katowicach na cmentarzu przy ulicy Sienkiewicza.

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 30 listopada 1954)^[5]
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (24 kwietnia 1946)^[6]
Złoty Krzyż Zasługi (18 stycznia 1946)^[7]
Śląski Krzyż Powstańczy

Upamiętnienie

22 lutego 1980 w Warszawie jednej z ulic na terenie obecnej dzielnicy Bemowo zostało nadanie imię Arki Bożka^[8]. 9 maja tego samego roku w Raciborzu odsłonięto pomnik Arki Bożka, którego autorem jest rzeźbiarz Augustyn Dyrda.

Jego imieniem nazwane są również osiedla mieszkaniowe w Bytomiu^[9] i Jastrzębiu-Zdroju^[10] oraz ulice w Mysłowicach, Koszalinie, Opolu^[11], Katowicach, Prudniku^[12], Kędzierzynie-Koźlu, Jemielnicy, Rybniku, Krapkowicach^[13] i Kuźni Raciborskiej.

Przypisy

↑ Kalendarz Opolski na rok 1979, s. 138.
↑ ^a ^b Jestem Polakiem i jestem Ślązakiem, solectwozbytkow.pl.
↑ Bożek 1957 ↓, s. 259–260, 295–299.
↑ M. W. Wanatowicz, Od indyferentnej ludności do śląskiej narodowości? Postawy narodowe ludności autochtonicznej Górnego Śląska w latach 1945–2003 w świadomości społecznej, Katowice 2004, s. 33.
↑ M.P. z 1955 r. nr 2, poz. 19 („za wybitne zasługi położone w długoletniej walce o polskość Śląska Opolskiego”).
↑ M.P. z 1947 r. nr 1, poz. 1 („za zasługi, położone przez powstańców śląskich, którzy jako uczestnicy walki z Niemcami na terenie całego Śląska przyczynili się w szczególnej mierze do przyłączenia ziem Śląskich do Polski”).
↑ M.P. z 1946 r. nr 30, poz. 58 („w uznaniu zasług dla pożytku Rzeczypospolitej Polskiej w dziele pracy organizacyjnej przy utworzeniu administracji państwowej i samorządu, uruchomieniu uczelni i odbudowie demokratycznej państwowości polskiej na ziemiach Województwa Śląsko-Dąbrowskiego”) – jako Arkadiusz Bozek.
↑ Uchwała nr 60 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 22 lutego 1980 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”, Warszawa, dnia 29 czerwca 1980 r., nr 8, poz. 6, s. 3.
↑ Informacje na portalu targeo.pl.
↑ Informacje w BIP Miasta Jastrzębie-Zdrój.
↑ Informacje na portalu targeo.pl.
↑ AndrzejA. Dereń AndrzejA., Ulica Arki Bożka: Na osiedlu śląskich patronów [online], terazprudnik.pl, 6 stycznia 2019 .
↑ Informacje na portalu targeo.pl.

Bibliografia

ArkaA. Bożek ArkaA., Pamiętniki, Katowice: Śląsk, 1957 .

Linki zewnętrzne

Sylwetka Arki Bożka w „Gazecie Częstochowskiej”

[1] Kalendarz Opolski na rok 1979, s. 138.

[Zbytków-2] Jestem Polakiem i jestem Ślązakiem, solectwozbytkow.pl.

[CITEREFBożek1957259–260,_295–299-3] Bożek 1957 ↓, s. 259–260, 295–299.

[4] M. W. Wanatowicz, Od indyferentnej ludności do śląskiej narodowości? Postawy narodowe ludności autochtonicznej Górnego Śląska w latach 1945–2003 w świadomości społecznej, Katowice 2004, s. 33.

[5] M.P. z 1955 r. nr 2, poz. 19 („za wybitne zasługi położone w długoletniej walce o polskość Śląska Opolskiego”).

[6] M.P. z 1947 r. nr 1, poz. 1 („za zasługi, położone przez powstańców śląskich, którzy jako uczestnicy walki z Niemcami na terenie całego Śląska przyczynili się w szczególnej mierze do przyłączenia ziem Śląskich do Polski”).

[7] M.P. z 1946 r. nr 30, poz. 58 („w uznaniu zasług dla pożytku Rzeczypospolitej Polskiej w dziele pracy organizacyjnej przy utworzeniu administracji państwowej i samorządu, uruchomieniu uczelni i odbudowie demokratycznej państwowości polskiej na ziemiach Województwa Śląsko-Dąbrowskiego”) – jako Arkadiusz Bozek.

[8] Uchwała nr 60 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 22 lutego 1980 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”, Warszawa, dnia 29 czerwca 1980 r., nr 8, poz. 6, s. 3.

[9] Informacje na portalu targeo.pl.

[10] Informacje w BIP Miasta Jastrzębie-Zdrój.

[11] Informacje na portalu targeo.pl.

[12] AndrzejA. Dereń AndrzejA., Ulica Arki Bożka: Na osiedlu śląskich patronów [online], terazprudnik.pl, 6 stycznia 2019 .

[13] Informacje na portalu targeo.pl.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]