Dojlidy (gmina)

Dojlidy
	gmina wiejska
	1861–1954
Państwo	Polska
Województwo	1861–1915: gub. grodzieńska; 1919–1939: białostockie; 1944–1954: białostockie
Powiat	1861–1915: białostocki; 1919–1939: białostocki; 1944–1954: białostocki
Data powstania	1 stycznia 1861
Data likwidacji	28 września 1954
Siedziba	Zielona (do 1944); Białystok (po 1944)
Populacja (1946); • liczba ludności	; 4 878
Szczegółowy podział administracyjny (1952)
Liczba gromad	16
Liczba miejscowości	43
	Położenie na mapie Polski w latach 1951–1975 Dojlidy
	53°06′36,0000″N 23°11′24,0000″E/53,110000 23,190000

Dojlidy (ros. Дойлидская волость) – dawna gmina wiejska istniejąca w latach 1861–1954 na Białostocczyźnie. Nazwa gminy pochodzi od wsi Dojlidy (obecnie jest to osiedle Białegostoku), lecz siedzibą gminy w Rosji i w II RP było nadleśnictwo Zielona^[2]^[3], a po II wojnie światowej Białystok^[4].

Imperium Rosyjskie (1861–1915)

Gmina zbiorowa Dojlidy z siedzibą w Zielonej powstała w wyniku reformy struktur administracyjnych państwa rosyjskiego w 1861 roku. Była częścią powiatu białostockiego należącego (od 1843) do guberni grodzieńskiej. W 1890 roku gmina Dojlidy obejmowała 43 wsi i zamieszkiwało ją 3954 osób^[2].

I wojna światowa (1915–1919)

Podczas I wojny światowej (1915–1919) gmina wraz z powiatem białostockim należała do okupowanego przez Niemcy Ober-Ostu (w latach 1915–1916 w okręgu Białystok, a 1916–1918 w okręgu Białystok-Grodno) oraz do Królestwa Litwy (1918). W sierpniu 1919 przeszła pod administrację polską^[5].

II Rzeczpospolita (1919–1939)

Po odrodzeniu państwa polskiego gmina należała do powiatu białostockiego w woj. białostockim^[3].

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku gminę zamieszkiwało 3.899 osób, wśród których 2.991 było wyznania rzymskokatolickiego, 870 prawosławnego, 24 ewangelickiego, 13 mojżeszowego a jedna greckokatolickiego. Jednocześnie 3.778 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 118 białoruską, oraz był tu jeden Rosjanin, Łotysz i Rusin. W gminie było 604 budynków mieszkalnych^[6].

16 października 1933 gminę Dojlidy podzielono na 16 gromad: Bagnówka, Ciasne, Cieliczanka, Dojlidy Górne, Grabówka, Henryków, Karakule, Kuriany, Karakule, Nowodworce, Ogrodniczki, Olmonty, Sobolewo, Sowlany, Stanisławowo, Zasady i Zaścianki^[7].

II wojna światowa (1939–1944)

Podczas II wojny światowej gmina znajdowała się przejściowo poza administracją polską.

PRL (1944–1954)

Po wojnie gmina należała do powietu białostockiego w woj. białostockim^[8].

W dniu 1 lipca 1952 roku gmina była podzielona na 16 gromad: Bagnówka, Ciasne, Cieliczanka, Dojlidy Górne, Grabówka, Henryków, Karakule, Kuriany, Karakule, Nowodworce, Ogrodniczki, Olmonty, Sobolewo, Sowlany, Stanisławowo, Zasady i Zaścianki^[9].

1 kwietnia 1954 roku część obszaru gminy Dojlidy (część gruntów gromady Zaścianki o powierzchni 695,74 ha) przyłączono do Białegostoku^[10].

Gmina została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin^[11].

Dalsze losy

Jednostki nie przywrócono 1 stycznia 1973 roku po reaktywowaniu gmin^[12], a jej obszar wszedł w skład^[13]:

gminy Zaścianki (6 sołectw, czyli 37,5%) – Ciasne, Dojlidy Górne, Grabówka, Henrykowo, Kuriany, Olmonty, Sobolewo, Sowlany, Stanisławowo i Zaścianki;
gminy Supraśl (3 sołectwa, czyli 18,8%) – Cieliczanka, Karakule i Ogrodniczki;
gminy Wasilków (1 sołectwo, czyli 6,3%) – Nowodworce;
gminy Gródek (1 sołectwo, czyli 6,3%) – Zasady;
Białegostoku (1 sołectwo, czyli 6,3%) – Bagnówka.

Po zniesieniu gminy Zaścianki 1 lipca 1976 dawne sołectwa dojlidzkie weszły w skład gmin: Juchnowiec Dolny (Olmonty i Stanisławowo), Supraśl (Ciasne, Grabówka, Henrykowo, Sobolewo, Sowlany i Zaścianki) oraz Zabłudów (Dojlidy Górne i Kuriany)^[14]. W 2006 roku do Białegostoku włączono Dojlidy Górne z gminy Zabłudów^[15].

W odniesieniu do granic z kwietnia 1954, obszar gminy Dojlidy jest ekstremalanie rozczłonkowany pomiędzy różnymi gminami (2024):

56,3% (9 z 16 dawnych sołectw) przynależy do gminy Supraśl,
12,5% (2 z 16 dawnych sołectw) przynależy do Białegostoku,
12,5% (2 z 16 dawnych sołectw) przynależy do gminy Juchnowiec Dolny,
6,3% (1 z 16 dawnych sołectw) przynależy do gminy Gródek,
6,3% (1 z 16 dawnych sołectw) przynależy do gminy Wasilków,
6,3% (1 z 16 dawnych sołectw) przynależy do gminy Zabłudów.

Niespójność geograficzna mikroregionu i rozerwane więzi społeczne przyczyniły się do zrodzenia się w 2016 roku projektu gminy Grabówka, który jednak nie został zrealizowany (mimo wydanego rozprządzenia)^[16].

Przypisy

↑ Od 1919 jednostka administracyjna nowo utworzonego polskiego woj. białostockiego; przed 1919 i w czasie II wojny światowej przejściowo poza administracją polską.
↑ ^a ^b Volosts and communes of 1890. - St. Petersburg: Central Statistical Committee of the Ministry of Internal Affairs, 1892. - (Statistics of the Russian Empire).
↑ ^a ^b Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933
↑ Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Kolumna, 1948.
↑ Dz.U. z 1919 r. nr 65, poz. 395
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 11 .
↑ Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1933, nr 11, poz. 49
↑ Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948.
↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
↑ Dz.U. z 1954 r. nr 6, poz. 15
↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
↑ Uchwała Nr XXI/72/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie białostockim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 stycznia 1973, Nr 1, Poz. 1).
↑ Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92
↑ Dz.U. z 2005 r. nr 141, poz. 1185
↑ Dz.U. z 2015 r. poz. 1085

[1] Od 1919 jednostka administracyjna nowo utworzonego polskiego woj. białostockiego; przed 1919 i w czasie II wojny światowej przejściowo poza administracją polską.

[volost-2] Volosts and communes of 1890. - St. Petersburg: Central Statistical Committee of the Ministry of Internal Affairs, 1892. - (Statistics of the Russian Empire).

[gus-3] Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933

[4] Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Kolumna, 1948.

[5] Dz.U. z 1919 r. nr 65, poz. 395

[:02-6] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 11 .

[7] Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1933, nr 11, poz. 49

[8] Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948.

[9] Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa

[10] Dz.U. z 1954 r. nr 6, poz. 15

[11] Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191

[12] Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312

[13] Uchwała Nr XXI/72/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie białostockim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 stycznia 1973, Nr 1, Poz. 1).

[14] Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92

[15] Dz.U. z 2005 r. nr 141, poz. 1185

[16] Dz.U. z 2015 r. poz. 1085

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

Przynależność wojewódzka	Prusy: departament białostocki (1795–1807) Rosja: obwód białostocki (1807–42) gubernia grodzieńska (1842–1915) II RP: woj. białostockie (1919–39) ZSRR: obwód białostocki (1939–40) PRL: woj. białostockie (1945–75)
Gminy miejskie (1795–1975)	Białystok (do 1928 →) Choroszcz (do 1875 i od 1919) Czarna Białostocka (od 1962) Goniądz (do 1954 →) Gródek (do 1875) Jasionówka (do 1875) Knyszyn (do 1954 →) Starosielce (1919–54) Supraśl (1824–1875 i od 1919) Suraż (do 1919 i 1923–54 →) Trzcianne (do 1800) Wasilków (od 1919) Zabłudów (do 1875 i od 1919)
Miasteczka (1795–1934)	Choroszcz (1875–1919) Gródek (1875–1934) Janopol (1875–1915) Jasionówka (1875–1919) Supraśl (1875–1919) Trzcianne (1800–1934) Wasilków (← 1915–19) Zabłudów (1875–1919)
Osiedla (1954–72)	Czarna Wieś (1956–62)
Gminy wiejskie (1861–1954 i 1973–75)	Bacieczki (1944–54) Barszczewo (1944–54) Białostoczek (1861–1944) Choroszcz (1861–1944 i 1973–75) Czarna Wieś (← 1915–54) Czarna Białostocka (1973–75) Dobrzyniewo (Kościelne) (1944 i 1973–75) Dojlidy (1861–1954) Dolistowo (1915–44) Goniądz (1915–54 →) Gródek (1861–1954 i 1973–75) Jaświły (1861–1915 i 1944–54 →) Juchnowiec (Dolny) (1861–1954 i 1973–75) Kalinówka (1915–54 →) Krypno (1861–1954 →) Michałowo (1861–1954 i 1973–75) Obrubniki (1861–1944 i 1944–54) Przytulanka (1861–1915) Supraśl (1973–75) Suraż (1919–23) Szymki (1973–75) Trzcianne (1915–54 →) Tykocin (1973–75) Wasilków (1973–75) Zabłudów (1861–1954 i 1973–75) Zaścianki (1973–75) Zawyki (1861–1954)
Gromady (1954–72)	Barszczewo (1954–72) Biele (1954–59) Bobrowniki (1954–59) Bogdanki (1959–72) Czarna Wieś (1954–55) Czarna Wieś Kościelna (1954–72) Dobrzyniewo Duże (1954–59) Dobrzyniewo Kościelne (1959–72) Dobrzyniówka (1954–59) Dojlidy Górne (1959–71) Dorożki (1954–59) Fasty (1954–68) Folwarki Tylwickie (1954–71) Gnieciuki (1954–59) Grabówka (1954–71) Gródek (1954–72) Horodniany (1954 → i ← 1956–72) Jałówka (1954–71) Jeżewo (← 1958–72) Juchnowiec Dolny (1954–72) Jurowce (1954–61) Juszkowy Gród (1954–72) Kamionka (1954–59) Konowały (1954–72) Kozińce (1954–72) Koźliki (1954–59) Królowy Most (1954–72) Kuriany (1954–59) Lewickie (1954–59) Łopuchowo (← 1958–59) Michałowo (1954–72) Mostowlany (1954–59) Nowa Wola (1954–59) Nowe Aleksandrowo (1954–59) Ogrodniczki (1954–71) Olmonty (1954–59) Pogorzałki (1954–61) Rafałówka (1959–72) Rogowo (1954–59) Rudnia (1954–57) Rynki (1954 →) Rzędziany (← 1958–61) Saniki (← 1958–59) Simuny (1954–59) Studzianki (1954–61) Szymki (1954–72) Topolany (1954–59) Trypucie (1954 →) Turośl Dolna (1954 →) Turośl Kościelna (1954 →) Tykocin (← 1958–72) Uhowo (1954 →) Waliły-Stacja (1954–68) Wasilków (1961–72) Wiejki (1954–59) Zabłudów (1959–72) Załuki (1954–59) Zaścianki (1972) Zawady (1954 →) Zawyki (1954 →) Złotoria (← 1958–72) Zubki (1954–72) Zwierki (1954–59) Żuki (1954–59)